විනිමය අනුපාතිකය
පාරිභෝගිකයන් ට හෝ ආනයනික වෙළදුන්ට විදේශ වලින් ආනයනය කරනු ලබන භාණ්ඩ සඳහා වටිනාකම් ගෙවිය යුත්තේ ඒවා අපනයනය කරන රටවල ව්‍යවහාර මුදල් වලින් හෝ එම රටවල් පිළිගැනීමට කැමති වෙනත් ජාත්‍යන්තර මුදල් වලින් විනා රුපියල් වලින් නොවේ. එම රටවල නිෂ්පාදකයින් භාණ්ඩ වල වටිනාකම් නියම කර ඇත්තේ තම රටවල ව්‍යවහාර මුදල් වලින් වීම ඊට හේතුවයි.
නිදසුන් වශයෙන් ඇමරිකා එක්සත් ජනපදය, ඩොලර්, ජපන් යෙන්, එංගලන්ත පවුම්, ජර්මන් මාර්ක් ආදී වශයෙනි. භාණ්ඩ හුවමාරුවේදී නැතහොත් ආනයන හා අපනයන වෙළඳාමේදී අභ්‍යන්තර හුවමාරුවේදී මතු නොවන අමතර ප්‍රශ්නයක් පැනනගී. එනම් එක් රටක ව්‍යවහාර මුදල් වලින් තක්සේරු කර ඇති භාණ්ඩ තවත් රටක ව්‍යවහාර මුදල් වලින් වටිනාකම නියම කරන්නේ කෙසේද යන්නයි. මෙම තත්වය “විදේශ විනිමය අනුපාතිකය” ( foreign exchange rate ) නමින් සංකල්පයකට උපත ලබා දී ඇත.
විනිමය අනුපාතිකයෙන් කෙරෙන්නේ දේශීය මුදල් ඒකකයක වටිනාකම විදේශ මුදල් වලින් තක්සේරු කිරීමයි.එහීදී ලෝක වෙළඳපොලේ ඉල්ලුම හා සැපයුම යන බලවේගයන්, ඒ ඒ රටවල මැදිහත් කීපයක් මෙසේ දැක්විය හැක.
■ ස්ථාවර විනිමය අනුපාතය
■ ඒකීය විනිමය අනුපාතය
■ බහුවිධ විනිමය අනුපාතය
■ නාමික සඵල විනිමය අනුපාතය
■ මුර්ත සඵල විනිමය අනුපාතය
■ පාවෙන විනිමය අනුපාතය
කෙසේ වෙතත් රටවල් දෙකක් අතර විනිමය අනුපාතිකය ක්‍රම දෙකකට ප්‍රකාශ කළ හැකිය. එනම්,
1) විදේශ මුදල් ඒකකයක් සඳහා දේශීය මුදල් ඒකක කවර ප්‍රමාණයක් හුවමාරු වේද?
මෙම ක්‍රමය සෘජුවම දැක්වීම (Direct Quotation System ) හෙවත් මිල දැක්වීමේ ක්‍රමය ( Price Quotation System ) යනුවෙන් හැඳින්වේ. ශ්‍රි ලංකාව අනුගමනය කරන්නේ මෙම ක්‍රමයයි.
2) දේශීය මුදල් ඒකකයක් සඳහා විදේශ මුදල් ඒකක කවර ප්‍රමාණයක් හුවමාරු වේද?
මෙම ක්‍රමය වක්‍රව දැක්වීම හෙවත් පරිමාව දැක්වීමේ ක්‍රමය යනුවෙන් හැඳින්වේ. එංගලන්තය, ජපානය, ඔස්ට්‍රේලියාව, යුරෝපා හවුල හා නවසීලන්තය වැනි රටවල් සිය විනිමය අනුපාතික දක්වන්නේ මෙම ක්‍රමයටය- මේ දෙආකාරයෙන් කුමන ක්‍රමයකට හෝ ව්‍යවහාර මුදල් වර්ග දෙකක් අතර වටිනාකම් හුවමාරු වන අනුපාතය දැක්වීම නාමික විනිමය අනුපාතිකය යනුවෙන් හැඳින්වේ.
ඒකවිධ විනිමය අනුපාතය, බහුවිධ විනිමය අනුපාතය, නම්‍ය විනිමය අනුපාතය, නිල විනිමය අනුපාතය, පාවෙන විනිමය අනුපාතය, ස්ථාවර විනිමය අනුපාතය යනාදී වශයෙන් විවිධ නම් වලින් විනිමය අනුපාත හදුන්වන අතර ඒ සෑම විනිමය අනුපාතයක්ම ප්‍රධාන වර්ග දෙකකට බෙදා දැක්වේ.
1) චල විනිමය අනුපාතිකය
2) විචල්‍ය විනිමය අනුපාතිකය
ව්‍යවහාර මුදල් ඒකකයට විදේශීය වශයෙන් ඇතිවන ඉල්ලුම හා එහි සැපයුම මත තිරණය වන, කෙටිකාලයේදී වුවද වෙනස්වන, බෝහෝ විට ස්ථාවරයක් නොගන්නා, මුල්‍ය බලධාරීන් නිල වශයෙන් අගයක් තිරණය නොකර වෙනස්වන, ආර්ථික තත්වයන්ට අනුව විනිමය සංශෝධනයක් කළ යුතු නොවන විනිමය අනුපාතය චල විනිමය අනුපාතය යනුවෙන් හැඳින්වේ. පාවෙන විනිමය අනුපාතය, නම්‍ය විනිමය අනුපාතය, පාලිත නම්‍ය විනිමය අනුපාතය යනාදිය චල විනිමය අනුපාත වර්ගයන්ය.
එහෙත් මුල්‍ය බලධාරීන් නිල වශයෙන් අගයක් තිරණය කරනු ලබන, ඉල්ලුම හා එහි සැපයුම් බලවේග මත අගය තිරණය නොවන, නිතර නිතර හුවමාරු මිල අනුපාතය වෙනස නොවන, ස්ථාවර ස්වභායයක් ගන්නා අවශ්‍ය අවස්ථාවන්හිදී විනිමය ඒකකය සම්බන්ධයෙන් අවප්‍රමාණය කිරීමක් හෝ අතිප්‍රමාණය කිරීමක් හෝ කළ යුතු වන හා එසේ කරන විනිමය අනුපාත ක්‍රමය, විචල්‍ය විනිමය අනුපාතය යනුවෙන් හැඳින්වේ. නිල විනිමය අනුපාතය, ස්ථාවර විනිමය අනුපාතය විචල්‍ය විනිමය අනුපාත වර්ගයන්ය.
දේශීය ව්‍යවහාර මුදලට විදේශ විනිමය වෙළඳපොලේදී ඇතිවන ඉල්ලුම හා එහි සැපයුම මත විදේශ ව්‍යවහාර මුදල් හා හුවමාරු මිල අනුපාතිකය තිරණය වේ නම්, එය පාවෙන විනිමය අනුපාත ක්‍රමයයි. 1977 නොවැම්බර් 16 දින ශ්‍රි ලංකාවේ ඇතිකළේ පාවෙන විනිමය අනුපාත ක්‍රමයයි.
