සන්ධි ප්‍රකාශ රාග, පූර්වාංගවාදී රාග සහ උත්තරාංගවාදී රාග ගැන විමසුමක්

සන්ධි ප්‍රකාශ රාග, පූර්වාංගවාදී රාග සහ උත්තරාංගවාදී රාග ගැන විමසුමක් 

හින්දුස්ථානි රාගධාරී සංගීතය කියන්නේ ස්වභාවධර්මය හා වෙන් නොවන සේ බද්ධ වූ කලාවක්. කෙටියෙන්ම කිව්වොත්, රාග ගැන අධ්‍යනයේදී ම මේ ගැන වැටහී යනවා. රාගයකට ගායන වාදන කාල සීමාවක් (ගාන සාමය) වෙන් කෙරීමෙන් ම මේ බව හොඳින්ම අවබෝධ වෙනවා.
උදාහරණයක් විධියට “යමන් රාගයේ” ගාන සාමය නියම කර ඇත්තේ පස්වරු 6.00 සිට පස්වරු 9.00 දක්වා කාල සීමාවයි. ඒ ඒ රාග ගායනයට සහ වාදනයට නියමිත කාලයේදී එම රාග ගායනය හෝ වාදනය කල විට අදාළ රාගයේ නියම රසවින්දනය ලැබෙනවා යයි හින්දුස්තානී සංගීතයේ නිර්මාතෘවරුන් පවසා සිටිනවා. 
මීට පරිබාහිරව ප්‍රවීණ සංගීත අධ්‍යක්ෂක වික්ටර් රත්නායකයන් පැවසු දෙයක් තමයි,
“දවසේ කවර හෝ කාලසීමාවකදී රාගයක් ගැයුවද, එම රාගයට අදාළ ගාන සාමයේ කාල අන්තරය තුල ඇති පරිසරය මනෝ චිත්‍රයක් ලෙසින් මනසේ ඇඳෙනවා” කියලා.
ඒ කියන්නේ යමන් රාගයේ “ගාන සාමය” කලින් සඳහන් කල පරිදි පස්වරු 6.00 සිට පස්වරු 9.00 දක්වා කාල සීමාවයි. දැන් යමන් රාගය උදේ වරුවේ ගායනා කරන විට වුවද, යමන් රාගයට අදාළ ගාන සමයේ පරිසරය, එනම් පස්වරු 6.00 සිට පස්වරු 9.00 දක්වා කාල සීමාවට අදාළ පරිසරය හිතේ මැවෙන්න ඕනේ.
ඒ කියන්නේ, හිරු බැස යන අවරදිග අහසේ තැඹිලි පැහැ වලාකුළු විසිරී ඇති මොහොතක, මඳ අඳුර හාත්පස වෙලා ගන්නා විට හිතේ ඇතිවන චමත්කාරජනක සිතිවිලි, කුරුල්ලන් තම කැදලි වලට පියාඹා විත් නඟන හඬ . . . මේ ආකාරයේ මනෝ චිත්‍රයක්, “ගිනි මද්දහනේ “වුවද යමන් රාගය ඇසෙන විට මනසේ ජනිත වෙන්න ඕනේ කියන අදහස තමයි වික්ටර් රත්නායකයන් කියන්නේ. 
ඉතින් මේ ලිපියට මේ ආකාරයේ පිවිසුමක් ලබා ගත්තේ, රසවත් සිද්ධාන්තයක් ඔබ සමඟ සකච්ඡා කරන්නටයි.
උත්තර භාරතීය රාගධාරී සංගීතයේ ඇති රාග විවිධාකාරව වර්ග කර තිබෙන බව ඒ සංගීත් ආර ඉගෙනගන්නා අය දන්නවා ඇති. ඒ අතුරින් එක් ආකාරයක් ගැන අපි සාකච්ඡා කරමු.

එම ආකාරය පහත පරිදි දැක්විය හැක 

1. සන්ධිප්‍රකාශ රාග 
2. පූර්ව රාග පූර්වාංගවාදී රාග 
3. උත්තර රාග හෙවත් උත්තරාංගවාදී රාග

මෙහිදී, දවසක කාලයක් තුල, එම කාලයේ විශේෂිත වූ සන්ධි ලෙසින්, "හිරු උදාව" සහ "හිරු බැසයාම" යන කාල සීමා ගෙන තිබෙනවා. හිරු උදාව පෙරවරු 6.00 ලෙසද, හිරු බැසයාම පස්වරු 6.00 ලෙසද සලකා ඉහත රාග වර්ගීකරණය කර තිබෙනවා.

1.සන්ධිප්‍රකාශ රාග

සන්ධිප්‍රකාශ රාග වලින් කෙරෙන්නේ ඉහත සඳහන් විශේෂිත කාලයන් (හන්දි) විස්තර(ප්‍රකාශ) කිරීමයි. මෙම සන්ධි වලට පැයකට පෙර සිට පැයකට පසු දක්වා ගැයෙන රාග “සන්ධිප්‍රකාශ රාග” ලෙස සැලකේ. එනම්, 
පෙරවරු 4.00 සිට පෙරවරු7.00 දක්වාත්, පස්වරු 4.00 සිට පස්වරු 7.00 දක්වාත් කාලසීමාව සන්ධිප්‍රකාශ රාග වල කාල සීමාවයි.
මෙම කාල අතරතුර ගැයෙන රාගයන්ගේ ස්වභාවය සම්පුර්ණයෙන්ම පාහේ රඳා පවතින්නේ, එම රාගයන් තුල අන්තර්ගත ස්වර මතය.
“කෝමල රි”, “කෝමල ධ”, “ශුද්ධ ම” සහ “තීව්‍ර ම” යන ස්වර වෙන් වෙන්ව හෝ එකකට එකක් පසුව හෝ යෙදිය හැක. සෙසු ස්වර සියල්ලම “ශුද්ධ ස්වර” විය යුතුය.
ස්නාධිප්‍රකාශ රාග අතුරින්, “ශුද්ධ ම” යෙදෙන රාගයන් උදෑසන සන්ධිප්‍රකාශ රාග (පෙරවරු 4.00 සිට පෙරවරු7.00 දක්වා) ලෙසත්, “තීව්‍ර ම” යෙදෙන රාගයන් සන්ධ්‍යා සන්ධිප්‍රකාශ රාග (පස්වරු 4.00 සිට පස්වරු 7.00 දක්වා) ලෙසත් වෙන් වේ. 
එබැවින් සන්ධිප්‍රකාශ රාගයක් තුල “මධ්‍යමය” යෙදෙන ආකාරය අනුව මෙම වර්ග කිරීම කල හැකිය.
භෛරව, පූර්වි සහ මාර්වා යන මේල වලින් ජනිතවන රාග සන්ධිප්‍රකාශ රාග ගණයට අයත් වේ.

2.පූර්ව රාග (පූර්වාංගවාදී රාග)

සන්ධිප්‍රකාශ රාග වලට පසුව ගයනු ලබන රාග, පූර්ව රාගහෝ පූර්වාංගවාදී රාග ලෙසින් හඳුන්වයි.
මෙම රාග වල කාල සීමාවන් වන්නේ,
පෙරවරු 7.00 සිට මධ්‍යම දහවල් (දහවල් 12.00) දක්වා සහ පස්වරු 7.00 සිට මධ්‍යම රාත්‍රිය (රාත්‍රී 12.00) දක්වා කාල සීමාවයි.
මෙම රාගයන්ගේ “වාදී ස්වරය” වන්නේ “ස, රි, ග, ම හෝ ප” යන ස්වර වලින් එකකි.
බිලාවල්, කල්‍යාණ සහ ඛමාජ් යන මේල වලින් ජනිත වන රාග මේ ගණයට අයත් වේ.
“රි” සහ “ධ” ස්වර ශුද්ධව යෙදේ. “ග” ද ශුද්ධව යෙදීම අනිවාර්යය වේ. පූර්වාංගවාදී රාග තුල වැඩි වශයෙන් දක්නට ලැබෙන්නේ ශුද්ධ ස්වරයන් ය. කල්‍යාණ මේලය හේතුකොටගෙන “තීව්‍ර මධ්‍යමය” සහ “කෝමල නිශාදය” යන ස්වර යෙදේ. 
ශුද්ධ මධ්‍යමය ප්‍රමුඛ වන බිලාවල්, ගුණකලි, අලභියා වැනි රාග උදෑසන පූර්ව රාග වේ.
තීව්‍ර මධ්‍යමය ප්‍රමුඛ වන යමන් සහ ශුද්ධ කල්‍යාණ වැනි රාග රාත්‍රී පූර්ව රාග වේ.

3.උත්තර රාග (උත්තරාංගවාදී රාග)

සන්ධිප්‍රකාශ රාග වලට පෙර සහ පූර්වාංගවාදී රාග වලට පසු ගයනු ලබන රාග, උත්තර රාග හෝ උත්තරාංගවාදී රාග ලෙසින් හඳුන්වයි.
මෙම රාග වල කාල සීමාවන් වන්නේ,
මධ්‍යම රාත්‍රිය (රාත්‍රී 12.00) සිට පෙරවරු 4.00 දක්වා සහ මධ්‍යම දහවල් (දහවල් 12.00) සිට පස්වරු 4.00 දක්වා කාල සීමාවයි.
මෙම රාගයන්ගේ “වාදී ස්වරය” ලෙසින් සප්තකයේ දෙවැනි කොටසේ ඕනෑම ස්වරයක් (ප, ධ, නි, උච්ඡ ස) යොදාගත හැකිය.
කාෆි, ආසාවරී, භෛරවී සහ තෝඩි යන මේල වලින් ජනිත වන රාග මේ ගණයට අයත් වේ.
“කෝමල ග” සහ “කෝමල නි” යෙදෙන රාග මේ ගණයට අයත් වේ.ඇතැම් විට “කෝමල රි” සහ “කෝමල ධ” ද යෙදේ. මෙහි ප්ප්‍රධාන් ලක්ෂණය වන්නේ “නිශාදය” ශුද්ධ වුවද කෝමල වුවද, “ගන්ධාරය” කෝමලව යෙදීමයි. 
දිවා උත්තර රාග ලෙසින් ආසාවරී සහ ජෞන්පූරි රාග ගත හැකිය. 
රාත්‍රී උත්තර රාග ලෙසින් භාගේශ්‍රී සහ දර්භාරීකානඩා වැනි රාග ගත හැකිය.

පූර්වාංගවාදී රාග සහ උත්තරාංගවාදී රාග ගයනු ලබන්නේ, “වාදී සහ සංවාදී ස්වර” අනුකරණයෙන් මිස, “කෝමල සහ තීව්‍ර ස්වර” අනුකරණයෙන් නොවන බව කියා තිබේ.

ඔබ සැමට ජය හා සතුට