දේශීය ආර්ථිකය හා තිරසර සංවර්ධනය
සමාජ, ආර්ථික හා පාරිසරික පැතිකඩ සුරක්ෂිත කිරීම සඳහා දේශීය තිරසාර සංවර්ධන ආකෘතිය කෙතරම් දායක වී ඇත්ද යන්න මෙම ලිපිය ඔස්සේ විමසා බලමු .
ලෝකය තුළ කාර්මීකරණය ඇරඹීමෙන් පසු ලොව නන්දෙසින් ඇතිව තිබූ පාරිසරික ගැටලු හේතුවෙන් දියුණු රටවල් 1960 දශකයේ සිට පරිසරය කෙරේ වැඩි අවධානයක් යොමු කරන ලදී. විශේෂයෙන්ම සංවර්ධනය යන කාරණාවේදී පරිසරයට වන බලපෑම සම්බන්ධයෙන් වැඩි අවධානයක් යොමු වීමේ ප්‍රතිඵලයක් ලෙස 1970 දී ඇමරිකාවේ ප්‍රථම වරට ලෝක මිහිතල දිනය සමරන ලදී. බටහිර රටවල පරිසර වාදීන් විසින් සංවර්ධනය පිළිබඳ සංකල්පය තිරසර සංවර්ධනය නොමැතිනම් ධරණීය සංවර්ධනය ලෙස තවදුරටත් පුළුල් කරන ලදී. ඒ අනුව සංවර්ධන ක්‍රියාවලියේ දී පරිසරය සම්බන්ධයෙන් සැලකිලිමත් වීම තිරසර සංවර්ධනය යන්නේ සරලව අදහස් කළ අතර එක්දහස් 1983 වසරේදී එක්සත් ජාතීන්ගේ මහාමණ්ඩල රැස්වීමේදී පරිසරය හා සංවර්ධනය පිළිබඳ ජගත් කොමිස්ම පත් කර වසර 2000 හා ඉන් ඉදිරියට සංවර්ධනය අත්කර ගැනීම සඳහා දිගු කාලීන පාරිසරික උපාය මාර්ග යෝජනා කරන ලදී. මෙසේ පත් කරන ලද කොමිසම මගින් තිරසර සංවර්ධනය නිර්වචනය කරන ලද්දේ මෙසේ ය.
වර්තමාන පරම්පරාව විසින් භාවිතා කරන අතරම අනාගතය පරම්පරාවට ද ලොව පාරිසරික සම්පත් සහ ස්වභාවික සම්පත් ප්‍රයෝජනයට ගත හැකි අයුරින් සිදු කෙරෙන සංවර්ධනය තිරසර සංවර්ධනය වේ. ආරම්භයේදී තිරසර සංවර්ධන සංකල්පය මගින් වැඩි අවධානයක් පාරිසරික පැතිකඩ කෙරෙහි පමණක් යොමු කළ අතර වර්තමානයේ දී එය සමාජීය, ආර්ථික හා පාරිසරික පැතිකඩ වශයෙන් සාකච්ඡාවට බඳුන් වේ. ඒ අනුව තිරසර සංවර්ධනය කරා ළඟා විය හැක්කේ ආර්ථික, සාමාජීය සහ පාරිසරික ක්ෂේත්‍රයන්හි අරමුණු දිනා ගැනීමේ දී සමබරතාව පවත්වා ගැනීමෙනි. ඒ අනුව තිරසර සංවර්ධනයේදී ආර්ථික සංවර්ධනය, සමාජයීය සමානාත්මතාවය පරිසර සරක්ෂණ සහ අධ්‍යාත්මික සංවර්ධනය යන අංශ තුලනාත්මක ව පවත්වා ගැනීම අපේක්ෂා කරන අතර ඒ සඳහා සංවර්ධන ආකෘති සකස් කොට ක්‍රියාත්මක කළ යුතු වේ.
විශේෂයෙන්ම සංවර්ධන ආකෘති නිර්මාණය කිරීමේ දී සමාජ පැතිකඩ පිළිබඳ අවධානය යොමු කිරීමේ දී ආදායම් විෂමතාවය අඩු වී සමාජ සාධාරණත්වය තහවුරු වන එසේම සමාජයේ පිරිස් අතර ගැටුම් අඩුවීම හා රටේ පුද්ගලයන්ට ඕනෑම ප්‍රදේශයක ජීවත් වීමේ අයිතිය තහවුරු කරමින් සමාජ සංචලනය යහපත් ලෙස සිදුවීම සම්බන්ධයෙන් සැලකිලිමත් විය යුතුවේ. ආර්ථික පැතිකඩ පිළිබඳ අවධානය යොමු කිරීමේදී කාර්යක්ෂමව සම්පත් භාවිත කොට ආර්ථික වෘද්ධිය අත්පත් කරගැනීමත් ආර්ථිකය තුළ වන උච්චාවචනයන් අවම කිරීමත් සම්බන්ධව සැලකිලිමත් විය යුතුය. එසේම පාරිසරික පැතිකඩ පිළිබඳ අධානය යොමු කිරීමේදී පවතින සම්පත් සුරක්ෂිතතාව තහවුරු කරමින් අනාගත පරපුරටත් එහි ප්‍රතිලාභ ලබා ගැනීමට ඉඩ ප්‍රස්ථාව සලසමින් පරිසර හානිය අවම කර ගැනීමටත් පරිසරයේ ගුණාත්මක බව ආරක්ෂා කර ගැනීමටත් කටයුතු කළ යුතුය.
වර්ෂ 2000 දී එවකට එක්සත් ජාතීන්ගේ සාමාජිකත්වය දැරූ රාජ්‍යයන් 189 ක නියෝජිතයන් රැස්වී ඉදිරි වසර 15 තුළ ළඟා කරගත යුතු බවට එකඟ වූ ගෝලීය සංවර්ධන අරමුණු 8 සහශ්‍රක සංවර්ධන අරමුණු ලෙස හඳුන්වනු ලබයි. ඒවා නම්
- දිළිඳුකම සහ සාගින්න පිටුදැකීම
- සැමට ප්‍රාථමික අධ්‍යාපනය
- ස්ත්‍රී පුරුෂ සමානාත්මතාවය
- ළමා සෞඛ්‍යය
- මාතෘ සෞඛ්‍යය
- ඒඩ්ස් පැතිරීම වැළැක්වීම
- තිරසර සංවර්ධන ප්‍රතිපත්ති හරහා ස්වභාවික සම්පත් රැක ගැනීම
- සංවර්ධනය උදෙසා ලෝක ව්‍යාප්ත සහභාගිත්වය
ඉහත ගෝලීය සංවර්ධන අරමුණු ඔස්සේ අප රට විශේෂයෙන්ම සෞඛ්‍යය අධ්‍යාපනය හා දරිද්‍රතාව යන අය අතින් ඉහළ මට්ටමේ මානව සංවර්ධනයක් හා බොහෝ සාර්ථකත්වයක් අත්කර ගන්නා ලදී. විශේෂයෙන්ම දශක තිහක් තිස්සේ පැවති යුධමය පසුබිම මත එවැනි සංවර්ධනයක් අත්කර ගත හැකි වීම සතුටුදායක වේ. එසේම 2004 වසරේ ඇතිවූ විශාලතම පරිසර හානිය වන සුනාමි ව්‍යසනය හමුවේ ආපදා කළමනාකරණය සම්බන්ධයෙන් ශ්‍රී ලංකාව වැඩි අවධානයක් යොමු කරන ලදී. ඒ අනුව එලෙස තිරසාර සංවර්ධනය අත්කර ගැනීම උදෙසා දරන ගෝලීය ප්‍රයත්නයන් සාර්ථක කර ගැනීම සඳහා ලංකාවේ කැපවීම මනාව පෙන්නුම් කෙරේ.
මේ අනුව ද 2000 වසරේ එක්සත් ජාතීන්ගේ සහශ්‍ර සමුලුවේදී ඉදිරිපත් කළ සහස්‍ර සංවර්ධන ඉලක්ක තුළින් 2015 වසර වන විට ගෝලීය වශයෙන් දරිද්‍රතාවයෙන් මිදීම, ස්ත්‍රී පුරුෂ සමානාත්මතාවය ප්‍රවර්ධනය කිරීම, ළදරු මරණ අනුපාතය අවම කිරීම අරමුණු කොට ඒ සඳහා ගෝලීය එකඟතාවයක් ඇති කොටගෙන පැහැදිලි මිනුම් හා අධීක්ෂණ යාන්ත්‍රණයක් ඔස්සේ ඉලක්ක සපුරාගැනීමට අපේක්ෂා කළ ද 2015 වසර වනවිට මෙම ඉලක්ක සපුරාගැනීමේ ගැනීමේ කාල සීමාව අවසන් විය. 2015 වන විට සැලකිය යුතු ප්‍රගතියක් ලබා ලෝකයේ දරිද්‍රතා අනුපාතය පහත වැටීමට දායක වී තිබුණද ගෝලීය වශයෙන් ගත් කල එම සාර්ථකත්වය තුළ විශාල අසමානතාවයන් පවතින බව පෙනෙන්නට තිබුණි. එම නිසා 2015න් පසු මෙයට වඩා පුළුල් වූ මෙන්ම සංවිධානාත්මක වූ න්‍යාය පත්‍රයක අවශ්‍යතාව පැවතුණි. එමනිසා සහශ්‍ර ඉලක්ක අටකින් ඔබ්බට ගොස් පාරිසරික තිරසර බව, සමාජ තිරසාරභාවය සහ ආර්ථික සංවර්ධනය අගය කරන ලෝකයක් ගොඩ නැගීමට ලෝක ප්‍රජාව එක්වී කටයුතු කරන ලදී. එහි ප්‍රතිඵලයක් ලෙස තිරසර සංවර්ධනය සඳහා වූ ද 2030 න්‍යාය පත්‍රය නමින් තිරසර සංවර්ධන ආකෘතියක් ලෝක ප්‍රජාවට හඳුන්වා දෙන ලදී. මෙම න්‍යාය පත්‍රය තුළ තිරසර සංවර්ධන අභිමතාර්ථ දාහතක් සහ ඒ හා සම්බන්ධ ඉලක්ක 169 ක් ඇතුළත් වේ. මෙම අභිමතාර්ථ හා ඉලක්ක 2016 ජනවාරි මස පළමු වනදා සිට 2030 වසර දක්වා බල පවත්වනු ලැබේ.
එසේ ඉදිරිපත් කරන අභිමතාර්ථ වන්නේ
දරිද්‍රතාව තුරන් කිරීම, කුසගින්න තුරන් කිරීම හා වස විස නැති ආහාර ලබාදීම, නිරෝගී ජනතාවක් බිහි කිරීම, ජනතාවට නිසි අධ්‍යාපනයක් ලබා දීම සහ සමාජයීය දැනුවත්භාවය ඇති කිරීම, ස්ත්‍රී පුරුෂ සමානාත්මතාවය, පිරිසිදු පානීය ජලය ලබාදීම, හරිත බලශක්ති ප්‍රවර්ධනය, හරිත රැකියා හා හරිත ආර්ථික කටයුතු ප්‍රවර්ධනය, නව සොයාගැනීම්, කර්මාන්ත හා යටිතල පහසුකම් ගොඩනැගීම, සමාජ සාධාරණත්වය ඇතිකිරීම, ඇති නැති පරතරය අඩුකිරීම, තිරසර පුරවර ගොඩනැගීම, සකසුරුවම්කම හා පාරිභෝගික ස්බුද්ධිය ඇති කිරීම, දේශගුණික වශයෙන් යහපත් තත්ත්වයක් පවත්වා ගැනීම, සාගර සම්පත් සුරැකීම, ජෛව විවිධත්වය හා පරිසර සංරක්ෂණය මෙන්ම මෙම ඉලක්ක ජය ගැනීම උදෙසා සමාජ ආයතන එක්සත් කිරීම ආදියයි.
මේ අනුව තිරසර සංවර්ධන න්‍යාය පත්‍රය ක්‍රියාත්මක කිරීම උදෙසා ශ්‍රී ලංකාව තුළ දේශීය යාන්ත්‍රණයක් සකස් කොට තිරසර සංවර්ධන ඉලක්ක ක්‍රියාවට නැංවීමට නොයෙකුත් මූලාරම්භයන් ගෙන් ඇත .මෙහිදී තිරසර සංවර්ධන ඉලක්ක සපුරා ගැනීම උදෙසා පාර්ලිමේන්තුව ඇතුළු රජයේ සියලු අංශ, සිවිල් සමාජය, පුද්ගලික අංශය හා විද්වතුන්ගේ සහභාගිත්වය මූලික ලෙස අවශ්‍ය වේ.එම නිසා තිරසර සංවර්ධන න්‍යාය පත්‍රය මෙරට තුළ ක්‍රියාත්මක කිරීම උදෙසාත් පහසුකම් සැලසීම උදෙසාත් තිරසර සංවර්ධනය පිළිබඳ පාර්ලිමේන්තු තේරීම් කාරක සභාවක් පිහිටවනු ලබා ඇත. එසේම 2017 වසරේ අංක 19 දරණ තිරසර සංවර්ධන පනත බලාත්මක කිරීම මෙහිදී සිදුකරන ලද තවත් වැදගත් පියවරකි. ඒ මගින් රාජ්‍ය ආයතන භාවිතා කොට තිරසර සංවර්ධන ඉලක්ක ක්‍රියාවට නැංවීම සඳහා වන සංවිධිත ආයතනික යාන්ත්‍රණයක් ඇති කිරීමට පදනම සපයා ඇත.
තිරසර සංවර්ධනය පිළිබඳ ජාතික ප්‍රතිපත්ති රාමුව දී 2025 දැක්ම පොහොසත් රටක් යන්න තුළින් රටේ සියලුම පුරවැසියන්ට ඉහළ ආදායම් මාර්ග ලබාගැනීමේ හා රට දැනුම පදනම් වූ ඉහළ ආර්ථික තරගකාරීත්වයකින් හෙබි සමාජ වෙළඳපොළ ආර්ථිකයක් කිරීම හරහා වඩාත් යහපත් ජීවන තත්ත්වයක් ලබා ගැනීමේ අවස්ථාව ඇති කරමින් 2025 වසර වන විට ශ්‍රී ලංකාව සමෘද්ධිමත් රටක් කිරීම සඳහා රජයේ දැක්ම අවධාරණය කරනු ලබයි. 2018 අයවැය හරිත නීලහරිත අයවැය යන තේමාවෙනැය යන තේමාවෙන් යුක්ත වන අතර පාරිසරික වශයෙන් තිරසර සංවර්ධන උපාය මාර්ග යොදා ගනිමින් සාගරයන්හි පූර්ණ ආර්ථික ස්වභාවය ගවේෂණය කිරීම සඳහා වන රජයේ දැක්ම අවධාරණය කරනු ලැබේ . එසේම රජයේ ආදායම අවම කිරීම, ගෙවුම් ශේෂ අර්බුදය, ස්වභාවික ආපදා සිදුවීම් වැඩි වීම යනාදිය අඛණ්ඩව අඩු කිරීම වැනි කෙටි කාලීන අභියෝගයන්ට සාර්ථකව මුහුණ දීම උදෙසා වැඩි අවධානයක් යොමුකරයි. සංවර්ධනයේ ප්‍රධාන ක්ෂේත්‍රයන් සඳහා යෝජිත ක්‍රියා ලෙස පහත ඒවා දැක්විය හැක. විශේෂයෙන්ම ආර්ථිකමය තරගකාරීත්වය නඩත්තු කිරීම, ඵලදායිතාවය වැඩි දියුණු කිරීම, කර්මාන්ත අංශයෙන් පොකුරු පදනම් කාර්මික කලාප ස්ථාපිත කිරීම, කුඩා හා මධ්‍ය පරිමාණ ව්‍යාපාර ප්‍රවර්ධනය කිරීම, පර්යේෂණ හා සංවර්ධන හා රාජ්‍ය පුද්ගලික හවුල්කාරිත්වය ඇති කිරීම, සේවා අංශය, ප්‍රවාහන අංශය සංවර්ධනය කිරීම, මූල්‍ය සේවා වැඩි දියුණු කිරීම, සංවර්ධනය සඳහා තිරසර සංචාරක කර්මාන්ත ඇති කිරීමත් යන ක්‍රියාමාර්ග යෝජනා වී ඇත.
සමාජමය තිරසර බව ඇති කිරීම උදෙසා ශ්‍රම බලකායේ කාන්තා සහභාගිත්වය ඉහළ නැංවීම, ආබාධිත පුද්ගලයන්ට ශ්‍රම බලකාය වෙත වැඩි ප්‍රවේශතාව ලබාදීම, කාර්යක්ශම නාගරීකරණයට සහය ලබාදීම උදෙසා මූල්‍ය ක්‍රමය සංවර්ධනය කිරීම යන ව්‍යාපෘති යෝජනා කර ඇත. පාරිසරික තිරසර භාවය ඇති කිරීම උදෙසා අපද්‍රව්‍ය කළමනාකරණය, කාබන් විමෝචනය පාලනය, ජල කළමනාකරණ ක්‍රමය. ආපදා කළමනාකරණය සහ වැඩි භෞතික හා මූල්‍ය ප්‍රත්‍යස්ථිතිය ඇති කිරීමට දර්ශක පදනම් කර ගැනීම , රක්ෂණය හා කාබනික කෘෂිකර්ම ප්‍රවර්ධනය යන ඒවා යෝජනා වී ඇත. මේ අයුරින් සමාජ, ආර්ථික හා පාරිසරික පැතිකඩ සුරක්ෂිත කිරීම සඳහා තිරසර සංවර්ධන ආකෘතිය කොතරම් දායක වී ඇත්ද යන්න පිළිබඳ අප දැන් සාකච්ඡාවට බඳුන් කරමු. විශේෂයෙන්ම මෙරට කලින් කළට සිදුවන රාජ්‍ය ආණ්ඩු වෙනස් වීමේ ක්‍රියාවලිය මත තිරසර සංවර්ධන ප්‍රතිපත්තිවල ඇතැම් අවස්ථාවන්හි දී සැලකිය යුතු වෙනස්කම් සිදු වී ඇත. විශේෂයෙන්ම දී පාරිසරික පැතිකඩ සම්බන්ධවයෙන් අවධානය යොමු කිරීමේ දී මෙරට ඉදිකරන ලද සමහර ව්‍යාපෘති සම්බන්ධයෙන් සෑහීමකට පත්විය නොහැක. 2010 වසරේ පාරිසරික අධ්‍යනයක් නොමැතිව ආරම්භ කළ උමා ඔය බහුකාර්ය යෝජනාවක් ව්‍යාපෘතිය සඳහා සිදුකළ කැණීම් හේතුවෙන් විශාල පරිසර හානියක් සිදු වී ඇත. නිවාස ඉරිතැලීම්, ළිංවල ජලය සිඳීයාම, වැසි කාල වල පස් කඩා වැටීම සිදු වීම නිසා ජනතාවගේ ජීවන රටාවට දැඩි බලපෑමක් එල්ල වී ඇත, උදාහරණයක් වන්නේ සමනලවැව ඉදිකිරීමේ ව්‍යාපෘතියය. ශක්‍යතා වාර්තාවට අනුව මෙම ජලාශය ඉදි කිරීම යෝග්‍ය නො වුණ ද අවසානයේ ඉදිකර වසර පහක් යාමට මත්තෙන් ජලය කාන්දු වීමට පටන් ගත් නිසා එය පිළිසකර කිරීම උදෙසා කෝටි ගාණක් විශාල මුදලක් වැය කිරීම්ට සිදුවිය. මෙවැනි කාර්ණාවක් නිසා සිදු වන්නේ මෙරට සංවර්ධනය නියමාකාරයෙන් සිදු නොවීමයි. එමනිසා සංවර්ධනයේ දී පාරිසරික පැතිකඩ පිළිබඳ අවධානය යොමු කිරීම් වැදගත්ය.
2025 දැක්ම රජයේ ප්‍රතිපත්ති ප්‍රකාශයේ දක්වන පරිදි ශ්‍රී ලංකාව ඉහළ මැදි මැදි ආදායම් ලබන රටක් බවට පත්වීමේ හැකියාව රඳා පවතින්නේ ආර්ථික ප්‍රතිසංස්කරණ මතය. ඒ අනුව ආර්ථිකයේ තරගකාරීත්වය වර්ධනය කිරීම හා අපනයන පදනම් කරගත් ආර්ථීක ක්‍රමෝපායන් කරා ගමන් කිරීම වැදගත් වන අතර රටේ පුරවැසියන් සඳහා ආර්ථික අවස්ථා උත්පාදනය කර දීම රජයේ වගකීම වනු ඇත. පෞද්ගලික ආයෝජන හා අපනයන මත පදනම් වූ වර්ධන ආකෘතියක් වෙත ප්‍රවිශ්ට වීම මගින් ලෝකය සීඝ්‍ර ලෙස වර්ධනය වන ආර්ථිකයන්ට සමීප වෙමින් ආර්ථික ප්‍රතිලාභ අත්කර දිය හැකි වේ.
විශේෂයෙන්ම දෙදහස් 2020 වර්ෂය ආරම්භ වීමත් සමඟ මෙරට තුළ කොවිඩ් නයින්ටීන් ව්‍යාප්තිය සිදු වීමත් සමඟ ආර්ථික ක්‍රියාවලිය සහ සංවර්ධනය අඩපණ වී ඇත.එම නිසා දෛනික වැටුප් උපයන්නන් මිලියන 1.9 දුෂ්කරතාවයන්ට මුහුණ දීම, වැඩිහිටි හා දරිද්‍රතා සීමාවට ඉහළින් ඊට ආසන්නයේ ජීවත්වන විශාල පිරිසකට බලපෑම් ඇති වීම සිදු වී ඇත. ඒ අනුව සමාජ පැතිකඩ තුළ තිරසාරත්වය තහවුරු කිරීම මෙකී තත්ත්වය නිසා අඩපණ වී ඇත. එසේම රටේ පුද්ගලයන්ගේ සෞඛ්‍ය තත්ත්වය තහවුරු කිරීම උදෙසා රජයට වැඩි වශයෙන් අවධානයක් යොමු කිරීමට සිදුවී ඇත.
තවද මෙරට සංවර්ධන ක්‍රියාවලිය මුවාවෙන් වටිනා වනගහන පද්ධතිය විනාශ වීමේ ප්‍රවණතාවක් දැකගත හැකිවිය. ඊට හොඳම උදාහරණය වන්නේ විල්පත්තු වනාන්තරය එළි පෙහෙළි කර ජනාවාස පද්ධතියක් සකස් කිරීමයි. එසේම මෑතකදී දරුවන් උදෙසා ක්‍රීඩා පිට්ටනිය සැකසීම් උදෙසා කඩොලාන පද්ධතියක් ගොඩ කිරීමේ ව්‍යාපෘතියක් දැකගත හැකිවිය. එවැනි දේ සිදු කිරීමෙන් සිදු වන්නේ අපේ රටේ පාරිසරික තිරසාරත්වය ට හානි පැමිණ වීමයි. එම නිසා මෙසේ රටේ වනගහනයට සහ පාරිසරික හා ජෛව විවිධත්ව පද්ධතියට හානි වන අයුරින් කිසිම සංවර්ධන ව්‍යාපෘතියක් සිදු නොවීමට වග බලා ගත යුතු වේ. ඇත්ත වශයෙන්ම දියුණු රටවල තිරසර ක්‍රමවේදය මෙන් අප රටවල තිරසර ක්‍රමවේදය ගොඩනැගිය නොහැක. එය කාලය ගතවන ක්‍රියා වලියකි.මේ නිසා පවතින තත්වය යටතේ තබා ඇති ඉදිරි පියවර පස්සට නොගැනීමට රටේ නායකයන් වගබලා ගත යුතුවේ. මධ්‍ය ආදායම් ලබන රටක් ලෙස සෞඛ්‍යය, අධ්‍යාපනය, තොරතුරු තාක්ෂණය, භාණ්ඩ හා සේවා පරිභෝජනය, යටිතල පහසුකම් ආදී අංශවල ප්‍රශස්ත දියුණුවක් දැකගත හැකි වුවත් තවත් බොහෝ අංශ වලින් අප ඉදිරියට යා යුතුව තිබේ. ගුණධර්ම, හැකියාව, විනය, ශිෂ්ට බව, සහජීවනය, උසස් ආකල්ප වර්ධනය කර ගත යුතුවේ. රටේ අභිවෘද්ධිය පිණිස ක්‍රියාකාරී පුරවැසි සහභාගිත්වය අත්‍යවශ්‍ය වේ. ඒ අනුව තිරසර මාවත ඔස්සේ රට සංවර්ධනය කිරීම මගින් ආර්ථික පාරිසරික සාමාජීය යන මේ සෑම අංශයකම අභිවෘද්ධිය මෙම කුඩා දිවයිනට අත්කරගත හැකිවනු ඇත.
