පාරිසරික සමාජ විද්‍යාව (ශ්‍රී ලංකාවේ පාරිසරික ගැටලුවක් හඳුනාගෙන එය විසඳීම සඳහා පාරිසරික සමාජ විද්‍යාඥයකු ලෙස විසඳුම් යෝජනා)
හැඳින්වීම
ලංකාව සංවර්ධනය වෙමින් පවතින රටකි. එහෙයින් සංවර්ධනය පිළිබඳව වැඩි අවධානයක් යොමු කරනු පෙනේ. නමුත් සෞඛ්‍ය පිළිබඳ වැඩි අවධානය යොමු කළ යුතුය. එනම් තිරසාර සංවර්ධනයක් කරා යොමු විය යුතුය. ලස්සන පරිසරයක් නොමැති සංවර්ධනයකින් කිසිඳු පලයක් නැත. මානව පරිනාමයේ මුල් අවධිය වන විට ජනගහන වේගය ඉතා සෙමින් සිදු වුවකි. නමුත් 18 වන ශතවර්ශය ආරම්භයත් සමඟ ජනගහන වර්ධනය වේගයෙන් සිදු විය. මේ තතත්වය 21 වන සියවසයෙන් බසු තවත් උග්‍ර අතට හැරුණි. මේ නිසා පරිසර හායනය අද වන විට ඉතා වේගයෙන් සිඳු වෙමින් පවතියි. ශ්‍රිඝ්‍ර ජනගහන වර්ධනයට ප්‍රථම පෘථිවිය මත වු සියලුම පරිසර පද්ධතින් ස්වයං යාමනයකට හාස්වයං කළමනාකරණයකට ලක් කරන ලදී. මෙයට හේතු වූයේ අතීත මිනිසාගේ අවශ්‍යතා ඉතා සුළු වීමත් ඔවුන්ගේ භාවිතය පරිසරයට නොදැනුන තරම් එකක් වීමයි. නමුත් පසු කාලීනව මේ තත්වය වේගයෙන් වෙනස් වී ඇත. සංවර්ධනය වෙමින් පවතින රටක ඉහත දැක් වූ ආකාරයට සම්පත් අපතේ යාම ඉතා බහුල වශයෙන් සිදු වෙයි. මේ හෙයින් ලංකාවේ ස්වභාවික ව්‍යවසන අද වන විට ඉතා උග්‍ර ගැටලුවක් බවට පත්ව අවසානය. අතීතයේ මෙන් නොව වැසි සමයට වෙලාවක් කාලයක් නොමැත. නියඟයට කාලයක් නොමැත. වර්ෂාව කෙළවර වන්නේ දරුණු ඛේදවාචකයකනි. පසුගිය වසර ගණනාව පුරාම මේ තත්වය වඩා හොඳින් අපට මේ දෙය දිස් විය. සියගණනක් ජීවිත බිලි ගනිමින් දරුනු නාය යෑම් ගං වතුර තත්වයන් බලපෑවේ ය. එසේම තවත් පෙදෙසකට දරුණු නනියං තත්වයක් උදා වී ඇත. මෙය සුභ පළ දෙන ලකුණු නොවේ. කසළ ගැටලුව අද වන විට උග්‍ර ගැටලුවක් බවට පත්ව ඇත. කසල කඳූ හේතුවෙන් ජීවිත රාශීයක් බිලි වූයේ නොබො දිනකදීය. කසළ බැහැර කිරීමට ක්‍රමවත් ක්‍රියා පිළිවෙතක් අනුගමනය කිරීම කළ හැකි දෙයකි. අද වනවිට සමස්ත සාගර කලාපයම ද දරුණූ තර්ජනයකට ලක්ව ඇත. ලංකාවේ ආදායම වර්ධනය විමට විදේශිය සංචාරක ප්‍රවේශ අතිශයින් වැදගත් වෙයි. විදේශීය සංචාරක ආකර්ශණය නොමව හිමිකර ගන්නේ ලංකාවේ සුන්දර වෙරළ තීරය පදනම් කරගනිමිනි. නමුත් අද වන විට මේ සුන්දර වෙරළ තීරය දැඩි ලෙස ඛාදනයකට ලක්ව ඇත. එලෙසම වන වැස්ම ශ්‍රිඝ්‍රයෙන් අඩුව ගොස් ඇත. මේ අනුව ශ්‍රී ලංකාව තුළ දැකිය හැකි ප්‍රධාන පාරිසරික ගැටලුවක් ලෙස වන වැස්ම අඩු වීම හෙවත් වන විනාශය පෙන්වා දිය හැකිය.
ලංකාවේ වර්තමාන ස්වභාවික වන වැස්ම 24% ක් පමන වන බව විශ්ලේෂණ දත්ත වාර්තා මගින් පැහැදිලි වෙයි. (පරිසර හා ස්වභාවික සම්පත් අමාත්‍යංශය-2007) මෙය සැලකිය යුතු තත්වයකි. මීට වසර ගණනාවකට පෙර ලංකාවෙ ස්වභාවික වන ආවරණය අතර සසඳන කළ අතිශය සැලකිය යුතු හා භයානක තත්වයකි. 1881 ශ්‍රීලංකාවේ වනගහනය සමස්ත භුමි ප්‍රමාණයෙන් 84% ක් බව ඇස්තමේන්තු ගත කර ඇත. 1956 දී මුළු ලංකාවම ආවරණය කරමින් ගත් ඡායාරූපය තුළින් ලංකාවේ මුළු භූමි ප්‍රමාණයෙන් 44%ක් වනාන්තර වලින් වැසී තිබූ බව අනාවරණය වෙයි. 1956 න් පසු තෙත් කලාපයේ වන ආවරණය ශ්‍රීග්‍රයෙන් පහළ අගයක් ගත් බව පෙනී යයි. එසේම 2002 වර්ෂය වන විට වන ආවරණයෙන් 23% ක් ප්‍රමාණයක් ඉතිරිව තිබෙන බව දැකිය හැකිය.
2010 වන විට 24%ක් දක්වා මෙය වර්ධනය වුවද මෙය සැලකිය යුතු තත්වයක් නොවේ. මෙම තත්වය කෙරෙහි බලපා ඇති ප්‍රධානතම කරුණ වන්නේ ජනගහනය ඉහළ යාමයි. ජනගහනය හේතු කොට ගෙන ජනාවාස ඉදි කෙරෙනු දැකිය හැකිය. ජනාවාස ඉදිකිරිම පදනම් කරගනිමින් වනාන්තර ශ්‍රීඝ්‍රයෙන් ඉහළ යනු දැකිය හැකිය. එසේම මාර්ග ඉදිකිරීම් , දැව ආශ්‍රිත නිර්මාණ කෘෂිකාර්මික වර්ධනය හේතු කොට ගෙන මෙන්ම ඔවුන්ගේ ආයෝජන සඳහා වනාන්තර යොඳා ගැනීම් ආදිය මූලික කරගනිමින් වන වැස්ම අඩු වනු දැක ගත හැකිය. එසේම වාණිජමය භෝග වගා කිරීම වන වැස්ම අඩු වීම කෙරෙහි බලපානු ලබන මූලිකම සාධකයකි.විදේශිය ආක්‍රමණ සමඟ ඔවුන් ලංකාවට තේ, රබර්, පොල්, කුරුඳු වගාවන් හඳුන්වා දුන් අතර මෙය අද වන විට ලංකාවේ ස්වභාවික යන සම්පත කෙරෙහි දැඩි තර්ජනයක් එල්ල කර ඇත.
වන වැස්ම අඩු වීම පදනම් කරගනිමින් සාමාන්‍ය උෂ්ණත්වයෙහි වර්ධනය වීමක් හෝ අවම වීමක් දැකිය හැකිය. එයට වර්තමාන තත්වය නිදසුන් වෙයි. වර්තමානයේ මෙකල වර්ෂාව ලැබෙනවා යැයි මෙකල නියං සමය යැයි පැවසීම අසීරුය. දේශගුණික තත්වය විකෘති වී ඇත . ප්‍රභිසංස්ලේෂණ ක්‍රියාවලියේදී ඔක්සිජන් වායුව පිට කරන අතර කාබන්ඩයොක්සයිඞ් වායුව උරා ගනියි. නමුත් වන සංහාරය නිසා මෙකි ක්‍රියාදාමය ක්‍රමවවත්ව සිදු නොවනු ඇත . මෙය පසු කාලීනව මිනිසාගේ සෞඛ්‍ය තත්වය කෙරෙහි බලපානු ලබයි. ශ්වසන ගැටලු කෙරේ මෙය දැඩිව බලපානු ලබන්නකි. රාත්‍රී කාලයේදී මිනිසා විසින් පිටකරන වායූන් උරා ගැනීමටත් නිසි වායු හුවමාරුව සිදු වීමත් නොවනු ඇත. ශ්‍රී ලංකා රජයේ අරමණ වන්නේ 2030 වන විට ශ්‍රී ලංකාවේ මුලු භූමි ප්‍රමාණයෙන් වන වැස්ම 32% ක් බවට පත් කිරීමයි. නමුත් එය එතරම් පහසු ක්‍රියාවක් නොවනු ඇත. වනවැස්ම අඩු වීම ලංකාව තුළ පවතින්නා වූ දරුණු පාරිසරික අර්බුදයක් වන්නේ පසු කාලීනව අත්ව ඇති දරුණු නායයෑම් හා ගංවතුර තත්වයන් දෙස බලන විටය.
පසුගිය වසර වලදීත් මේ වසර තුළදීත් ඇතිවූ අධික ගං වතුර තත්වය කෙරෙහි බලපාන ලද්දේ විශේෂයෙන්ම මෙම වන විනාශයයි. අවිධිමත් ඉදි කිරීම්, කදු බෑවුම් ආශ්‍රිත නිවාස ඉඳි කිරීම් නාය යෑම් කෙරෙහි දැඩිව බලපානු ලබයි.පරිසර විද්‍යාතමනව බලන කළ මිනිසා හා වනාන්තර අතර පවතින්නේ අන්‍යෝන්‍ය සම්බන්ධයකි. ප්‍රභාසංස්ලේෂන ක්‍රියාවලියේ දී ගස් වැල් නැතවම බැරි අංගයකි.ලොව බොහොමයක් නොදියුණු රටවල දැව ප්‍රධාන බලශක්තිය ලෙස යොදා ගනියි. ශ්‍රි ලංකාවේ මුලු දැව වලින් 87% ක් ගෘහ කටයුතු සඳහා යොදා ගනියි.කර්මාන්ත සඳහා යොඳා ගැනෙන්නේ 12.4% කි. මින් 33% ක් යොදා ගන්නේ තේ කර්මාන්තය සඳහාය. ගඩොල් උළු කර්මාන්තය සඳහා 13% ක්ද වශයෙන් එක් එක් කර්මාන්ත සඳහා දැව යොදා ගනියි. මීට අමතරව ගං වතුර පාලනයට නාය යෑම් අවධානම පහ කරීමට නියං පාලනයට වනාන්තර වලින් ලැබෙන්නේ විශාල පිටු වහලකි. එසේම වන සතුන්ගේ ආරක්ෂාවට වනාන්තර වලින් ලැබෙන්නේ මනා පිටුවහලකි. නමුත් ආර්ථිකය හඹා යන මිනිසුන් සිටින රටක වන සම්පතේ ආරක්ෂාව යහපත් වේ යැයි සිතිය නොහැකි තරම්ය. එකි නොසිතීමේ ප්‍රතිවිපාකය අද අප මනා ලෙස බුක්ති විඳින්නෙමු.මේ අනුව ප්‍රධාන පාරිසරික ගැටලුවක් වන වන විනාශය අවම කර ගැනීමට , රජය,පරිසරවේදීන් එමෙන්ම විවිධ ආයතනයන් තම අවධානය යොමුකර ඇත.
1.1 පාරිසරික ගැටලුවක් යනු කුමක්ද හා ශ්‍රී ලංකාවේ දැකිය හැකි ප්‍රධාන පාරිසරික ගැටළුවක්:
පාරිසරික ගැටළු යනු ජෛව භෞතික පරිසරයට මානව ක්‍රියාකාරකම්වල අහිතකර බලපෑම් ය.ස්වභාවික වූ පෘථිවි පරිසරය විනාශ කිරීමට බලපාන සියලු ආකාරයේ විනාශකාරී තත්ත්වයන් තවත් ආකාරයකින් පාරිසරික ගැටලු ලෙස පෙන්වාදිය හැකිය.මේ සදහා ස්වාභාවික ක්‍රියා හා මිනිස් ක්‍රියා හේතු වේ.මෙම ද්විත්ව ක්‍රියා හේතු කරගෙන පරිසරයේ සමතුලිතතාව බිඳීයාම මගින් නිර්මාණය වන හානි දායක තත්ත්වයන් පාරිසරික ගැටලු දෙස හැඳින්විය හැකිය.ස්වභාවික ක්‍රියා මගින් සිදුවන පාරිසරික ගැටලු කෙටිකාලීනව බලපෑමකට ලක් වුවද එය ජෛව හා භෞතික පරිසරයේ ක්‍රියාකාරීත්වය මගින් තුලනය කර ගනියි.එහෙත් මිනිසා මැදිහත් වීමෙන් භෞතික පරිසරයේ ඇති කළ වෙනස්කම් ඉහත ආකාරයෙන් කෙටි කාලයකින් තුලනය නොවීම නිසා පරිසරයට සිදුවන බලපෑම දරාගත නොහැකි මට්ටමකට පත්ව ඇත.ඒ අනුව පෘථිවි පරිසර පද්ධතිය තුළ දක්නට ලැබෙන පාරිසරික ගැටලු ජල ගෝලය,වායු ගෝලය,ශිලා ගෝලය හා ජෛව ගෝලය ඇසුරින් හඳුනාගත හැකිය.
මිනිසාගේ අවශ්‍යතා සදහා පරිසර සම්පත් අසීමිත හා අවිධිමත් ලෙස උපයෝජනය නිසා පාරිසරික ගැටලු රැසක්ම උද්ගත වී ඇත.එමගින් ලොව බොහෝ රටවල් පීඩාවට ලක්ව ඇත.ආහාර හා පෝෂණ ගැටලු,ලෙඩ රෝග හා සෞඛ්‍යය ගැටලු ,විපත් වලින් සිදුවන ජීවිත හා දේපළ විනාශය,සමාජ ආර්ථික පරිහානිය ආදී වශයෙන් සමාජයේ යහපැවැත්මට බලපෑම් රැසක් එල්ල වී ඇත.පාරිසරික ගැටලු ඇති වීම සදහා මුල්වන ප්‍රධානතම හේතුව ලෙස සම්පත් අධි පරිභෝජනය පෙන්වා දිය හැකිය.සංවර්ධිත රටවල් සාපේක්ෂ වශයෙන් වැඩි සම්පත් භාවිතයට යොමු වී ඇති අතර සංවර්ධනය වන රටවල් එමගින් අසාධාරණයට ලක් වී ඇත.එහෙත් වැඩිම පාරාසරික ගැටලු ප්‍රමාණයකට මුහුණ පෑමට සිදුව ඇත්තේ අසාධාරණයට ලක් වූ රටවල් වලටය.එම රටවල් සම්පත් දියුණු රටවල අවශ්‍යතා වෙනුවෙන් යොදා ගෙන ඇත.නිදසුන් ලෙස අප්‍රිකා, දකුණු ඇමරිකා,ආසියා මහද්වීප වල ස්වභාවික හා ඛනිජ සම්පත් වැඩි ප්‍රතිශතයන් දියුණු රටවල අවශ්‍යතා වෙනුවෙන් යොමු වී ඇත.මේ හේතුව නිසා අසීමිත ලෙස සම්පත් කැනීමට හා වෙළඳාමට යොමු වීමෙන් සම්පත් ක්ෂය වීමද සිදුවෙමින් පවතී.මෙම රටවල සම්පත්වල සාධාරණ මිලක් නොලැබීම හේතුවෙන් දිළිඳුකම වර්ධනය වී ඇත.මෙම දිළිඳුකම හේතුවෙන් වනාන්තර විනාශය,අවිධිමත් සම්පත් කැනීම,අනාරක්ෂිත වන භාවිතය නිසා තව දුරටත් එම ගැටලු තීව්‍ර කර ඇත.මේ අනුව පාරිසරික ගැටලු මිනිසාගේ දිළිඳුකම හේතු කොටගෙන සිදුවන සමාජ විෂමතා හේතුවෙන් තවදුරටත් උග්‍ර තත්ත්වයට පත්වන අතර එමගින් පාරිසරික හා සමාජ බලපෑම් රැසකට මුහුණ දීමට සිදුවේ.
ශ්‍රී ලංකාව වැනි රටක් ගත්කළ ශ්‍රී ලංකාවද සංවර්ධනය වන රටවල් අතරින් සීඝ්‍රෙයන් සමාජ ආර්ථික වෙනස්කම් වලට භාජනය වෙමින් පවතින රටකි.පසුගිය ශතවර්ෂ එක හමාර තුළ පරිසරයද නොයෙක් වෙනස්කම් වලට භාජනය වූ අතර රජයේ හා පෞද්ගලික අංශයේ නොයෙක් සංවර්ධන ව්‍යාපෘති මේ සම්බන්ධයෙන් බලපා ඇත.දැනට නොයෙක් පාරිසරික ගැටලු වලට ශ්‍රී ලංකාවද මුහුණ පාමින් සිටින බැවින් ,ධරණීය සංවර්ධනය කරා යාමේදී පාරිසරික කළමණාකරණයේ වැදගත්කම සම්බන්ධව කෙමෙන් අවධානය යොමු වෙමින් පවතී.ශ්‍රී ලංකාව ඉන්දියන් සාගරයේ පිහිටා ඇති ඉතාමත් දර්ශණීය දිවයිනක් වුවුද මිලියන විස්සක් පමණ ජනගහනය වර්ග කිලෝමීටර් 65000ක් පමණ කුඩා භූමි ප්‍රදේශයක ව්‍යාප්තව ඇති නිසාත්,නොයෙක් ආර්ථික ගැටලු වලට මැදිවී ඇති නිසාත් පාරිසරික අවශ්‍යතාවයන් කෙරෙහි මෑතක් වන තෙක් එතරම් අවධානයක් යොමු කිරීමට අවශ්‍ය නොවීය.ජනගහනය වර්ධනය නිසාත්,දරිද්‍රතාවය ඉහල මට්ටමක පවතින නිසාත් ,පරිසර සංරක්ෂනය හා ස්වභාවික සම්පත් ක්‍රමාණුකූලව කළමනාකරණය කිරීමට තරම් ප්‍රමාණවත් ඉඩකඩ නොලැබීම සංවර්ධන ක්‍රියාවලිය තුළ නොයෙක් පාරිසරික ගැටළු මතු වීමට හේතු වී ඇත.එනම් ස්වභාවික වනාන්තර සීඝ්‍රෙයන් එළිපෙහෙළි කිරීම නිසා වන සම්පත සීමා විය.හෙළි පෙහෙලි කරන ලද ඉඩම්වල පස සෝදා යාම.ජලය දූෂණය වීම,ඉඩම් නිසරු වීම සහ දිවයින තුළ ඉහළ මට්ටමක පැවති ජෛව විවිධත්වය කෙමෙන් පිරිහීම ආදී නොයෙක් පාරිසරික ගැටලු ශ්‍රී ලංකාවේ මතු වෙමින් පවතී.
මේ අනුව ශ්‍රී ලංකාව තුළ දැකිය හැකි ප්‍රධාන පාරිසරික ගැටලුවක් ලෙස වන විනාශය පෙන්වා දිය හැකිය.විසිවන සියවස ආරම්භයේදි පමණ ඉතා ඝන නිවර්තන වන ආවරණයකින් හ්‍රී ලංකාව වැසී තිබුණි.යටත් විජිත සමයට පෙර ජනතාවට ඔවුන්ගේ එදිනෙදා අවශ්‍යතාවයන් පරිසර පද්ධතිය මගින් සැපයුණි.එහෙත් පසුගිය ශතවර්ශ එකහමාර පමන කාලය තුළ මෙම තත්ත්වය වෙනස් වී ඇත.මෙයට හේතු වී ඇත්තේ මානව මැදිහත් වීම මගින් වන රටාව වෙනස් වීමත් වනගහනයද (forest intensity)ප්‍රමාණාත්මකව හා ගුණාත්මකව ක්ෂය වීමත්ය.මෙසේ වන සම්පත් වැරදි ලෙස භාවිතා කිරීම මගින් අසීමිතව වනාන්තර එළි පෙහෙලි කිරීම නිසා පාරිසරික ගැටලු මතුවී ඇති බව පෙනෙයි.
මිහිතලයේ ජීවයෙහි පැවැත්ම සඳහා වනාන්තර අත්‍යවශ්‍ය වේ. වනාන්තර මඟින් ජීවින් මිලියන ගණනකට වාසස්ථාන සපයනු ලබන අතරම, මිනිසා ජීවත් වන පරිසරයෙහි ගුණාත්මකභාවය වැඩි දියුණු කිරීමට විශාල මෙහෙයක් සිදුකරයි. මේ අතර ජෛව විවිධත්වය ආරක්ෂා කිරීම, ගංගා, ඇළ දොළ ආදියෙහි ජල පෝෂක ප්‍රදේශ සංරක්ෂණය, ජල චක්‍රය හා පාංශු චක්‍රය පාලනය කිරීම සහ දේශගුණික සමතුලිත භාවය රැකගනීම යනාදිය වැදගත් වේ. කෙසේ නමුදු , මානව කටයුතු සංකීර්ණ වීමත් සමග මිනිසා පරිසරයට සිදුකරන මැදිහත්වීම හේතුවෙන් වනහරණය දිනෙන් දින වර්ධනය වෙමින් පවතී. තවද, සංස්කෘතික, සමාජ හා ආර්ථික තත්වයන්ගේ විවිධත්වය මත වන විනාශයට හේතුවන සාධක රටින් රටට වෙනස් වේ.
ශ්‍රී ලංකාව තුළ දැකිය හැකි ප්‍රධානතම පාරිසරික ගැටලුවක් ලෙස වන විනාශය දැක්විය හැකිය. කාබන් චක්‍රය සමතුලිතව පවත්වා ගැනීමට වනාන්තර මඟින් විශාල කාර්යභාරයක් ඉටු කරනු ලබයි. කාබන් ඩයොක්සයිඩ් යනු, හරිතාගාර ආචරණයට දායක වන ප්‍රධානතම වායුවයි. වායුගෝලයේ අනෙකුත් වායූන් වලට සාපේක්ෂව වඩා වැඩි තාපයක් අවශෝෂණය කර ගැනීමේ හැකියාවක් ඊට ඇත. ප්‍රභාසංස්ලේෂණ ක්‍රියාවලියේදී ශාක වායුගෝලයෙන් කාබන් ඩයොක්සයිඩ් අවශෝෂණය කර ඔක්සිජන් මුදාහරිමින් වාතය පිරිසිදු කරයි. එබැවින්, වනාන්තර කාබන් ඩයොක්සයිඩ් රැස්කර තබාගන්නා සංචිත ලෙස ද හැදින්විය හැකි අතර, වනවැස්ම ඉවත්කලහොත් එහි ගබඩා කර ඇති සියලුම කාබන් ඩයොක්සයිඩ් නැවතත් වායුගෝලයට මුදා හැරෙනු ඇත. මේ අනුව, දේශීය හා කලාපීය දේශගුණික තත්ත්වයන් අසමතුලිත කිරීමට හා හරිතාගාර ආචරණය වැඩි දියුණු කිරීමට වන විනාශය හේතු වන බව පැහැදිලි වේ.
ශ්‍රී ලංකාව, ඉන්දියන් සාගරයේ පිහිටා ඇති 65,525 km ක භූමි ප්‍රමාණයකින් සමන්විත දුපත් රාජ්‍යයකි. දැනට ලොව හඳුනාගෙන ඇති ජෛව විවිධත්ව උණුසුම් කලාප (Biodiversity Hotspot) 34න් එකක් ලෙස ශ්‍රී ලංකාව නම් කර ඇත. මින් අදහස් වන්නේ ලෝකයේ වෙනත් කිසිම ස්ථානයක දක්නට නොලැබෙන ආවේණික ශාක හා සත්ත්ව විශේෂ විශාල සංඛ්යාවක් ශ්‍රී ලංකාවේ ඇති බවත්, මෙම විශේෂ වාසය කරන ස්වභාවික වාසස්ථාන වලින් අවම වශයෙන් 70% ක් පමණ දැනටමත් අහිමිව ගොස් ඇති බවත් ය.
විවිධාකාර උඩුවියන් හා ඇතැම් අවස්ථාවන්හි යටි වියන් ද නිර්මාණය කරමින් වැඩුණු දැවැන්ත වෘක්ෂලතා වලින් ගහන වු සුවිසල් භූමි ප්‍රදේශ වනාන්තර ලෙස ඉතා සරලව හැඳින්විය හැකිය. අප ජීවත්වන පරිසරයේ මනා පැවැත්ම රඳා පවතිනුයේ එම පද්ධතියේ වෙසෙන ජීවි, අජීවි සංඝටකවල තුලනාත්මක පැවැත්ම මතය. ඒ අනුව ස්වභාවික වනාන්තර ජීවින්ගේ පැවැත්මට අත්‍යවශ්‍යය. ඕනෑම රටක අවම වශයෙන් 35% ප්‍රමාණයක වන වැස්මක් තිබිය යුතු වුවත්, අවාසනාවට මෙරට වර්තමානය වනවිට පවතින්නේ 20% ක පමණ වන ප්‍රමාණයක් පමණි.
ශ්‍රී ලංකාවේ මුළු ඉඩම් ප්‍රමාණය හෙක්ටර්යාර් මිලියන 6.59 කි.1881 දී එහි ස්වභාවික වනාන්තර ආවරණය සියයට 85 ක් පමණ වුවද 1900 වනවිට එය සියයට 70 දක්වාත් 1956 වනවිට එය සියයට 44 ක්‍රමිකව අඩු වී ඇත.1989 වන තෙක් වනාන්තර හෙලි පෙහෙලි කිරීමේ වේගය ඉතා සීඝ්‍ර වූ අතර එය වාර්ෂිකව හෙක්ටයාර් 40000 දක්වා පමණ වූ නිසා එය ආසියාවේ වාර්තාගත ඉහළම වනාන්තර විනාශ වීමේ වේගයක් හැටියට සැළකිය හැකිය.(Gunasena 1993;139). 1993 දී මුළු බිම් ප්‍රමාණයෙන් සියයට 28 ක පමණක් වනාන්තර පැවතියත් 1993 දී එය සියයට 24 දක්වා අඩු විය.(Ministy of Agriculture, Land and Forestry,1995) මෙහිදී කැපි පෙනෙන්නේ තෙත් කලාපයේ ඇති වඩා වැදගත් සේ සැළකෙන වනාන්තර වර්ගය වන ඝර්ම කලාපීය වැසි වනාන්තර මුළු බිම් ප්‍රමාණයෙන් සියයට 07ක් දක්වා අඩු වීමය.ශ්‍රි ලංකාවේ දේශගුණය කවර ප්‍රදේශයකවත් වනාන්තර බිහි වීමට බාධාවක් වී නොමැත.එම නිසා පස නිසරු කම නිසා ගස් නොවැවෙන ප්‍රදේශයක හැරෙන්නට ශ්‍රී ලංකාවේ මුළු ඉඩම් ප්‍රමාණයම වරෙක වනාන්තරවලින් වැසී පැවතුණි.
ගස් නොවැවෙන සුළු ප්‍රදේශයක හැරෙන්නට ශ්‍රී ලංකාවේ මුළු ඉඩම් ප්‍රමාණය ම වරෙක වනාන්තර වලින් වැසී පැවතුනි .ඒත් නිරිතදිග හා මධ්‍යම කඳුකර පෙදෙස් වල තද වනාන්තර ආවරණයක් පිහිටා ඇත මුහුදු මට්ටමෙන් මීටර් 900 කට වඩා උසින් අඩු පෙදෙස් වල ඝන වනාන්තර පිහිටි අතර එම වනාන්තර ආවරණය මීටර් 25 ත් 30 ත් අතර උසින් ඇත .සමහර ස්ථානවල එය මීටර් 45 දක්වා ද විහිදේ .වනාන්තර වල යටින් ගස් වැවී නොමැත .මීටර් 900 900ක් 1350 ක් දක්වා උස් පෙදෙස් වල උප montana වනාන්තර පිහිටා ඇත.ඉහල මට්ටම් වල සදාහරිත වනාන්තර ඇති අතර එම වනාන්තර ආවරණය එතරම් එතරම් උසින් පිහිටා නැත .
උතුරු නැගෙනහිර තෙත් හා වියළි කලාප අතරමැදි කලාපයේ වියලිළි තත්ත්වයන් පැවතියත් එහි නිවර්තන අර්ධ සදාහරිත වනාන්තර පිහිටා ඇත .එහි එම පෙදෙසට ම විශේෂ වූ ගහ කොළ පමණක් නොව තෙත් සහ වියළි කලාප දෙකේම ඇති වෘක්ෂලතා ආදිය මෙහි දැකිය හැක .රු වේලි කලාපය ගතහොත් එහි මිශ්‍ර සදාහරිත වනාන්තර පිහිටා ඇත .එම වනාන්තර ආවරණය තදට පිහිටා නොමැති අතර මීටර් විස්සකට වඩා උසට වැවී ඇත්තේ කලාතුරකිනි .ඒ අතර අග්නිදිග හා වයඹ දිග වියලි කාලගුණයක් පවතින පෙදෙස් වල නිවර්තන කටු සහිත කැලෑ පිහිටා ඇත .මෙම ප්‍රදේශය එතරම් උස් නොවූ ගස් වලිනුත් කටු පඳුරු සහිත යටි වගාව කිනුත් සමන්විත වේ .
ආර්ථිකමය හේතු නිසා මානව මැදිහත්වීම් මගින් විශාල වනාන්තර ප්‍රමාණයක් විනාශ වීම පසුගිය සියවස් එක හමාරක පමණ කාලය තුළ සිදු වී ඇත .ජනගහන වර්ධනය ඉඩම් හිඟය සේවා විමුක්තිය හා දරිද්‍රතාවය මෙම වනාන්තර එළි පෙහෙළි කිරීමේ දී බලපා ඇති අතර රාජ්‍ය ආර්ථික ප්‍රතිපත්ති බොහෝ දුරට මෙයට දායක වී ඇත .යටත් විජිත සමයේ ව්‍යාප්ත වූ වැවිලි ආර්ථිකයට රජයේ රජය මගින් ලැබුණු දායකත්වය නිසා තෙත් කලාපයේ වනාන්තර විශාල ප්‍රමාණයක් හෙළි පෙහෙළි කෙරිණි .එයට පසුව වන විනාශයේදී ජනගහන වර්ධනය හේතු වූ බවට තර්ක කෙරුණද ජනපද යෝජනා ක්‍රමය පදනම් කොටගත් රාජ්‍ය ඉඩම් සංවර්ධන ප්‍රතිපත්ති පමණක් නොව ,ගැමි ජනතාව අතර පවතින ඉඩම් හිඟය නාගරීකරණය සහ දැව නිෂ්පාදනය සඳහා වූ ඉහළ ඉල්ලුම් ,මැණික් ගැරීම සහ වනාන්තර සංවර්ධන සැලසුම් වල දුර්වලතා ආදිය ද බලපා ඇත .
ශ්‍රී ලංකාවේ වැසි වනාන්තර සීඝ්‍ර ලෙස හෙළිකිරීම ආරම්භය බ්‍රිතාන්‍ය යටත් විජිත සමයේ සිදු විය .මෙකල වාණිජ වැවිලි පදනම් කරගත් ව්‍යාපාර කෘෂිකර්මාන්තය ශ්‍රී ලංකාවේ කෝපි සහ තේ වගාවන් සමඟ ආරම්භ වූ අතර,රබර් සහ පොල් වගාවන් ද මෙයට පසුව එක් විය .19 වන ශතවර්ෂයේ සිට උඩරට සහ පහත රට තෙත් කලාපයේ පිහිටි ඝන වනාන්තර හෙළි කොට මෙම වාණිජ වැවිලි විශාල ප්‍රදේශයක ඉතා සුළු කාලයක් තුළ ව්‍යාප්ත විය .ඒ අතර මෙම වනාන්තර වල තිබූ දැව මෙම ව්‍යාපාරිකයන් විසින් බ්‍රිතාන්‍යයට අපනයනය ද මෙකල සිදු විය .1840 දී හඳුන්වා දුන් Crown Land Encroachment Ordinance මගින් දේශීය ජනතාවට හිමිකම් කිව නොහැකි වූ සෑම ඉඩම් කොටසක් ම රජයේ නතු කර ගැනීමෙන් දිවයිනේ මුළු ඉඩම් ප්‍රමාණයෙන් සියයට සියයට අනූවක්ම රාජ්‍ය පාලනයට යටත් වීම නිසා වැවිලිකරුවන්ට ප්‍රමාණවත් ඉඩම් නිකුත් කිරීමට රජයට හැකිවිය .මෙසේ බෙදා දුන් සියලුම ඉඩම් ඉතා තද වනාන්තර වනාන්තර වලින් යුත් වනාන්තර වලින් යුත් තෙත් කලාපීය ඉඩම් විය .1842,1846 කාලය තුළ පමණක් ඉඩම් අක්කර 23000 ක් වැවිලි කරුවන් අතර බෙදා හැරීමෙන් වන විනාශයේ ප්‍රවණතාව මොනවට හෙළි කරයි .කෝපි වගාව පිරිහිණු පසුව 1901 වන විට තේ,රබර් සහ පොල් වගාවන් සඳහා යොදාගෙන තිබුණු ඉඩම් ප්‍රමාණය අක්කර 711000 ක් වූ අතර 1946 වන විට එය 1,426000 දක්වා වර්ධනය වූ බව පෙනේ .ඒ අනුව 1942 වන විට වගා කළ ඉඩම් වලින් සියයට හතළිස් දෙකක් වැවිලි කර්මාන්තයට යටත්ව තිබුණි .
මෙසේ වැවිලි කර්මාන්තය තෙත් කලාපයේ ව්‍යාප්ත වීම රටේ ව්‍යාප්ත වීම රටේ ආර්ථිකයට වාසිදායක වුවද දායක වුවද එය පාරිසරික වශයෙන් නොයෙක් ගැටළු ඇතිකිරීමට සමත් විය .වනාන්තර හෙළි කිරීම මගින් ශාක හා සද්ද පද්ධතියෙන් වෙත එල්ල එල්ල වූ අනර්ථකාරී බලපෑම අසීමිත වූවා පමණක් නොව ,එය මගින් උස් බිම්වල ඇති වූ පසු පස සෝදා යාම ඉඩම් පරිහානියට හේතු වී ගංගා ගොඩ වීමටත් බලපාන ලදී .එම නිසා ජල ගැලීම් ඇති වීමත් ජලාශවල ධාරිතාව අඩුවීමත් සදහා පාලනයෙන් තොර පස සෝදා යාම හේතු විය .මෙම ප්‍රදේශවල ව්‍යාප්තව තිබූ ගම්වල ජනතාවට ජනගහන වර්ධනය මගින් ස්වාභාවික ගමු ව්‍යාප්තියට තිබූ අවකාශ වතු ආර්ථිකය නිසා ඇහිරී ගිය හෙයින් ගැමි අංශයේ ඉඩම් හිඟය හා දරිද්‍රතාවය කෙමෙන් ඉස්මතු විය .යටත්විජිත ආණ්ඩුව අනුගමනය කළ බදු ප්‍රතිපත්ති නිසා තවදුරටත් මෙම පීඩනය වැඩිවිය .මෙම ගැටළු වලට විසඳුමක් වශයෙන් රජය දියත් කළ පුරාණ වාරි මාර්ගමාර්ග සහ ග්‍රාමීය කුඩා ජලාශ පුනරුත්ථාපනය කිරීම හේතුවෙන් වියළි කලාපයේ වනාන්තර විශාල ප්‍රමාණයක් හෙළි පෙහෙළි කිරීම සිදු වීමත් ඉඩම් නොමැති ජනතාව විසින් අනවසරයෙන් කැලෑ එළි කොට වගාවන් සඳහා යොදාගැනීමත් වන සම්පත සීමා වීම කෙරෙහි බලපාන ලදී .
තෙත් කලාපයේ ඉඩම් හිඟයට විසඳුමක් ලෙස සැලසුම් සහගත ජන සංක්‍රමණයන් රජය මගින් වියලි කලාපයට යොමු කිරීම සඳහා වාරිමාර්ග ප්‍රතිසංස්කරණයත් නව ජනාවාස පිහිටුවීමත් නිසා වියළි කලාපයේ පැවති මෝසම් වැසි වනාන්තර සෑහෙන ප්‍රමාණයක් එළි පෙහෙළි කෙරිණි.මෙම ජනාවාසකරණය බ්‍රිතාන්‍ය යටත් විජිත සමයෙන් ආරම්භ වී අද දක්වාම ගෙන යනු ලබන රාජ්‍ය ප්‍රතිපත්තියකි .
මෙම ඉඩම් සංවර්ධනය මගින් විරැකියාව ,ඉඩම් හිඟය ,දරිද්‍රතාවය පිටු දැකීම සහ ආහාර වලින් රට ස්වයංපෝෂිත කිරීම පමණක් නොව බලශක්ති අවශ්‍යතාවය සපුරාලීම සඳහා විදුලිබල උත්පාදනය ද බලාපොරොත්තු විය .මෙම අරමුණු ඉටුකර ගැනීම උදෙසා ජලාශ ,වාරි මාර්ග ඉදිකිරීමේදීත් වගාව සඳහා ඉඩම් අස්වැද්දීමේදීත් තෙත් කලාපයේ මෙන්ම වියළි කලාපයේත් වනාන්තර ආවරණයෙන් සැලකිය යුතු ප්‍රමාණයක් විනාශ විය .ඒ සමගම ගම් පුළුල් කිරීම යටතේ ද විශාල ඉඩම් ප්‍රමාණයක් ගැමියන්ට පවරා දීම මගින් ද වනාන්තර විශාල ප්‍රමාණයක් කපා එළි පෙහෙළි කෙරිණි .1948 ත් 68 අතර කාලය තුල මෙම යෝජනා ක්‍රම යටතේ ඉඩම් හෙක්ටයාර් 202350ක් ගොවි පවුල් 80,000 අතර බෙදා දී ඇත.මහවැලි ව්‍යාපෘතිය 1968 දී ආරම්භ වීමත් සමඟම තවත් ඉඩම් හෙක්ටයාර් 130000 ත් අලුතින් අස්වද්දන ලැබීය.මහවැලි ආශිත සංවර්ධන ව්‍යාපෘතිය දියත් කිරීමට පෙර එම පෙදෙසේ අක්කර 634370 ක් නැතහොත් ව්‍යාපෘතියට යටත් වූ පෙදෙසින් 63% වනාන්තර වලින් වැසී තිබුණි .මහවැලි ව්‍යාපෘති යටතේ විශාල කැලෑ ප්‍රමාණයක් එළි පෙහෙළි කිරීමත් ඇතැම් ප්‍රදේශවල වන ආවරණය සම්පූර්ණයෙන්ම ඉවත් කිරීමත් සිදුවිය .
ශ්‍රී ලංකාවේ විරැකියාව ඉහල මට්ටමක 1960 දශකයේ සිටම පැවති අතර 1973 වන විට එය ශ්‍රම බලකායෙන් සියයට විසි හතරක් වැනි ඉහළ මට්ටමක පැවතුණි .ඒ සමගම 1978 වන විට ග්‍රාමීය ජනගහනයෙන් 25% ක් පමණ නිරපේක්ෂ දරිද්‍රතා මට්ටම ට පහලින් විය .මෙම තත්වය යටතේ ග්‍රාමීය ජනතාවට එයින් මඟ හැරීමට තිබුන එකම මාර්ගය නම් රජය සතු වනාන්තර හා රක්ෂිතයන් අනවසරයෙන් අත්පත් කර ගැනීමයි .ඒ අතර දැව හා දර සඳහා නීති විරෝධී ලෙස ගස් කැපීම ද සිදුවිය .මෙය බෙහෙවින් වන පරිහානිය සහ විනාශය සඳහා බලපාන ලද බව පෙනෙයි .
තෙත් කලාපයේ වැවිලි වගා සඳහා යොදාගත් ඉඩම් අසල පිහිටි කැලෑ හා ලඳු කැලෑ බොහෝ ගම්වාසීන්ට අවශ්‍ය දර ,දැව වර්ග ,සත්ව ආහාර ලබා ගැනීමට තිබූ මූලාශ්‍රය වුවත් ,වැඩිවන ජනගහනය නිසා ඉඩම් හිඟයට විසඳුමක් ලෙස එම පොදු ඉඩම් ජනතාව අත්පත් කර කරගැනීම සිදුවිය .1979 දී කරන ලද සමීක්ෂණයකට අනුව මිලියන 0.6 පමණ ජනතාව ඉඩම් අක්කර මිලියන එකක් මෙසේ අනවසරයෙන් අල්ලා ගෙන තිබුණි .1935 සිට රජය විසින් අනුගමනය කළේ එය අනවසරයෙන් භුක්ති විඳි ඉඩම් ඒවා අල්ලා ගත් පුද්ගලයන්ට පැවරීමය.මෙම ලිහිල් ප්‍රතිපත්ති නිසා නිතරම අනවසරයෙන් ඉඩම් අත්කර ගැනීමේ ක්‍රියාවලිය නොකඩවා ගෙන යාමට සාමාන්‍ය ජනතාව පෙළඹුණි .වියළි කලාපයේ ජනාවාස හා වැව් පද්ධති අසල පැවති ඉඩම් එම ජනාවාස වල ජනගහනය අධික වීමත් සමගම අනවසරයෙන් අත්පත් කර ගැනීමට එම ජනතාව පොළඹවන ලදී .අවට පිහිටි රක්ෂිත වනාන්තර හා ලඳු කැලෑ මෙසේ එළි පෙහෙළි කළ ඉඩම් ය .ඒ සමගම වියළි කලාපයේ ඉඩම් විනාශයට බලපෑ තවත් ප්‍රධාන සාධකයක් වූයේ හේන් වගාව සඳහා වනාන්තර හා ලදු කැලෑ යොදාගැනීමයි .සමහර විට වර්ෂ විස්සක් පමණ කාලයක් එම ඉඩම හේන් සඳහා භාවිත නොකිරීමෙන් ස්වභාවිකව නැවත කැලෑ බවට පත්වීමෙන් පාරිසරික සමතුලිතාවයක් ඇතිවේ .එහෙත් ඉතා අඩු කාලයක් පමණක් ඉඩම් අතහැර නැවත එම ඉඩම් භාවිතා කිරීමෙන් වන විනාශයට එය බෙහෙවින් බලපායි .මේ අනුව ගැමියන්ගේ ප්‍රධාන ජීවන මාර්ගයක් ව පවතින හේන් වගාව පාරිසරික නිශේධනාත්මක බලපෑම් රාශියක් ඇති කරයි .මතුපිට වාෂ්පීකරණය වැඩිකිරීමටත් ,උල්පත් හා දිය ඇලි සිඳී යාමටත් සුළඟ මගින් වගා හා නියං කාලගුණය පවතින විට වාතයේ දූවිලි ප්‍රමාණය ඉහළ මට්ටමකට පත් වීමටත් හේන් වගාව බලපාන බව ඇතැම් අධ්‍යනයන් මගින් පෙන්වා දී ඇත .පස සෝදා ගෙන යාම නිසා දැනට ඉඩම් විශාල ප්‍රමාණයක් නිසරු වී ඇති අතර හෙක්ටයාර් මිලියන 12ක් පමණ ඒ තත්ත්වයට පත්ව ඇති බව ගණන් බලා ඇත .1988 ලෝක පරිසර දිනයේ දී මරණ තුන්සියයක් සිදු වූ භයානකම නාය යාම වාර්තා විය .කෑගලු දිස්ත්‍රික්කයේ ගලිගමුව ප්‍රදේශයේ පුද්ගලයන් එකසිය හැට හතක් මරණයට පත් කළ නාය යාමත් සිදුවිය .එම වර්ෂයේ පාර්ලිමේන්තු වාර්තා අනුව දින දහයක් තුළ සිදු වූ ගංවතුර හා නාය යාම නිසා පුද්ගලයන් 225,000ක් මහත් දුෂ්කරතාවට මුහුණ දුන් බවත් ගේ දොර 15000 ක් පමණ විනාශ වූ බවත් ,යථා තත්ත්වයට පත් කිරීම සඳහා රුපියල් මිලියන එකසිය විස්සක් වැය කළ බවත් පෙනේ.
මෙම නාය යාමට හේතු පරීක්ෂාකරන විට යටත් විජිත සමයේ සිට කඳුකර පෙදෙස් වල වනාන්තර හෙළි පෙහෙළි කිරීම ඉහළ බෑවුම් වල දුම්කොළ වගා කිරීම ,ස්වභාවික ජල මාර්ග හරස් කිරීම ,මහවැලි ව්‍යාපාරය ආදිය නිසා ඇති වූ වෙනස්කම් ,වැනි මානව ක්‍රියාකාරකම් ,භූ තල අස්ථාවරත්වය හා වැසි කුණාටු වැනි ස්වභාවික හේතු ද බලපා ඇත .එමෙන්ම වාසස්ථාන ඉදි කිරීමට සුදුසු නැති ප්‍රදේශවල ජනාවාස ඇතිවීම මෙම නාය යාම් වලට බලපා ඇති තවත් හේතුවක් වේ
සංවර්ධනය වෙමින් පවතින රටක් ලෙස, “දැව මත පදනම් වූ කර්මාන්ත” ශ්‍රී ලංකා ආර්ථිකයේ වැදගත් කාර්යභාරයක් ඉටු කරනු ලබයි. ආදායම ඉහළ නැංවීම සඳහා දැව විකිණීම මෙරට ජාතික ආර්ථිකයේ ප්‍රධාන කොටසක් ලෙස දැක්විය හැකිය. ශ්‍රී ලංකා මහ බැංකුවේ සංඛ්‍යාලේඛනවලට අනුව, 1998 දී ශ්‍රී ලංකා වන අංශය විසින් ජාතික ආර්ථිකයට රුපියල් බිලියන 15 ක් පමණ දායක වූ අතර එය සමස්ත දළ දේශීය නිෂ්පාදිතයෙන් (දළ දේශීය නිෂ්පාදිතයෙන්) 2% කි. 1800 මුල් භාගයේදී ශ්‍රී ලංකාවේ වනාන්තර ප්‍රතිශතය 70% ක් වූ නමුත් එය ක්‍රමයෙන් 2015 දී 29% දක්වා අඩු වී ඇත. එක්සත් ජාතීන්ගේ ආහාර හා කෘෂිකාර්මික සංවිධානය (FAO) ට අනුව, 2005 වසරේ අග භාගයේ සිට සෑම වසරකදීම ප්‍රාථමික වනාන්තරයන්ගේ වන ආවරණය 1% ප්‍රමාණයකින් අහිමි වන රටවල් අතර සිව්වන ස්ථානය බවට ශ්‍රී ලංකාව පත්ව ඇත. මෙවැනි හේතූන් මත වන විනාශය පිළිබඳ ගැටලුව ශ්‍රී ලංකාව තුළ වර්ධනය වී තිබේ.
පෘතුගීසි, ලන්දේසි සහ ඉංග්‍රීසි යටත් විජිත සමයේදී වාණිජ කෘෂිකර්මාන්තයේ දියුණුව සඳහා වනාන්තර කපා දමා ඇත. වසර 100 කට පමණ පසු බ්‍රිතාන්‍යයන් මෙරටින් ඉවත්ව යන විට, වන ආවරණය කළින් තිබූ ප්‍රමාණයෙන් 50% ක් පමණ දක්වා පහත වැටී තිබිණි. එමෙන්ම, 1948 වර්ෂයේදී ශ්‍රී ලංකාව ස්වාධීන රාජ්‍යක් වූ පසු දැව නිෂ්පාදනය වැඩි වී ඉන්ධන සඳහා මාධ්‍යයක් බවට පත්විය. තවද, ඊසානදිග වියළි කලාපයේ විශාල ප්‍රදේශයකට වාරි ජලය සැපයීමේ අරමුණින් ක්‍රියාත්මක කරන ලද “මහවැලි ව්‍යාපාරය ” වැනි දැවැන්ත සංවර්ධන ව්‍යාපෘති හේතුවෙන් සිදුවූ ආර්ථික හා කාර්මික සංවර්ධනය වනාන්තර විනාශය වේගවත් කරන ලදී. මෙම ව්‍යාපෘතිය මඟින් වනාන්තරයේ කිලෝමීටර 2430 ක පමණ ප්‍රමාණයක් ප්‍රතිස්ථාපනය කර ඇත.
සංවර්ධන ව්‍යාපෘති නිසා පමණක් නොව, ආරක්ෂක හේතූන් මතද වනාන්තර ප්‍රදේශ ඉවත් කිරීමට සිදුවිය. ඒ අනුව, සිවිල් යුධ සමයේදී මෙරට රජය විසින් සතුරාට අඩු ආවරණයක් සැපයීම සඳහා වනාන්තරය උපායමාර්ගිකව ඉවත් කිරීමට කටයුතු කරන ලදී.
පසුගිය වසර 100ක කාලය ඇතුළත ශ්‍රී ලංකාවේ ස්වාභාවික වන ආවරණය, ප්රතිශතයක් ලෙස ගෙන සළකා බැලීමේදී 80% සිට 16% දක්වා අඩු වී ඇත. 19 වන සියවස අවසානයේදී රටෙන් 80% කට වඩා වැඩි භූමි ප්‍රමාණයක් වනාන්තරවලින් වැසී තිබුණද 20 වන ශතවර්ෂය ආරම්භයේදී මෙම අනුපාතය 70%ක් දක්වා අඩු වී තිබේ.
ශ්‍රී ලංකාව තුළ වන විනාශයට ප්‍රධානතම හේතූන් වන්නේ කෘෂිකර්මාන්තය, මැණික් කැණීම්, ජනාවාස හා යටිතල පහසුකම් සංවර්ධන ව්‍යාපෘති, වාණිජ කෘෂිකාර්මික ව්‍යාපාර සහ හේන් ගොවිතැන සඳහා වනාන්තර ගිනි තැබීම් යනාදියයි. එමෙන්ම, වර්තමානය වන විට ශ්‍රී ලංකාවේ නිවර්තන වියළි වනාන්තර ආශ්‍රිතව බහුලව දක්නට ලැබෙන කැලෑ ගිනිගැනීම් මෙරට වන විනාශය සිදු වීමට බලපානු ලබන තවත් එක් ප්‍රධාන හේතුවක් ලෙස දැක්විය හැකිය. මෙලෙස කැලෑ ගිනිගැනීමක් ඇති වූ විට අක්කර ගණනාවක වෘක්ෂලතා විනාශයට පත් වේ. දශකයක පමණ කාලයක් සිට මෙරට තුළ සෑම වසරකම පාහේ විවිධ ප්‍රදේශවල කැලෑ ගිනිගැනීම් වාර්තා වන අතර එමඟින් පසේ සාරවත් බව, ජෛව විවිධත්වය හා පරිසර පද්ධති යනාදියට හානි සිදුවීමට මෙන්ම ඇතැම් වනාන්තරවල ගුණාත්මකභාවය අඛණ්ඩව පහත වැටීමට ද හේතු වී ඇත.
1.2 මිනිසා වන විනාශය සිදු කරන ආකාරය.
වන විනාශය යනු ශ්‍රී ලංකාව තුළ පවතින වඩාත් බරපතල පාරිසරික ගැටලු වලින් එකකි.වර්ෂ 1920 දී ,දිවයින සතුව පැවති වන වැස්ම 49% ක් වූ අතර වර්ෂ 2005 වන විට එය ආසන්න වශයෙන් 20% ක් දක්වා පහත වැටී ඇත. වර්ෂ 1990 -2000 අතර කාල පරාසයේදී මධ්‍යන්‍ය අගයක් ලෙස වසරකට හෙක්ටයාර 26800 බැගින් වන ගහනය අඩු වී ඇත.මේ අනුව සාමාන්‍ය වාර්ශික වන විනාශ සීඝ්‍රතාව 1.14% ක් පමණ වේ. වර්ෂ 2000 – 2005 අතර කාල සීමාව තුල මෙම සීඝ්‍රතාව වසරකට 1.43% කින් වැඩි වී ඇත. කෙසේ වුවත් පාරිසරික ආරක්ෂාව පිළිබඳ ප්‍රතිපත්ති සහ නීති වල දීර්ඝ ඉතිහාසය හමුවේ සංරක්ෂණ මිනුම් වලට අනුව 1990 වසරේ සිට ප්‍රාථමික වන වැස්මේ වනනාශන සීඝ්‍රතාව 35% කින් පමණ අඩුවී ඇත. ශ්‍රී ලංකාවේ දකුණුදිග කඳුකර කලාපයේ පවතින ස්වාභාවික පරිසර ආරක්ෂාව නිසා එහි වනනාශනය, උතුරුදිග කඳුකර කලාපයට සාපේක්ෂව සැලකිය යුතු මට්ටමක නැත.
කෘෂිකාර්මික ඉඩම්, වැවිළි, ඉන්ධන සහ දැව සඳහා ශ්‍රී ලංකාවේ වනාන්තර එළි-පෙහෙළි කරනු ලැබේ. දැව විකිණීම යනු ජාතික ආර්ථිකය සතු ආදායම ඉහළ නැංවීම සඳහා දායක වන අංගයකි. මෙරට තේ කර්මාන්තය ආර්ථිකයේ ප්‍රධාන නිශ්පාදකයෙක් වන අතර තේ වගාව සඳහා සැලකිය යුතු භූමි ප්‍රමාණයක් ඇවැසි වේ. වර්ෂ 1980 දී ප්‍රධාන ක්‍රියාවලියක් වූ කුඹුරු බිම් සැකසීම සහ වාරිමාර්ග සම්පාදනය මෙන්ම ජනගහන පීඩනයද වනාන්තර ප්‍රදේශ අඩු කිරීමෙහිලා සැලකිය යුතු සාධක වේ.මේ අනුව මිනිසා විසින් වනාන්තර විනාශ කරන ආකාරය නිදසුන් වශයෙන් මෙලෙස පෙන්වාදිය හැකිය.
මහා පරිමාණ කෘෂි වගා සහ සංවර්ධන ව්‍යාපෘති:
ලංකාවේ වනාන්තර විනාශ වන්නේ හේන් ගොවිතැන, ගැමි ජනතාවගේ තේ ඇතුළු බෝග වගාවන් වගේ හේතු නිසා බවයි. රටේ වනාන්තර විනාශයට ප්‍රධාන වශයෙන් වගකිව යුත්තේ ඒ වගේ පොඩි මිනිස්සු නෙවෙයි. මහා පරිමාණ කෘෂි වගා සහ සංවර්ධන ව්‍යාපෘතියි. එයට හේතුව නම් වර්තමානය තුල වැඩි වශයෙන් වනාන්තර විනාශ වන්නේ විවිධ වූ සංවර්ධන යෝජනා මගින් බව සියැසින්ම දැකගත හැකි වීමයි.
එක්සත් ජාතීන්ගේ සංවිධානයේ redd (වනාන්තර හායන සහ වන විනාශය නිසා සිදුවන වායු විමෝචනය අවම කරගැනීමේ වැඩසටහන) ව්‍යාපෘතිය ශ්‍රී ලංකාවට ලැබුණේ 2009 දීය. වන සංරක්ෂණ දෙපාර්තමේන්තුව එම ව්‍යාපෘතියට ක්‍රියාත්මකව සහභාගී වේ. redd ව්‍යාපෘතිය ශ්‍රී ලංකාවේ වන විනාශය සහ හායන ගැන වාර්තාවක් සකසා තිබේ. මෙම වාර්තාව සැකසීමේදී මුලින්ම පැවසුවේ ශ්‍රී ලංකාවේ වර්ෂයකට වනාන්තර හෙක්ටයාර් 7147ක් විනාශ වන බවයි. පසුව චන්ද්‍රිකා සිතියම් ආදිය ආධාරයෙන් ඔවුන් ශ්‍රී ලංකාවේ වන විනාශය ගැන සිතියමක් නිර්මාණය කළා. ඉන් හෙළිවුණේ වර්ෂයකට හෙකටයාර් 8000ක පමණ භූමියක් වැනසෙන බවයි. යටත් විජිත පාලන සමයේ අප රටේ ස්වභාවික වනවැස්ම 70%ක් අධික ප්‍රමාණයකින් පැවතියද අද වනවිට එය 20%කටත් වඩා අඩු ප්‍රමාණයක් දක්වා පහත බැස තිබේ. ඒත් වන සංරක්ෂණ දෙපාර්තමේන්තුව පවසන්නේ වන වැස්ම 29.7%ක් බවයි.
තේ හා කෝපි ඇතුළු වාණිජ බෝගවලට වනාන්තර එළිකිරීම, නාගරීකරණය, ජනාවාස ව්‍යාප්තිය, සංවර්ධන ව්‍යාපෘති, අවිධිමත් ඉඩම් පරිහරණය, කැලෑ ගිනි තැබීම්, දැව සඳහා වනාන්තර එළිකිරීම ආදී විවිධ හේතු ඒ සඳහා බලපා තිබේ.
ලෝකයේ ඉහළම ජෛව විවිධත්වයක් ඇති ශ්‍රී ලංකාවේ වනාන්තර මෙලෙස විනාශ වීම නිසා සිදුව ඇති පාරිසරික හානිය මෙතෙක් ගණනය කර නැත. පසුගිය සියවස තුළ අප රටින් වඳවී ගිය සත්ව සහ ශාක විශේෂ සංඛ්‍යාව ගැන ද අපි එතරම් දන්නේ නැත. සංඛ්‍යා ලේඛන පරීක්ෂා කරන විට පෙනෙන්නේ වන විනාශය අඛණ්ඩව සිදුවූ බවයි. වර්ෂ 1950දී 44%ක් වූ වන වැස්ම, 1983 වනවිට 27% දක්වා පහළට ගියේය. එය 1992 දී 22.9%ක් දක්වා අඩු විය. වර්ෂ 1990 සිට 2010 දක්වා ශ්‍රී ලංකාවේ වනාන්තර හෙක්ටයාර් 24500ක් අහිමි වූ අතර එය වාර්ෂිකව 1.04%ක අඩුවීමකි.
අප රටේ වැඩිපුරම පැතිර තිබෙන්නේ වියළි කලාපීය මෝසම් වනාන්තරය. එහි භූමි ප්‍රමාණය හෙක්ටයාර් මිලියන 1.02කි. පහතරට වර්ෂා වනාන්තර ප්‍රමාණය හෙක්ටයාර් 124340ක් පමණි. උප කඳුකර සහ කඳුකර වනාන්තර ප්‍රමාණය හෙක්ටයාර් 68892කි. මෙම වනාන්තර ප්‍රමාණය ද රඳාපවතින්නේ අවදානමක බව වාර්ෂිකව එම වනවැස්ම ක්‍රමයෙන් අඩුවීමෙන් පෙනේ. ලෝක ආහාර සහ කෘෂිකර්ම සංවිධානයේ අධ්‍යයනයකට අනුව ශ්‍රී ලංකාවේ වන වැස්ම වාර්ෂිකව 1% බැගින් එළිකෙරෙමින් පවතී. බංග්ලාදේශය, භූතානය, කාම්බෝජය, ඉන්දියාව, ඉන්දුනීසියාව වැනි රටවලද පවතින්නේ මෙයට සමාන තත්ත්වයකි. මෙලෙස වන විනාශය අඛණ්ඩව සිදුවුණොත් ශ්‍රී ලංකාවේ වනවැස්ම 2030 වනවිට 13% පමණ දක්වා අඩුවිය හැකි බවට පර්යේෂකයෝ අනතුරු අඟවති. වර්ෂ 1956 – 1984 දක්වා වර්ෂයකට වනාන්තර හෙක්ටයාර් 42200ක් විනාශ වූ අතර අද වනවිට එය හේක්ටයාර් 8000 දක්වා අඩුවීම එක් අතෙකින් සතුටුදායක තත්ත්වයකි. වන විනාශය වැඩිපුරම සිදුවන්නේ වියළි කලාපයේය. ඉන් අනුරාධපුර දිස්ත්‍රික්කය මුල් තැනට ද මොණරාගල දිස්ත්‍රික්කය දෙවැනි තැනටද පත්වේ. හම්බන්තොට, අම්පාර සහ පුත්තලම දිස්ත්‍රික්කවලද වන විනාශය ඉහළ බව හඳුනාගෙන ඇත.මෙයට හේතුව නම් බොහෝ විට විශාල වශයෙන් හේන් ගොවිතැන් ආරම්භ කරනුයේ වියළි කලාප ආශ්‍රිත වීමයි.වන විනාශයට ප්‍රධාන හේතු කිහිපයකින් මුලටම එන්නේ සංවර්ධන ව්‍යාපෘති. යාන්ඔය සහ මොරගහකන්ද ව්‍යාපෘතිවලට හෙක්ටයාර් හත්දහසක් පමණ විනාශ වුණා. බඩඉරිඟු, කෙසෙල්, උක් වැනි වාණිජ බෝග වගාවත් ප්‍රධාන හේතුවක් වේ. ඒ වගේම නැවත පදිංචි කිරීම්. ඒ අතරින් විල්පත්තු ප්‍රදේශයේ පදිංචි කිරීම් නිසා අවුරුදු 6ක් තුළ හෙක්ටයාර 3000ක් අහිමි වුණා. ඒ කාලයේ ලංකාව පුරා තවත් වනාන්තර හෙක්ටයාර් 48000ක් විනාශ වුණා. නමුත් බොහෝ දෙනෙකුගේ අවධානය යොමු වූයේ විලිපත්තු වනානතරය කෙරෙහි පමණි.
රක්ෂිත ප්‍රදේශ ආශ්‍රිතව සිදුකරන කෘෂිකාර්මික සහ වෙනත් සංවර්ධන ක්‍රියාකාරකම් හා අයතු ලෙස රක්ෂිත ප්‍රදේශ අල්ලා ගැනීම :
අද වනවිට ශ්‍රී ලංකාවේ රක්ෂිත ප්‍රදේශ මුහුණ පා ඇති ප්‍රධානතම තර්ජනයක් වනුයේ නිසි පාරිසරික තත්ත්ව ඇගයීමකින් තොරව සහ නිසි පියවර අනුගමනය නොකරමින් රක්ෂික ප්‍රදේශයන්හි ස්වාරක්ෂක කලාප තුළ සහ ඇතැම් විට රක්ෂිත ප්‍රදේශ තුළ සිදු කරන සංවර්ධන ව්‍යාපෘති සහ කෘෂිකාර්මික කටයුතුයි.
මෙහිදී රජය විසින් සිදු කරනු ලබන ක්‍රියාකාරකම් ද මූලික තැනක් ගනු ලබයි. නිදසුනක් ලෙස ලංකාවේ පිහිටි දැඩි ස්වභාව රක්ෂිත තුන අතරින් මධ්‍යම කඳුකරයේ පිහිටි එකම දැඩි ස්වභාව රක්ෂිතය වන හක්ගල රක්ෂිතය තුළ රජය විසින් ජනතාවට ඉඩම් ලබාදීම මෙන්ම රජය විසින් ගොවිපොළවල් ඇති කර ඒවා පුද්ගලික අංශය වෙත පැවරීම දැක්විය හැකිය.
එමෙන්ම පසුගිය කාලයේ මාධ්‍ය තුළින් දැඩි කතාබහට ලක් වූ විල්පත්තු වනෝද්‍යානයේ පරිවාර වනාන්තර පද්ධතියේ කොටසක් විනාශ කරමින් එවකට රජයේ ඇමතිවරයෙකුගේ මූලිකත්වය ඇතිව සිදු වූ ඉඩම් අල්ලා ගැනීම සහ ජනතාව පදිංචිවීම තවත් එක නිදසුනකි.
එමෙන්ම වෙරළබඩ ප්‍රදේශයන්හි විශේෂයෙන් සංචාරක ආකර්ෂණය දිනාගෙන ඇති ස්ථාන ආශ්‍රිතව නිවාඩු නිකේතන සහ වෙනත් ඉදිකිරීම් වලදී වෙරළ සංරක්ෂණ දෙපාර්තමේන්තුව විසින් දක්වා ඇති නිර්ණායක උල්ලංඝණය කර ඇති අවස්ථා රාශියකි.
එවැනි කටයුතු වලදී බොහෝවිට දේශපාලන අතපෙවීම් හරහා එම නීති විරෝධී ක්‍රියා සාධාරනීකරණය කිරීමට මෙන්ම එවැනි පුද්ගලයන්ට එරෙහිව නීතිය ක්‍රියාත්මක කිරීම වැළක්වීමට දරන උත්සාහයන්ද ශ්‍රී ලංකාවේ රක්ෂිත ප්‍රදේශ කෙරෙහි පවතින තර්ජන ඉහළ යාමට හේතු වී ඇත.
එමෙන්ම හක්ගල ඇතුළු බොහෝ රක්ෂිත මායිම්වල සහ ජනතාව විසින් නීති විරෝධී ලෙස මෙන්ම පරිසරයට හානිදායක අයුරින් කෘෂිකාර්මික කටයුතුවල නිරතවීම රක්ෂිත ප්‍රදේශයන්හි සුරක්ෂිතතාවයට ඉතා හානිදායක වේ.
රක්ෂිත තුළ සිදුකරන නීති විරෝධී මානව ක්‍රියාකාරකම් :
රක්ෂිත ප්‍රදේශ තුළට නීති විරෝධීව ඇතුළු වී ගස් කැපීම, සතුන් දඩයම් කිරීම සහ ශාක හා සත්ත්ව ජාවාරමේ නිරතවීම සහ ඛණිජ ද්‍රව්‍ය කැනීම; ශ්‍රී ලංකාවේ රක්ෂිත ප්‍රදේශවලට මානව ක්‍රියාකාරකම් නිසා ඇති වී තිබෙන තර්ජන අතර මුල් තැනක් ගනු ලබයි.එමෙන්ම බොහෝ විට මිනිසුන් විසින් නීති විරෝධී ජාවාරම් කටයුතු සිදු කිරීම සදහා භාවිතා කරනුයේද විශාල ඝන වනාන්තරයි.එයට හේතුව නම් බොහෝ විට මිනිසුන් නොගැවසෙන ස්ථානයක් වීමයි.ඒ අනුව ඔවුන් වනාන්තරවල මැද කොටස් එළි පෙහෙළි කර ගංජා වැවීම,කසිප්පු පෙරීම ආදී විවිධ වූ නීති විරෝධී කටයුතු වල නිරත වෙයි.ඒ අනුව ඔවුන් විසින් සිදු කරන ඇතැම් ක්‍රියාකාරකම් හරහාද වනාන්තර විනාශ වීමට ලක් වේ.
එමෙන්ම වර්තමාන ලෝකයේ ඇති ප්‍රධාන සංකල්පයක් ලෙස ගෝලීයකරණය හදුන්වා දිය හැකිය.මේ අනුව ගෝලියකරණය හමුවේ පරිසරය විශාල වශයෙන් විනාශ වෙයි.වර්තමානයේ ගොඩනැගිලි,ගෙවල් ඉදිකිරීමට වනාන්තර එළි පෙහෙළි කරයි.එමෙන්ම නිෂ්පාදන පිරිවැය වැඩි වීමත් සමගම විශාල වශයෙන් ගස් කැපීම ආරම්භ කරයි. මේ අනුව මේ හේතූන් මත විශාල වශයෙන් වනාන්තර විනාශ වීමට ලක් වේ.
1.3 වනාන්තර විනාශ කිරීම හේතුවෙන් සමාජයට එල්ල වී ඇති බලපෑම හා එය පාරිසරක සමාජ විද්‍යාඥයා දකින ආකාරය.
ඈත අතීතයේ සිට ශ්‍රී ලංකාවේ ස්වාභාවික වනාන්තර ලෙස නිරිත දිග තෙත් කලාපයේ ඇති වැසි වනාන්තර හා වියළි හා අතර මැඳි කලාපවල ඇති මෝසම් වනාන්තර පැවතුනි. කාලයත් සමඟ වැවිලි බෝග වගාව, කෘෂිකාර්මික සංවර්ධනය හා ජනගහන වර්ධනය සමඟ මෙම වනාන්තර වලින් වැඩි ප්‍රමාණයක් එළි පෙහෙළි කිරීමට භාජනය විය. මේ අනුව 1881 දී 84% ක් ව පැවැති වනගහණය මේ වන විට 25% ටත් වඩා අඩු වී ඇත. තේ, පොල්, රබර්, පොල් හා වී වගාවේ ව්‍යාප්තිය හා වැඩිවන ජනගහනයට පදිංචි වීමට ඉඩ ප්‍රස්ථා අවශ්‍ය වීම ආදී කරුණු නිසා ශ්‍රී ලංකාවේ නිරිත දිග ප්‍රදේශ වන විනාශය එහි අනෙක් ප්‍රදේශ වලට සාපේක්ෂව ඉහළ මට්ටමක පවතී. ශ්‍රී ලංකාවේ ජනගහනයෙන් අඩක් පමණ එහි භූමි ප්‍රමාණයෙන් 25% ක් පමණ වූ තෙත් කලාපයේ ව්‍යාප්ත වී සිටීම එහි වන විනාශය අධික වීම කෙරෙහි බලපා ඇති මූලික සාධකයක් වී ඇත.තෙත් කලාපයේ සිදුවන වනාන්තර විනාශය නිසා ස්වාභාවික වනාන්තර ක්ෂය වීමෙන් ඒක දේශීය ජෛව විශේෂ ගණනාවක් වැනසී යාමේ තර්ජනයට මුහුණ දි ඇත. තෙත් කලාපයේ වැසි වනාන්තර 5 ක සිදු කරන ලද අධ්‍යනයකදී ඒක දේශීය ශාක 879 කින් විශේෂ 399 ක් තර්ජනයට ලක්ව ඇති බවද පෙනී ගොස් ඇත. එහෙයින් ශ්‍රී ලංකාවේ නිරිතදිග වැසි වනාන්තර ඒක දේශීය ශාක විශේෂ ගණනාවකටම අනාථාගාර වශයෙන් ක්‍රියාකරන බවට මේ අනුව සැලකිය හැකිය.සත්ව විශේෂ අතරින් ඒක දේශීය මත්ස්‍යය, ඇම්පිබියා හා උරග විශේෂ සම්බන්ධයෙන් සලකා බැලීමේදී එම සියලුම විශේෂ තර්ජනයට ලක්වී ඇති බව පෙනී යයි. එමෙන්ම මොලුස්කාවන් අතරින් 76% ක්ද එලෙස තර්ජනයට ලක්වී ඇති බවත් පෙනී ගොස් ඇත. තවද සත්ව විශේෂ සියල්ලම පාහේ දැනට ඉතිරිව ඇති නිරිතදිග වැසි වනාන්තර වල අනාථාගාර මට්ටමේ දිවි පෙවෙතක් ගත කරන බවටද කරුණු සනාථ වී ඇත.
මෙම වැසි වනාන්තර වලට ප්‍රධාන වශයෙන් තර්ජන එල්ල වන්නේ ඒ වටා පිහිටා ඇති ගම්මාන වල වෙසෙන ජනතාවගෙනි. ඔවුන් ආහාර, බෙහෙත්, ඉන්ධන හා සත්ව ආහාර එක්රැස් කර ගැනීමටද කෘෂි කර්මාන්තය සඳහා ඉඩම් ලබා ගැනිමටද පාරම්පරිකව මෙම වනාන්තර යොදා ගනු ලබයි. සිංහරාජ වනයේ කරන ලද අධ්‍යනයකදී එම වනාන්තරයේ හා ආරක්ෂක කලාපයේ ඇති ශාක විශේෂ 75% ක් පමණ ඉහත කී ප්‍රයෝජන සඳහා යොදා ගන්නා බව පෙනී ගොස් ඇත.එලෙසම පවත්නා සෑම රජයක්ම වනාන්තර ආරක්ෂා කිරීමට පියවර ගෙන තිබීම වැදගත් වේ. කෙසේ වෙතත් පනවන නීති අනපනත් අභිබවා මානව වර්ගයා තම පැවැත්ම උදෙසා වනාන්තර විනාශ කිරීම දින දින ඉහළ යාම වැඩි වී ඇත.
මෙලෙස මිනිසා විසින් වනාන්තර විනාශ කිරීම හේතුවෙන් වර්තමානය වන විට මිනිසාටද එහි ප්‍රතිවිපාකයන් අත් විදින්නට සිදුව ඇත.
වනහානය නිසා සමාජයට ඇති වී ඇති අහිතකර ප්‍රතිඵල ,
• වායුගෝලීය ඔක්සිජන් සැපයුමට බාධා වීම හා කාබන්ඩයොක්සයිඩ් අවශෝෂණ හැකියාව හීන වීම.
• ජල සංචිත වියළී යාම.
• පාංශු තෙතමනය ඉවත් වීම.
• ගං වතුර හා නායයාම් වැඩි වීම.
• පසේ භෞතික ගුණ පිරිහී නිසරු වීම.
• ජීවීන්ගේ වාසස්ථාන අහිමි වීම.
• පරිසර සෞන්දර්ය පිරිහී යාම.
• දැව,ආහාර හා ඖෂධ සැපයුම සීමා වීම.
• ජෛව විවිධත්වය විනාශ වී යාම.
• පාංශු ඛාදනය වැඩි වීම.
• ගෝලීය උණුසුම් වීම වැඩිවීම.
• භූගත ජල මට්ටම පහත යාම.
• ජල චක්‍රයේ ක්‍රියාකාරීත්වයට බාධා පැමිණීම.
• කාන්තාරීකරණය වීම.
මේ ආදී ලෙසින් වන විනාශයෙන් සමාජයට ඇති වන ගැටළු රාශියක් පෙන්වා දිය හැකිය.මේ අනුව සමාජ විද්‍යාවේ උප විෂය ක්ෂ්‍රෙත්‍රයක් ලෙස නිර්මාණය වූ පාරිසරික සමාජ විද්‍යාව තුළින් පාරිසරික ගැටළු පිළිබදව සුවිශේෂී වූ අවධානයක් යොමු කරනු ලබයි.සරලව විස්තර කළහොත් පාරිසරික සමාජ විද්‍යාව යනු සමාජය එහි ස්වභාවික පරිසරය සමග දක්වන අන්තර් ක්‍රියා පිළිබද අධ්‍යයනය කිරීමට අදාළ විෂය පථයයි.පාරිසරික සමාජ විද්‍යඥයින්ට අනුව පාරිසරික ගැටලු ස්වයංනිර්මාණය වූ ඒවා නොව සමාජ ගොඩනැගීම්ය.එහෙයින් මේවා සමාජ ගැටලු ලෙස හඳුනාගත හැකිය.ඒ අනුව බොහෝ විට පාරිසරික ගැටලු ඇති වීමට මූලික වන්නේ සමාජ ප්‍රතිචාරයි.
මේ අනුව වන විනාශය යනු ලෝකයේ බොහෝ රටවල මෙන්ම ශ්‍රී ලංකාවේද දැකිය හැකි විශාල පාරිසරික ගැටලුවකි.පාලනයකින් තොරව සිදුවන වන විනාශය දේශගුණික,පාරිසරික හා සමාජ ආර්ථික ලක්ෂණ කෙරෙහි බලපාන අතර ජීවන තත්ත්වය සැළකිය යුතු ලෙස අඩු කරයි.මේ අනුව ලංකාව සංවර්ධනය වෙමින් පවතින රටකි. එහෙයින් සංවර්ධනය පිළිබඳව වැඩි අවධානයක් යොමු කරනු පෙනයි. එනම් තිරසාර සංවර්ධනයක් කරා යොමු විය යුතුය. ලස්සන පරිසරයක් නොමැති සංවර්ධනයකින් කිසිඳු පලයක් නැත. මානව පරිනාමයේ මුල් අවධිය වන විට ජනගහන වේගය ඉතා සෙමින් සිදු වුවකි. නමුත් 18 වන ශතවර්ශය ආරම්භයත් සමඟ ජනගහන වර්ධනය වේගයෙන් සිදු විය. මේ තතත්වය 21 වන සියවසයෙන් බසු තවත් උග්‍ර අතට හැරුණි. මේ නිසා පරිසර හායනය අද වන විට ඉතා වේගයෙන් සිඳු වෙමින් පවතියි. ශ්‍රිඝ්‍ර ජනගහන වර්ධනයට ප්‍රථම පෘථිවිය මත වු සියලුම පරිසර පද්ධතින් ස්වයං යාමනයකට හා ස්වයං කළමනාකරණයකට ලක් කරන ලදී. මෙයට හේතු වූයේ අතීත මිනිසාගේ අවශ්‍යතා ඉතා සුළු වීමත් ඔවුන්ගේ භාවිතය පරිසරයට නොදැනුන තරම් එකක් වීමයි. නමුත් පසු කාලීනව මේ තත්වය වේගයෙන් වෙනස් වී ඇත. සංවර්ධනය වෙමින් පවතින රටක ඉහත දැක් වූ ආකාරයට සම්පත් අපතේ යාම ඉතා බහුල වශයෙන් සිදු වෙයි.මේ අනුව තිරසාර සංවර්ධනයක් ඔස්සේ සිදුවන වන විනාශය නිසා වර්තමාන සමාජයටද ගැටලු රාශියක් මතුවෙයි.මිනිසා විසින්:
• රක්ෂිත ප්‍රදේශ අයතා ලෙස අල්ලා ගැනීම.
• මහා පරිමාණ කෘෂි වගා සහ සංවර්ධන ව්‍යාපෘති.
• දැව සදහා ගස් කැපීම.
• ගොඩනැගිලි,නිවාස ඉදි කිරීමට වනාන්තර එළි පෙහෙළි කිරීම.
• ගෝලීයකරණය ආදී විවිධ වූ හේතූන්.. මත වනාන්තර විනාශ කිරීමට පෙළඹෙයි.
එහෙත් මිනිසුන් මෙලෙස වනාන්තර විනාශ කිරීමේ ප්‍රතිඵලයක් ලෙස නැවන ඔවුන්ට ප්‍රතිවිපාක රැසකට මුහුණ දීමට සිදුවන බව පරිසර සමාජ විද්‍යාඥයා විසින් පෙන්වා දෙයි.වන විනාශයෙන් මිනිසාට නැවත ඇතිවන ගැටලු කීපයකට නිදසුන් මෙලෙස පෙන්වාදිය හැකිය.
පාංශු ඛාදනය යනු අඛණ්ඩව සෙමින් සිදුවන ක්‍රියාවලියකි.පස් අංශු බෑවුම් දිගේ පහළට පෙරළී හෝ සේදී ගොස් පහත් බිම් ප්‍රදේශ වල තැන්පත් වීම මෙමගින් සිදු වේ.මෙම ක්‍රියාවලිය තවත් නමකින් නායයෑම් ලෙස හදුන්වයි.ස්වාභාවික තත්ත්ව යටතේ පස සෑදීමෙන් පසු ක්‍රමයෙන් එහි ස්වාභාවික ශාක වැස්මක් තහවුරු වේ.මෙම වැස්ම මගින් පස කෙළින්ම ජලයට හෝ සුළඟට නිරාවරණය වීමෙන් ආරක්ෂා කරන හෙයින් ඛාදනයද වළක්වාලයි.විශාල වෘක්ෂලතා හා පදුරු වලින් වනාන්තර වැනි ආරක්ෂක වැස්මකින් ආවරණය වී තිබීම හේතුවෙන් පාංශු ඛාදනයෙන් පස ඉවත් වීමේ වේගය අඩු වේ.මෙම ස්වභාවික වෘක්ෂලතාදී වැස්ම ඉවත් කළ විට හෝ පිළිස්සීම,එළි කිරීම වගා කිරීම ආදිය මගින් වෘක්ෂලතා ආදියෙහි කැළඹීමක් සිදුවූ විට පස කෙළින්ම වර්ෂාව හා සුළගේ ක්‍රියාකාරීත්වයට නිරාවරණය වේ.මේ තත්ත්වය යටතේ පස සේදී යාමේ ක්‍රියාවලිය සීඝ්‍රයෙන් සිදුවේ.මේ අනුව වනාන්තර විනාශ කිරීම හේතුවෙන් පස සේදී ගොස් නායයෑම් විශාල වශයෙන් වර්තමානයේ සිදුවෙයි.එමගින් ජීවිත මෙන්ම දේපළ විශාල වශයෙන් විනාශ වෙයි.
වන විනාශයේ තවත් අනිසි ප්‍රතිඵලයක් ලෙස ජෛව විවිධත්වය නැති වී යාම පෙන්වා දිය හැකිය.පොළොව මත ශාක විහේෂ මිලියන 5-10 ක් පමණ ඇතැයි ඇස්තමේන්තු කර ඇති අතර සත්ව විශේෂ මිලියන 15 කට වැඩි වෙතැයි සළකයි.මෙම වටිනා වනාන්තර විනාශ කිරීමේ ප්‍රතිඵලය වන්නේ ශාක හා සත්ව විශේෂ නැති වී යාමයි.යම්කිසි රටක වනාන්තර තුළ පමණක් දැකිය හැකි ජීවී විශේෂ බොහෝ වෙයි.වනාන්තර එළි පෙහෙලි කිරීමේ ප්‍රතිඵලයක් වශයෙන් ඒවා නැතී වී ගියහොත් එම විශේෂ වඳ වේ. ශ්‍රී ලංකාව ලෝකයේ ජෛව විවිධත්වය තර්ජනයට ලක්‌වීමේ වැදගත්ම ස්ථාන (Hot spot) 34 න් එකකි. එනම් මෙලෙස නම් කිරීමෙන් අදහස් වන්නේ ලෝකයේ අන් කිසිම ස්ථානයක දක්නට නොලැබෙන ආවේණික ශාක හා සත්ත්ව විශේෂ විශාල සංඛ්යාවක් ශ්‍රී ලංකාවේ ඇති බවත් මෙම සුවිශේෂිත විශේෂ වාසය කරන ස්වාභාවික වාසස්‌ථානවලින් අඩුම තරමින් 70% ක් වත් දැනටමත් ඔවුන්ට අහිමි වී ඇති බවයි. සැබෑවටම ශ්‍රී ලංකාවේ ජෛව විවිධත්වය තර්ජනයට ලක්ව ඇත. වර්ෂ 1900 දී මෙරට වන ආවරණය 70% ක් පමණ වූ අතර මේ වන විට එම ප්‍රතිශතය 20% ක් පමණ වේ. මෙරටින් සදහටම වඳවී ගිය ශාක හා සත්ව විශේෂ සංඛ්‍යාව සැලකිය යුතු ගණනකි. එපමණක් නොව වනාන්තර විනාශය නිසා බොහෝ සතුන්ට තමන්ගේ වාසස්ථාන අහිමි වෙයි. එමෙන්ම ආහාර සපයා ගැනීමට ක්‍රමයක් නොමැති වෙයි. ඒ හේතුව මත ඔවුන් මිනිසුන් ජීවත්වන ප්‍රදේශ වලට සංචරණය වෙයි.මේ අනුුව වනාන්තර විනාශ කිරීමේ ප්‍රතිඵලයක් වශයෙන් ඇති වූ තවත් ප්‍රබල ප්‍රතිවිපාකයක් ලෙස අලි මිනිස් ගැටුම පෙන්වා දිය හැකිය. 2011 වර්ෂයේ දී සිදු කරන ලද අලි සංගණනය අනුව නිල නොවන වාර්තා අනුව මෙරට අලි ගහනය 5879 කි. එයින් සියයට හතක පමණ ප්රතිශතයක් දළැති අලින් (ඇතුන්) වේ. එහෙත් අලි ගහනය මීට වඩා වැඩි විය යුතු බව විවිධ විද්‍යාඥයන්ගේ හා පරිසරවේදීන්ගේ මතය වේ. විශේෂයෙන් අලි ගහනයක හමුවන පැටවුන් සංඛ්‍යාව හා සැසඳීමේදී ඉහළ බෝවීමේ ශීඝ්‍රතාවක්‌ දැකිය හැකි අතර අලි ගහනයද වැඩිවන බවද සඳහන් කළ හැක. අවිධිමත් සංවර්ධනය හේතුවෙන් වන විනාශය සිදුවන අතර අලින් සංවර්ධනය නාමයෙන් බැටකයි.සැලසුම්සහගත නොවන සංවර්ධනය අලි - මිනිස් ගැටුමට ප්‍රධානතම හේතුව වනු ඇත. පවත්නා අලි මංපෙත්වලට බාධා පැමිණෙන ලෙස නිවාස හා ගොවිබිම් ස්‌ථාපනය කිරීම, වන විනාශය, විවිධ ව්‍යාපෘති ආරම්භ කිරීම හා අලි මං වෙනස් කිරීම්වලට ලක්‌කිරීම, අලින් කුඩා කුඩා කැලෑ කුට්‌ටිවලට සීමා කිරීම හා පවත්නා වාසස්‌ථානවල ගුණාත්මක භාවය පිරිහීම ආදී හේතුන් මත අලින් අන්ත අසරණ තත්ත්වයකට පත්ව ඇත. විශේෂයෙන්ම වන අලින්ගේ සංචරණ ප්‍රදේශය පිළිබඳව අවබෝධයක්‌ නොමැතිව සංවර්ධන කටයුතු සිදු කිරීම අලි - මිනිස් ගැටුමට ප්‍රධාන හේතුවකි.මේ හේතූන් මත අලි මිනිසුන්ට හිරිහැර කිරීමට පටන් ගනී.අලි විසින් ගම් වැදී ගැමියන්ගේ හේන් පාළු කරයි. එමෙන්ම නිවාස විනාශ කර දමයි. එපමණක් නොව බොහෝ ප්‍රදේශ හවස් යාමෙන් පසු අත්‍යවශය ගමනක් වුවුද යාමට නොහැකි තත්ත්වයට පත්ව ඇත.එමෙන්ම මේ වන විට විශාල වශයෙන් මිනිස් ජීවිත ප්‍රමාණයක් අලි උවදුර හෙයින් අහිමි වී ඇත.
වන විනාශය හේතුවෙන් නිර්මාණය වූ තවත් ප්‍රබල ගැටලුවක් ලෙස නියඟය පෙන්වා දිය හැකිය.නියඟය ඇති වීමට මූලික හේතුව වන්නේ නිසි පරිදි සුසුසු කාලයේදී වර්ෂාපතනය නොලැබීමයි.එනම් වර්තමානය වන විට දේශගුණය විවිධ වූ විපර්යාසයන්ට ලක් වී ඇත.එයට මූලික හේතුව නම් වනාන්තර විනාශ කිරීමයි.වනාන්තර විනාශ කිරීම හේතුවෙන් ඡල චක්‍රය නිසි පරිදි ක්‍රියාත්මක නොවෙයි.ඒ අනුව එමගින් මිනිසුන්ට අවශ්‍ය පරිදි වර්ෂාපතනය නොලැබෙයි.මේ හේතූන් මත මිනිසුන්ට තම කෘෂිකාර්මික කටයුතු නිසි පරිදි සිදු කර ගැනීමට නොහැකි වෙයි.එමෙන්ම බොහෝ ප්‍රදේශයන්හි ජනතාව පානය කිරීමට ජලය ලබා ගැනීමට පවා විශාල දුරක් ගොස් ජලය ලබා ගැනීම සිදු කරයි.වනාන්තර විනාශ කිරීම හේතුවෙන් ජල උල්පත් හිඳී යන අතර එමෙන් වනාන්තර විනාශ කිරීම හේතුවෙන් නිර්මාණය වන්නා වූ කාන්තාකරණීය පරිසරය හේතුවෙන් ගෝලීය උෂ්ණත්වය ඉහළ යාමෙන් සීඝ්‍රයෙන් වැව්,ගංඟා වල එකතු වී තිබෙන ජලයද හිඳ යයි.
මේ ආදි ලෙසින් වන විනාශය නිසා මිනිසාට ඇතිවන ප්‍රතිවිපාකයන් කිහිපයන් නිදසුන් ලෙස පෙන්වා දිය හැකිය.
මේ අනුව සමාජ පරිසර විද්‍යාඥයාගේ ඇසින් දකින කළ වනාන්තර විනාශය යනු පරිසරය විනාශ කිරීම පමණක්ම නොව මිනිසා විසින් මිනිසාගේම විනාශයට මග පාදා ගැනීමකි.
1.4 වන විනාශය අවම කර ගැනීම සඳහා ගෙන ඇති හා ගතහැකි ක්‍රියාමාර්ග:
පාරිසරික සමාජ විද්‍යාඥයෙකුගේ මූලික වූ වගකීම වන්නේ පාරිසරික ගැටලු යනු මොනවාද යන්න හොඳින් අවධානය යොමු කර එම ගැටලු අවම කර ගැනීමට විසදුම් සැපයීම වෙයි.මේ අනුව වන විනාශය අවම කර ගැනීමටද ගත හැකි සුදුසු ක්‍රියාමාර්ගයන් පෙන්වාදිය හැකිය.
ශ්‍රී ලංකාවේ පාරිසරික ප්‍රතිපත්ති හා නීති පිළිබඳ ඉතිහාසය ඈත අතීතය දක්වා දිව යයි. වර්ෂ 1848 දී, අංක 24 දරණ දැව ආඥා පනත විශාල වශයෙන් දැව නිශ්පාදනයට වනාන්තර වෙන් කිරීම සඳහා අත්සන් කරන ලදී.වර්ෂ 1873 දී , වර්ග අඩි 5000 ට වඩා වැඩි ස්වාභාවික වනාන්තර දේශගුණික සංචිත ලෙස ආරක්ෂා කිරීමට හූකර් නම් පුද්ගලයා පෙනී සිටි අතර, 1938 දී වර්ග අඩි 5000 ට වැඩි වනාන්තර ඉවත්කිරීමේ තහනම සම්මත විය.වර්ෂ 1885 දී ඉදිරිපත් කරන ලද අංක 10 දරණ වන සංරක්ෂණ ආඥා පනත හේතුවෙන් තිරසාර ලී නිශ්පාදනය සඳහා වනාන්තර විනාශය සහ අභය භූමිවල ජීවත් වන වන ජීවීන් විනාශ වී යාමද තරමක් දුරට අඩු විය. මෙය තවදුරටත් වර්ෂ 1907 දී හදුන්වා දුන් අංක 16 දරණ වන ආඥා පනත තුළින් වනාන්තර,රක්ෂිත වනාන්තර,ග්‍රාමීය වනාන්තර වල නිශ්පාදිත දැව ලබා ගැනීම පාලනය කිරීම දක්වා වැඩි දියුණු කරන ලදී.
වර්ෂ 1929 දී පළමු බලාධිකාරී වනාන්තර ප්‍රතිපත්ති ප්‍රකාශය,ශාක හා සතුන්ගේ ආරක්ෂාව පිළිබඳව නිකුත් කල අතර, 1937 දී අංක 02 දරණ පනත සත්ව හා වෘක්ෂලතා ආරක්ෂාව සහ ජාතික වන සංචිත වල වන ජීවී ආරක්ෂාව පිළිබඳව අත්සන් කරන ලදී.කෙසේ වුවද මෙය අභය භූමි වලට පමණක් සීමා වූ අතර රාජ්‍ය ඉඩම් තුල වනාන්තර ආරක්ෂා වුවද, පෞද්ගලික ඉඩම්වල වන විනාශය සඳහා සම්පූර්ණ නිදහස හිමි විය.1964 දී හඳුන්වා දුන් අංක 44 දරණ සංශෝධන පනත යටතේ ස්වාභාවික සංචිත හා කැලෑ ප්‍රදේශ ,ශ්‍රී ලංකාවේ ආරක්ෂා කල යුතු ජාතික සංචිත ලෙස හඳුනා ගනු ලැබීය.1970 දී සංශෝධන පනත් අංක 01 යටතේ වන දඩයම් පාලනය සඳහා අතරමැදි කලාප නිර්මාණය කල අතර , 1969 දී යුනෙස්කෝ ජීව විද්‍යාත්මක වැඩසටහන සහ 1975 දී යුනෙස්කෝ මිනිසා සහ ජෛව ගෝල වැඩසටහන් මගින් තවදුරටත් ශ්‍රී ලංකාව තුල ජෛව දේශගුණික කලාප සහ නව සංචිත ඉදිකිරීමටද යෝජනා කරන ලදී.1982 දී මහවැලි පරිසර ව්‍යාපෘතිය යටතේ වන ජීවින් සහ වන විනාශය නිසා සිදුවන බලපෑම් සහ මහවැලි ගඟ ඉහළ පෝෂණ ප්‍රදේශ ආරක්ෂා කිරීම සඳහා වන රක්ෂිත ප්‍රදේශ ජාලයක් ස්ථාපිත කරන ලදී.1988 දී ජාතික වන උරුම භූමි පනත් අංක 03 යටතේ රාජ්‍ය ඉඩම් වල පවතින සුවිශේෂී පරිසර පද්ධති, ජාන සම්පත් හා ප්‍රකට ස්වාභාවික ලක්ෂණ ආරක්ෂාව සඳහා ජාතික උරුම ආරක්ෂණ ක්‍රමයක් ස්ථාපිත කරන ලදී. 1990 දී ශ්‍රී ලංකා කැබිනට් මණ්ඩලය විසින් වන ජීවී සංරක්ෂණය සඳහා වන ජාතික ප්‍රතිපත්තිය, පරිසර පද්ධති හා පාරිසරික ක්‍රියාවලි වල තිරසාර පැවැත්ම සහ ජාන විවිධත්වය සංරක්ෂණය කිරීම යන අරමුණු සහිතව අනුමත කරන ලදී.රජය විසින් වන අංශයේ සංවර්ධන වැඩසටහන් යටතේ ශ්‍රී ලංකාවේ සියළු වනාන්තර තුල ක්‍රියාත්මක කල යුතු “තහනම් කටයුතු” හදුන්වා දී ඇත. 1993 වර්ෂයේදී සංශෝධන පනත් අංක 49 යටතේ වන ආවරන සහ සාගර සංචිත අවරෝධන කලාපයන් අමතර විධිමත් කාණ්ඩ ලෙස ජාතික සංචිත සඳහා එකතු කරන ලදී.සියළු ප්‍රතිපත්ති හා නීති සහ විශේෂයෙන් පහත විස්තර කර ඇති වර්ෂ 1995 දී හඳුන්වා දුන් ජාතික වන ප්‍රතිපත්තිය හේතුවෙන් ප්‍රාථමික ආවරනයේ වන විනාශ සීඝ්‍රතාව 1995 වර්ෂයේ අග භාගය වන විට 35% කින් පමණ අඩු වී ඇත.
පරිසර සංරක්ෂණය පිළිබඳව 2016-2018 කාලය තුළ තුන් අවුරුදු ජාතික වැඩසටහනක් ක්‍රියාත්මක කිරීම මඟින් දැනට සියයට 29%ක්වන වන ගහනය සියයට 32%ක් දක්වා තවත් හෙක්ටයාර 6,000කින් ඉහළ නැංවීමට රජය ඉලක්ක කර තිබේ.ශ්‍රී ලංකාවේ වන ගහණය ඉහළ නැංවීම අරමුණු කරගනිමින් රාජ්‍ය හා රාජ්‍ය නොවන පාර්ශවකරුවන් විසින් දැනටමත් සිදු කරගෙන යනු ලබන රුක් රෝපණ වැඩසටහන්හි තිරසර බව සුරැකෙන පරිදි ඵලදයී අන්දමින් එකී කටයුතු සම්බන්ධීකරනය කිරීමද සිදු කරනු ලබයි. 2015 ඔක්තෝඑබර් මාසය පුරා '' වන රෝපා'' නමින් ජාතික රුක් රෝපණ වැඩසටහනක් ක්‍රියාත්මක කිරීමටත් එමඟින් වන වැස්ම වැඩිකිරීම, වන වියනෙහි ගුණාත්මක තත්වයන් ඉහළ නැංවීම,ශ්‍රී ලංකාව සතු ජෛව විවිධත්වය හා ස්වාභාවික පරිසර පද්ධතිය නිසි ලෙස සංරක්ෂණය කිරීම, මුඩු බිම් රුක් රෝපණයට යොදා ගැනීම සහ වාණිජ වන වගා ප්‍රවර්ධනය හා කළමනාකරණය පිණිස වන විවිධක්‍රියාකාරකම් ක්‍රියාත්මක කිරීමටත් සැලසුම් කර ඇත.
මෙම වැඩසටහන 2015 ඔක්තෝබර් මාසයේ දී දිවයින පුරා දිස්ත්‍රික් හා ප්‍රාදේශීය ලේකම් කොට්ඨාස මට්ටමින් ක්‍රියාවට නැංවෙයි. රජයේ සියලු ආයතනවල සහ පෞද්ගලික හා රාජ්‍ය නොවන ආයතනයන්ගේ සක්‍රීය දායකත්වයෙන් මෙම වැඩසටහන ක්‍රියාත්මක කරයි.
දිගුකාලීන සංරක්ෂණය අරමුණු කර ගනිමින් නිතීමය සහ වෙනත් පරානුමිතීන්ට යටත්ව කළමනාකරණය කිරීම සඳහා භූගෝලීයව සීමා නීර්ණය කරන ලද සංස්කෘතිකමය වටිනාකම් සහ පාරිසරික පද්ධතීන්ගෙන් සැදුම්ලත් යම් ස්වභාවික පරිසරයක්, රක්ෂිත ප්‍රදේශයක් ලෙස හැඳින්විය හැකිය. ශ්‍රී ලංකාවේ මුලින්ම රක්ෂිත ප්‍රදේශ හඳුනාගනු ලැබුවේ බ්‍රිතාන්‍ය පාලන සමයේදී ය. මේ වන විට අණ පනත් කීපයක් යටතේම විවිධ කාණ්ඩ වලට අයත් රක්ෂිත ප්‍රදේශ පවතී. 2016 දී පරිසර අමාත්‍යාංශයේ ජෛව විවිධත්ව අංශය විසින් ඉදිරිපත් කරන ලද ජාතික ජෛව විවිධත්ව උපායමාර්ගික කාර්ය සැලසුමෙහි දක්වන ආකාරයට ඉහත සඳහන් කරන ලද රක්ෂිත ප්‍රදේශ ලංකාවේ මුළු භූමි ප්‍රමාණයෙන් 35% ක් පමණ වේ.
1907 අංක 16 දරන වන සංරක්ෂණ ආඥා පනත යටතේ ප්‍රකාශයට පත්කර ඇති සංරක්ෂණ වනාන්තර (Conservation Forests) එකසීය තිස්හතරක් (134) මෙන්ම රක්ෂිත වනාන්තර (Reserve Forests) ප්‍රදේශ පන්සීය විසි හතරක් (524) වර්ෂ 2016 වන විට පැවති දත්ත අනුව රැක බලා ගැනීමේ වගකීම වන සංරක්ෂණ දෙපාර්තමේන්තුව සතු වන අතරම වනාන්තර ගම්මාන (Village Forests) ද නම් කර ඇති නමුත් ඒවාගේ සීමා නීර්ණයේ සහ සිතියම් ගත කිරීමේ ගැටලු පවතින බැවින් හඳුනාගැනීමේ වපසරිය පුළුල් කිරීමත් සමඟම මෙම වනාන්තර ප්‍රමාණය තවදුරටත් වර්ධනය විය.
1988 අංක 03 දරන ජාතික උරුම වනභූමි පනත මඟින් සිංහරාජ රක්ෂිතය ජාතික උරුම වනභූමි (National Heritage Wilderness Area) ප්‍රදේශයක් ලෙසට ප්‍රකාශයට පත්කර ඇත.
වනජීවී සංරක්ෂණ දෙපාර්තමේන්තුව යටතේ නියාමනය වන රක්ෂිත ප්‍රදේශ 1937 අංක 02 දරන වන සත්ත්ව හා වෘක්ෂලතා ආඥා පනත යටතේ ප්‍රකාශයට පත්කර ඇත. ඒ අනුව මේ වන විට දැඩි ස්වභාව රක්ෂිත (Strict Nature Reserves) තුනක් (3), සමුද්‍ර ජාතික වනෝද්‍යාන (Marine National Parks) දෙකක් (2) ඇතුළුව ජාතික වනෝද්‍යාන (National Parks) විසි හයක් (26), ස්වභාව රක්ෂිත (Nature Reserves) හතක්, වන කොරිඩෝ (Jungle Corridor) එකක් (1), අලි කළමනාකරණ රක්ෂිත (Managed Elephant Reserves) එකක් (1) සහ අභයභූමි (Sanctuaries) හැට එකක් (61) ප්‍රකාශයට පත්කර ඇත. (සිතියම් අංක 01). තවද පනත මඟින් සරණාගත (Refugee Zone) කලාප සහ ස්වාරක්ෂක කලාප (Buffer Zone) නම් කිරීමේ බලතල ද අමාත්‍යවරයා හට පවරා ඇත.
(සිතියම් අංක 01 – උපුටා ගැනීම: වනජීවී සංරක්ෂණ දෙපාර්තමේන්තුව)
ඊට අමතරව 1980 අංක 47 දරන ජාතික පාරිසරික පනත මඟින් පාරිසරික රක්ෂිත ප්‍රදේශ (Environmetnal Protection Areas) නමයක් (9) ප්‍රකාශයට පත්කර ඇත (සිතියම් අංක 02). එම ප්‍රදේශවල පාරිසරික පනතට පටහැනි කිසියම් ක්‍රියාකාරමක් හෝ ව්‍යාපෘතියක් නීති විරෝධී වන අතර මධ්‍යම පරිසර අධිකාරිය එම ප්‍රදේශ නියාමනයට අදාළ ආයතනය වෙයි. එමෙන්ම වයඹ පළාත් පරිසර අධිකාරිය මඟින් ද හඳුනාගෙන ඇති රක්ෂිත ප්‍රදේශ තුනක් (3) එම පළාත තුළ පවතී.
1981 අංක 57 දරන වෙරළ සංරක්ෂණ පනතේ ප්‍රතිපාදන අනුව සුවිශේෂී කළමනාකරණ ප්‍රදේශ (Special Management Areas) පහළොවක් (15) වෙරළ සංරක්ෂණ සහ වෙරළ සම්පත් කළමනාකරණ දෙපාර්තමේන්තුව මඟින් ප්‍රකාශයට පත්කර ඇත. 1996 අංක 02 දරන ධීවර හා ජලජ සම්පත් පනත යටතේ රක්ෂිත ප්‍රදේශ ක්‍රමවේද දෙකක් යටතේ ප්‍රකාශයට පත්කළ හැක. එනම් ධීවර කළමනාකරණ ප්‍රදේශ (Fisheries Management Areas) (තිරසාර කළමණාකරණය අවශ්‍ය ප්‍රදේශ සඳහා) සහ ධීවර රක්ෂිත (Fisheries Reserve) (යම්කිසි සුවිශේෂ සම්පත් රැකගැනීමේ අරමුණින් ක්‍රියාකාරකම් සීමා කළයුතු ප්‍රදේශ සඳහා) ප්‍රදේශයි. ඉහත සඳහන් විවිධ පනත් මඟින් නම් කරන ලද රක්ෂිත ප්‍රදේශයන්ට ඇතුළුවීම සහ එම ප්‍රදේශයන්හි සිදු කළ හැකි ක්‍රියාකාරකම් එම රක්ෂිතයේ ස්වභාවය මත සීමා වන අතර එසේ කරනු ලබන සෑම ක්‍රියාකාරකමක්ම අදාළ අවසර ලබාගෙන සිදු කළ යුතු වේ.
මේ අනුව පාරිසරික සමාජ විද්‍යාඥයකු ලෙස වන විනාශය අවම කර ගැනීම සදහා පහත සදහන් ක්‍රියාමාර්ගයන් ගත හැකිය.
ශ්‍රී ලංකාවේ ජනසංඛ්‍යාව වැඩි වීම හා මානව අවශ්‍යතා වැඩි වීමත් සමඟම වනාන්තරවලට එල්ල වන බලපෑම් වැඩි වී තිබේ. ජනසංඛ්‍යා වර්ධනයට සාපේක්ෂව ඇති වෙමින් පවතින වන විනාශය නිසා දේශගුණයට, පරිසරයට හා ජන ජීවීතයට ඉහත දක්වන ලද ආකාරයෙන් අහිතකර බලපෑම් රාශියක් ඇති වී තිබේ. එම නිසා වන සම්පත ආරක්ෂා කිරීම සඳහා පහත සඳහන් ක්‍රියාමාර්ග ගත හැකිය. එනම්,
o ජාතික රක්ෂිත හා අභයභූමි පවත්වාගෙන යාම
o වන වගා ව්‍යාපෘති ඇති කිරීම
o වන සංරක්ෂණ උපාය මාර්ග අනුගමනය කිරීම (තෙත් බිම් රැක ගැනීම, කඩොලාන රැක ගැනීම)
o ප්‍රජා සහභාගීත්ව වන වගාව දිරි ගැන්වීම
o රුක් රෝපණය සහ වනාන්තරවල ඵලදායීතාවය වර්ධනය කිරීම
o වන විනාශයේ අහිතකර ප්‍රතිඵල පිළිබඳව ජනතාව දැනුවත් කිරීම
o පරිසර සංවේදී කලාප ඇති කිරීම
තවද අන්තර්ජාතික පාරිසරික සංවිධාන සමඟ එක්ව ශ්‍රී ලංකා රජය විසින් වසර ගණනාවක් පුරා ජාතික වනෝද්‍යාන, රක්ෂිත සහ අභයභූමි පිහිටුවීමෙන් මෙම ගැටලුව විසඳීමට පියවර කිහිපයක් ගෙන තිබේ. නිදසුනක් ලෙස, සිංහරාජ වන රක්ෂිතය 1988 වසරේදී ලෝක උරුම ස්ථානයක් (UNESCO World Heritage Site) ලෙස නම් කිරීම දැක්විය හැකිය.
ඉහත කරුණු අනුව පැහැදිලි වන්නේ, ශ්‍රී ලංකාවේ ජනසංඛ්‍යා වර්ධනය හා ඊට සමගාමීව සිදුවන මානව අවශ්‍යතා ඉහල යාමත් සමඟම වනාන්තරවලට එල්ල වන බලපෑම් ද ඉහල ගොස් ඇති බවයි . මෙහි ප්‍රතිඵලයක් ලෙස දේශගුණය, පරිසරය හා ජන ජීවීතය ද විවිධ විපර්යාසයන්ට ලක්වෙමින් පවතී. මීට අමතරව ගංවතුර, නායයෑම් වැනි ස්වභාවික ආපදා ශ්‍රී ලංකාව තුළ ඇතිකිරීමට වනහරණය හේතු වී ඇත. සිදුවන විනාශය අවම කිරීම සඳහා නීති සම්පාදනය කොට, විවිධ පියවරයන් රාශියක් ගෙන තිබුනද, ඒවා ප්‍රයෝගික නොවීම හෝ ක්‍රියාත්මක කිරීමේදී සිදුවන අඩුපාඩු හේතුවෙන් නිසි ප්‍රතිපලයක් තවමත් ලැබී නැත.මින් තහවුරු වන්නේ, මෙම පාරිසරික ගැටලු අවම කිරීම සඳහා තිරසාර විසදුමක් සෙවීමටත්, නීතිය නිසිපරිදි ක්‍රියාත්මක කිරීමටත් කාලය එළඹ ඇති බවයි.
මීට අමතරව:
නිසි කළමණාකාරීත්වයක් ඇති කිරීම.
හුදෙක් රක්ෂිත ප්‍රදේශ හඳුනාගැනීම සහ ප්‍රකාශයට පත් කිරීම පමණක් ප්‍රමාණවත් නොවේ. එම ප්‍රදේශ නිසියාකාරව සංරක්ෂණය සහ කළමනාකරණය කිරීම ද ඉතාම වැදගත් වේ. මෙහිදී රක්ෂිත මායිම් නිසි පරිදි හඳුනාගෙන වෙන් කිරීම සහ පවත්වාගෙන යාම මෙන්ම ඇති සංවේදී රක්ෂිත ප්‍රදේශවල ආරක්ෂාව තහවුරු කිරීම සඳහා ස්වාරක්ෂක කලාප ප්‍රකාශයට පත් කිරීම අවශ්‍ය වේ.
ඊට අමතරව ඇතැම් රක්ෂිත ප්‍රදේශ හඳුනාගෙන තිබුණ ද ඒවායේ යම් යම් ක්‍රියාකාරකම් සඳහා අවසර ලැබී තිබීම හේතුවෙන් එම අවසරයන් අවභාවිතා කිරීම සහ අවසර ලබාදීමේ ක්‍රියාවලිය අවභාවිතයට ලක්වීම තුළ එම ප්‍රදේශවල පවත්නා පාරිසරික වැදගත්කම ක්‍රමයෙන් හීන වීම දැකගත හැකිය.
එමෙන්ම සංරක්ෂණය සහ කළමනාකරණය සඳහා අදාළ ආයතන වලට අවශ්‍ය මානව සම්පත්, තාක්ෂණය සහ මෙවලම් මෙන්ම නිසි දැනුම ලෝකයේ අනෙක් රටවල් හා සසඳා බැලීමේ දී තවදුරටත් පුළුල් කළ යුතු වේ.
එමෙන්ම අදාළ නිලධාරීන්ට සිදුවන දේශපාලනික බලපෑම් ඉතා ඉහළ මට්ටමක පවතින අතරම විශේෂයෙන් වනජීවී සංරක්ෂණ දෙපාර්තමේන්තුවේ මෙන්ම වන සංරක්ෂණ දෙපාර්තමේන්තුවේ නිලධාරීන් තම රාජකාරී ඉටුකිරීමේදී ජාවාරම්කරුවන්ගෙන් එල්ලවන ජිවීත තර්ජන වලට නිරන්තරයෙන් මුහුණ දෙනු ලබයි. මෙවැනි ප්‍රායෝගිකගැටලු සඳහා විසඳුම් නොලැබීම තුළ එම නිලධාරීන්ගෙන් රක්ෂිත ප්‍රදේශ සංරක්ෂණය සඳහා උපරිම දායකත්වය ලබා ගැනීම අසීරු වීමේ බරපතල අවධානමක් පවතී.එහෙයින් රක්ෂිතයන් අතර නිසි කළමනාකරණයක් ගොඩනැංවිය යුතුය.
රක්ෂිත ප්‍රදේශ අතර මනා සම්බන්ධතාවයක් ඇති කිරීම.
පරිසර පද්ධතියක් සෑම අවස්ථාවකම විවිධ ශාක සහ සත්ත්වයන්ගේ සාමූහික ක්‍රියාකාරිත්වයක් මත රඳා පවතී. ඒ අනුව ඇතැම් සතුන්ගේ සංචරණ රටාවන් එක් රක්ෂිත භූමියකට සීමා නොවේ. එබැවින් රක්ෂිත ප්‍රදේශ හඳුනාගැනීමේදී ඒ පිළිබඳව අවධානයට ලක්කළ යුතු අතර එසේ නොමැති වීම තුළ එම සතුන් මෙන්ම මිනිස් ජිවීත ද අවධානමකට ලක් වේ. උදාහරණයක් ලෙස ශ්‍රී ලංකාවේ අලි ඇතුන් පිළිබඳ සළකා බලන විට ඔවුන් විශාල වපසරියක සංචරණය කරන අතර ඇතැම් විට රක්ෂිත ප්‍රදේශ කිහිපයක් හරහා ගමන් කරනු ලබයි. මෙහෙදී එම රක්ෂිත අතර මනා සම්බන්ධතාවයක් නොමැතිවීම තුළ වන සතුන් සහ මිනිසුන් අතර ගැටුම් ඉහළ යෑමට හේතු වේ.
පරිසරයේ සමතුලිතතාවය සමස්ත පරිසර පද්ධතියේම පැවැත්මට අතිශයින් වැදගත්වන නිසා රක්ෂිත ප්‍රදේශ ලෙස සංරක්ෂණය කළ යුතු ජෛව පද්ධතීන් හඳුනාගැනීම මෙන්ම ඒවා නිසියාකාරයෙන් කළමනාකරණය කිරීම සහ සංරක්ෂණය කිරීම මිනිසාගේ පමණක් නොව සමස්ත මිහිතලයෙහිම ජීවයේ රඳා පැවැත්ම උදෙසා අතිශය වැදගත් වනු ඇත.
මිනිසුන්ගේ ආකල්ප හා චින්තනයන් ධනාත්මක ලෙස වර්ධනය කිරීම.
පරිසරය යනු මනුෂ්‍යයන්ට අවශය වන වටිනා සම්පතකි.කාර්මීකරණය මගින් ගොඩ නැගෙන සංවර්ධන ක්‍රියාදාමය තුළ සිදුකළ යුත්තේ පරිසරයත් රැකගෙන එය ඉදිරි පරම්පරාවටද ආරක්ෂා කරමින් කටයුතු කිරීමයි.පාරිසරික සමාජ විද්‍යාඥයකු ලෙස මෙහිදී මෙම ගැටලුවට විසදුම් සෙවීමේදී ආකල්ප වර්ධනය කිරීම අනිවාර්ය වේ.එනම් රටක ජනතාව පරිසරය ගැන අඩු අවධානයක් යොමු කරමින් කටයුතු කරන යුගයක ඔවුන් දැනුවත් කරමින් ඊට අවශ්‍ය විසදුම් සහ ආකල්ප වර්ධනය කරමින් පරිසරයට ආදරය කරන මෙන්ම පරිසරය රැක ගැනිම සදහා මූලික වන සමාජයක් නිර්මාණය කිරීම පාරිසරික සමාජ විද්‍යඥයෙකුගේ මූලික වගකීමක් වෙයි.
රාජ්‍ය නොවන සංවිධාන ,මාධ්‍ය වැනි සංවිධානයන් යොදා ගෙන වන විනාශය අවම කිරීමට කටයුතු කිරීම.
මාධ්‍ය යනු වර්තමානය වන විට නිර්මාණය වී ඇති ඉහළම සන්නිවේදන මාධ්‍යයකි.ජනතාව නිරන්තරයෙන් මාධ්‍ය සමග කටයුතු කරන හෙයින් එම නිසා පාරිසරික තත්ත්වයන් හදුනාගෙන එය වළක්වා ගැනීමට මාධ්‍ය කටයුතු කිරීම අනිවාර්ය දෙයකි.එවිට සමාජය යම් තරමකට හෝ මෙමගින් දැනුවත් භාවයක් ලබාගෙන මෙම විරෝධී ක්‍රියාවන්ගෙන් ඉවත් වී කටයුතු කිරීමට පෙළඹේ.ඒ අනුව වනාන්තර ආරක්ෂාකර ගැනීමට මාධ්‍ය දායක කර ගැනීම හොදම නිදසුනකි.මීට අමතරව ස්වේච්ඡා සංවිධාන,රාජ්‍ය නොවන සංවිධාන ක්‍රියාත්මක වීම වැදගත් වෙයි.වර්තමානය වන විට තම කැමැත්ත මත ඔවුන් පරිසරය ආරක්ෂා කර ගැනීමට කටයුතු කරයි.මේ සදහා සංවිධාන පිහිටුවා ගනිමින් වනාන්තර ආරක්ෂා කර ගැනීමට ස්වේච්ඡා හා රාජ්‍ය නොවන සංවිධානයන් මැදිහත් වෙයි.
නිසි අධ්‍යාපන ක්‍රමයක් ලබා දීම.
රටක සමාජයක සංවර්ධනය සදහා අධ්‍යාපනය යනු මූලික පිටුවහලකි.නිසි අධ්‍යාපනයක් සහිත සමාජයක පරිසරය ආරක්ෂා කිරීම සදහා මිනිසුන් යොමු වෙයි.මෙ අනුව වනාන්තර ආරක්ෂා කර ගැනීමට නම් ප්‍රථමයෙන්ම ජනතාවට වනාන්තර වල වටිනාකම පහදා දිය යුතුය.එමෙන්ම වනාන්තර මගින් මිනිසාට ඇති වන වාසි මොනවාද යන්න අවබෝධ කර දිය යුතුය.එපමණක් නොව පාසල් විෂය නිර්දේෂයන්ට පවා වනානතර ගැන අධ්‍යාපනයක් ඇතුළත් කිරීම තුළින් පාසල් ළමුන්ට කුඩා කළ සිට වනාන්තර වල වටිනාකම පහදා දිය හැකිය.එමෙන්ම වනාන්තර සතු ජෛව විවිධත්වයේ ඇති සුවිශේෂී තත්ත්වය පිළිබද අවබෝධයක්ද ලබා දිය යුතුය.
සාරාංශය
මිනිසාගේ අවශ්‍යතා සදහා පරිසර සම්පත් අසීමිත හා අවිධිමත් ලෙස උපයෝජනය නිසා පාරිසරික ගැටලු රැසක්ම උද්ගත වී ඇත.එමගින් ලොව බොහෝ රටවල් පීඩාවට ලක්ව ඇත.ආහාර හා පෝෂණ ගැටලු,ලෙඩ රෝග හා සෞඛ්‍යය ගැටලු ,විපත් වලින් සිදුවන ජීවිත හා දේපළ විනාශය,සමාජ ආර්ථික පරිහානිය ආදී වශයෙන් සමාජයේ යහපැවැත්මට බලපෑම් රැසක් එල්ල වී ඇත.පාරිසරික ගැටලු ඇති වීම සදහා මුල්වන ප්‍රධානතම හේතුව ලෙස සම්පත් අධි පරිභෝජනය පෙන්වා දිය හැකිය.සංවර්ධිත රටවල් සාපේක්ෂ වශයෙන් වැඩි සම්පත් භාවිතයට යොමු වී ඇති අතර සංවර්ධනය වන රටවල් එමගින් අසාධාරණයට ලක් වී ඇත.එහෙත් වැඩිම පාරාසරික ගැටලු ප්‍රමාණයකට මුහුණ පෑමට සිදුව ඇත්තේ අසාධාරණයට ලක් වූ රටවල් වලටය.එම රටවල් සම්පත් දියුණු රටවල අවශ්‍යතා වෙනුවෙන් යොදා ගෙන ඇත
මේ අනුව ශ්‍රී ලංකාව තුළ දැකිය හැකි ප්‍රධාන පාරිසරික ගැටලුවක් ලෙස වන විනාශය පෙන්වා දිය හැකිය.විසිවන සියවස ආරම්භයේදි පමණ ඉතා ඝන නිවර්තන වන ආවරණයකින් හ්‍රී ලංකාව වැසී තිබුණි.යටත් විජිත සමයට පෙර ජනතාවට ඔවුන්ගේ එදිනෙදා අවශ්‍යතාවයන් පරිසර පද්ධතිය මගින් සැපයුණි.එහෙත් පසුගිය ශතවර්ශ එකහමාර පමන කාලය තුළ මෙම තත්ත්වය වෙනස් වී ඇත.මෙයට හේතු වී ඇත්තේ මානව මැදිහත් වීම මගින් වන රටාව වෙනස් වීමත් වනගහනයද ප්‍රමාණාත්මකව හා ගුණාත්මකව ක්ෂය වීමත්ය.මෙසේ වන සම්පත් වැරදි ලෙස භාවිතා කිරීම මගින් අසීමිතව වනාන්තර එළි පෙහෙලි කිරීම නිසා පාරිසරික ගැටලු මතුවී ඇති බව පෙනෙයි.මේ අනුව ලංකාව පමණක් නොව ලෝකයේ සියලුම රටවල් මෙම තත්ත්වයට වර්තමානයේ මුහුණ පා ඇත.එනම් මිනිසා විසින් වනාන්තර විනාශ කරමින් කටයුතු කරනවා පමණක් නොව වනාන්තර විනාශ කිරීමේ ප්‍රතිවිපාකයන්ද මිනිසාටම විදවීමට සිදුව ඇත.මේ හේතුවෙන් බොහෝ දෙනා විසින් වර්තමානයේ වනාන්තර ආරක්ෂා කිරීම සදහා පියවර ගනු ලබයි.
ආශ්‍රිත ග්‍රන්ථ නාමාවලිය
• සිරිසේන ඩබ්.එම්.පාරිසරික සමාජ විද්‍යාව
