ජනාධිපති හා කැබිනට් ආණ්ඩුක්‍රමය
ජනාධිපති හා කැබිනට් ආණ්ඩුක්‍රම අතර පවතින වෙනස හදුනා ගැනීමට යොදා ගත හැකි ප්‍රධාන ක්‍රම දෙකක් අත. විධායක බලය හසුරුවන ආයතනය කුමක් ද යන්න පදනම්කොට ගෙන ආණ්ඩුක්‍රම දෙක අතර වෙනස හදුනාගැනීම මෙයින් පළමු ක්‍රමය වේ. යම් ආණ්ඩුක්‍රමයක් තුළ විධායක බලය හසුරුවන්නේ අගමැති ප්‍රමුඛ කැබිනට් මණ්ඩලයක් නම්, එම ආණ්ඩුක්‍රමය කැබිනට් හෙවත් පාර්ලිමේන්තු ආණ්ඩුක්‍රමයක් ලෙස භාවිතා කරයි. එසේ ම විධායකය හා ව්‍යවස්ථාදායකය අතර පවතින සබදතාවය පදනම් කොටගෙන ආණ්ඩුක්‍රම දෙක අතර පවතින වෙනස හදුනාගැනීම දෙවන ක්‍රමයයි. කැබිනට් ආණ්ඩුක්‍රමයක් තුළ විධායකය හා ව්‍යවස්ථාදායකය අතර ඍජු සබදතාවයක් පවතී. ඊට හේතු වන්නේ විධායකය ව්‍යවස්ථාදායකය තුලින් පත්වීමයි.
ඉන් අදහස් වන්නේ එම ආයතන දෙකට ස්වාධීන ව පැවැත්මක් නොමැති බවයි. එබැවින් විධායකය පාලනය කිරීමේ හැකියාව ව්‍යවස්ථාදායකයට ඇත. ජනාධිපති ආණ්ඩුක්‍රමයක් තුළ විධායක හා ව්‍යවස්ථාදායකය අතර කැබිනට් ආණ්ඩුක්‍රමයක මෙන් ඍජු සබදතාවයක් නැත. විධායකය හා ව්‍යවස්ථාදායකය වෙන වෙන ම තේරීපත් වන නිසා ජනාධිපති ක්‍රමයක් තුළ ආයතන දෙක අතර දැකිය හැක්කේ දුරස්ථ සබදතාවයකි. එබැවින් එම ආයතන දෙකේ අන්යෝන්‍ය ක්‍රියාකාරිත්වය තුළින් එක් ආයතනයක් අනිත් ආයතන මගින් පාලනය වීම ජනාධිපති ආණ්ඩුක්‍රමයක් තුළ දැකිය හැක්කේ කලාතුරකිනි. කැබ්නට් ආණ්ඩුක්‍රමක් යනු කුමක් ද යන්න සළකා බැලීමට එහි දැකිය හැකි ලක්ෂණ හදුනාගත යුතු ය. ඒ අනුව කැබිනට් ආණ්ඩුක්‍රමයක් තුළ
1. ද්විත්ව විධායකයක් පැවතීම
2. රාජ්‍යයේ නායකයා විසින් ආණ්ඩුවේ නායකයා තෝරා ගැනීම
3. අගැමති විසින් අමාත්‍ය මණ්ඩලය සහ කැබිනට් මණ්ඩලය පත්කර ගැනීම
4. ආණ්ඩුව සාමූහික මණ්ඩලක් ලෙස කටයුතු කිරීම
5. අමාත්‍ය මණ්ඩලය පාර්ලි‌‌මේන්තුවේ සාමාජිකයන්ගෙන් පමණක් සමන්විත වීම
6. විධායකය හා ව්‍යවස්ථාදායකය අතර සමීප සබදතාවක් පැවතීම
7. පාර්ලි‌‌මේන්තුව විසුරුවා හැරීමට අගමැතිවරයාට බලය තිබීම
8. පාර්ලි‌‌මේන්තුවට වැදගත් ස්ථානයක් හිමිවීම
ජනාධිපති ආණ්ඩුක්‍රමයක් සුවිශේෂී ලක්ෂණ ලෙස
1. තනි විධායකයක පැවැත්ම
2. බලතල බෙදීමේ සිද්ධාන්තය ක්‍රියාත්මක වීම
3. විධායකයේ ස්ථාවර භාවය
4. ආණ්ඩුව සාමූහික මණ්ඩලක් නොවීම
මීලගට අප විමසිය යුත්තේ මෙම ආණ්ඩුක්‍රම දෙකේ යහපත් හා යහපත් ලක්ෂණයි. මුලින් ම කැබිනට් ආණ්ඩුක්‍රමයක යහපත් ලක්ෂණ ලෙස
1. බලය ක්‍රියාවට නැංවීම හා ඒ සම්බන්ධයෙන් කරනු ලබන වගකීම නිශ්චිත ලෙස හදුනාගැනීමට හැකි වීම.
2. නම්‍ය ආණ්ඩුක්‍රමය වීම. එනම් වෙනස් වන තත්වයන්ට අනුව හැඩ ගැසෙමින් ඉදිරියට යාමට හැකිවීමයි.
3. රජ්‍යය පාලන බලතල ප්‍රවීනයින් විසින් ක්‍රියාවට නැංවීමේ ඉඩකඩ ඉහළ මට්ටමක තිබීම.
4. ප්‍රජාත්‍රන්තවාදී භාවයෙන් වැඩිවීම.
අයහපත් ලක්ෂණ
1. දේශපාලන පක්ෂ පදනම් කරගත් ආණ්ඩුක්‍රමයක් වීම නිසා ආණ්ඩු අස්ථාවර වීම
2. ආණ්ඩුක්‍රමය තුල ඉහළ මට්ටමක පැවතීම.
3. නිලධාරීවාදය ඉස්මතු වීමට තිබෙන ඉඩකඩ වැඩි වීම.
මේ ආකාරයට කැබිනට් හෙවත් පාර්ලිමේන්තු ආණ්ඩුක්‍රමයක යහපත් අයහපත් ලක්ෂණ හදුනා ගත හැකි ය. මීළගට සළකා බැලිය යුත්තේ ජනාධිපති ආණ්ඩුක්‍රමයක යහපත් හා අයහපත් ලක්ෂණයි.
යහපත් ලක්ෂණ
1. ආණ්ඩුවේ ස්ථාවරභාවය ජනාධිපති ආණ්ඩුක්‍රමයක ප්‍රධානත ම වාසිය වේ.
2. විධායක කාර්යක්ෂම බවින් වැඩි වීම. හදිසි අවස්ථාවක දී සහ දේශපාලන අර්බුදවලට වඩාත් ශක්තිමත් ලෙස මුහුණ දීමේ හැකියාව ජනාධිපති ආණ්ඩුක්‍රමයකට ඇත. දේශපාලන පක්ෂ ක්‍රමයේ ක්‍රියාකාරිත්වයට වැදගත් තැනක් නොලැබීම තවත් යහපත් ලක්ෂණක් වේ.
අයහපත් ලක්ෂණ
1. ප්‍රජාතන්ත්‍ත්‍රික භාවයෙන් අඩු වීම
2. මෙම ක්‍රමය තුළ ව්‍යවස්ථාදායකය හා විධායකය අතර ගැටුම් ඇතිවීමේ ඉඩකඩ ඉහළ මට්ටමක පවතී.
3. දේශපාලන පක්ෂ අඩපණ වීම
4. ව්‍යවස්ථාදායකයේ තත්වය දුර්වල වීම
5. විරුද්ධ පක්ෂයේ තත්වය හීන වීම
මේ අනුව බලනවිට කොපමණ අඩුපාඩු, දුර්වලකම් තිබුණ ද පාර්ලිමේන්තු ආණ්ඩුක්‍රමය ප්‍රජාත්‍රන්තවාදයට වඩාත් හිතකර බවක් පෙන්වයි.
