ඉන්දියානු වාස්තු විද්‍යාවෙන් හෙළිවනු බහු සංස්කෘතික ලක්ෂණ 01
ඉන්දියානු වාස්තු විද්‍යාවෙන් හෙළිවනු බහු සංස්කෘතික ලක්ෂණ 01
ඉන්දියානු වාස්තුවිද්‍යානු ගෘහ නිර්මාණ ශිල්පය පිළිබද අධ්‍යනයට බදුන් කිරීමේදී පුළුල් වූ වපසරියකින් අධ්‍යනයට බදුන් වේ. ඉන්දියානු වාස්තු විද්‍යාවේ ආරම්භක අවධිය මොහෙන්දොජාරෝ හරප්පා ශිෂ්ටාචාරය තෙක් ගමන් කරනු ඇත. ඉන්දු නිම්නය මූලික කොට ආරම්භ වූ ඉන්දියානු වාස්තු විද්‍යාත්මක ගෘහනිර්මාණ ශිල්පය ඉතිහාසගත විවිධ අවධින් තුළ අඩු වැඩි වශයෙන් වර්ධනයට බදුන් වෙමින් වර්තමානය තෙක් පැවැතීමක් දැක ගැනීමට හැකිය. ප‍්‍රාග් මෞර්ය අවදිය, මෞර්ය අවධිය, කුෂාණ යුගය, ආන්ද්‍රා යුගය, පශ්චාත් ආන්ද්‍රා යුගය, ගුප්ත යුගය ආදී ඉන්දියානු ඉතිහාසයේ ප‍්‍රබල වෙනස් කම් රාශියක් සිදු වූ යුග කරණට හේතු කොට විශාල වශයෙන් වාස්තුවිද්‍යාවේ විකාශනයක් දැක ගත හැකි වේ. මෞර්ය යුගයේ විශාල ලෙස බෞද්ධ හා අනෙකුත් ආගමික ගොඩනැ`ගිලි විශාල ලෙස නිර්මාණය කරන ලදී. සාංචි ස්තූපය, කෛලාශ දේවාලය ආදී වූ වාස්තුවිද්‍යාත්මක නිර්මාණය ඉන්දියානු ඉතිහාසයේ වාස්තු විද්‍යාවේ ප්‍රෞඪත්වය හුවා දක්වන්නකි. කුෂාණ අවධියේ නිර්මාණය වූ ගන්ධාර හා මථුරා සම්ප‍්‍රදායන් මූලික කොට නිර්මාණය වූ වාස්තු විද්‍යාත්මක නිර්මාණයන් ඒ ඒ අවධීන්ගේ සාමාජ, ආගමික හා අනෙකුත් කරුණු මැනවින් පෙන්වා දෙනු ලැබේ. මෙම සෑම අවධියකම වාස්තු විද්‍යාව සදහා බෞද්ධ, ජෛන, හින්දු හා අනෙකුත් ආගමික බලපෑම මූලික විය.
මෞර්ය යුගයේ නිර්මාණය වූ ශ්‍රේෂ්ඨ වූ කලා නිර්මාණයක් වශයෙන් සාංචි ස්ථුපය පෙන්වා දීමට හැකි වන්නේය. සර් ජෝන් මාර්ෂල් නම් වූ පුරා විද්‍යාඥයා විසින් එය ප‍්‍රතිසංස්කරණය කිරීමත් සමග වර්තමානය තෙක් එය මැනවින් ආරක්ෂා වී ඇත. මෙම ස්තූපයේ විෂ්කම්භය අඩි 120 පමණ වන අතර උස අඩි 54 කි. ස්තූප වටා ඇති කවාකාර ප‍්‍රාකාරය සාංචි ස්තූපයට පමණක් විශේෂ වූවකි. ස්තූපයේ සතර පැතිකඬේ දොරටු සතරකි. ස්තූපයට සම්බන්ධ කර ඇති දකුණු දොරටුවේ පඩි පෙළී දෙකකි. ලංකාවේ ස්තූප මෙන් සාංචි ස්තූපයේ පාදකයන්හී පෙසා වළලූ නැත. ස්තූපය ගලින් නිමවා බදාම පිරියම් කර ඇත. ගර්භය මුදුනත අඩි 10 කින් පමණ දිග් වූ සතරැුස් ගරාදී වැටකින් යුත්ත වේ. ගරාදී වැටකින් යුත්ත සතරැස් කොටුව මධ්‍යයේ යූපයකි. යුපය මත එකිනෙකට කුඩා වූ වක‍්‍රකාර ඡුත‍්‍ර තුනකි. පුරාවිද්‍යා සාධක අනුව මූලික වශයෙන් ප‍්‍රධාන ස්තූපය වටා අනු කුඩා ස්තූප තිබු බව සානාථ වේ. සාංචි ස්තූපය යනු අශෝක අධිරාජ්‍යා විසින් කි‍්‍ර.පූ. 2 වන සියවසේ මැටි ගඩොල් භාවිතයෙන් නිර්මාණය කරන ලද ස්තූපයකි. අශෝක රජතුමාගෙන් පසුව මෞර්ය රාජවංශය පරිහානිය දක්වා ගමන් කෙරුණු අතර ක‍්‍රි.පූ 150 දී පමණට බලයට පත් ශුංග රාජවංශය මූලික වශයෙන් කළු ගල් භාවිතයෙන් ස්තූපය ආවරණය කිරීමට කටයුතු යොදන ලදී. ශුංග රාජ වංශයෙන් අනතුරුව සාතවාහන රාජ පරම්පරාව බලයට පත් වූහ. ක‍්‍රි.පූ. 121-114 කාලයේ රාජ්‍ය කළ වාශිෂ්ට පුත‍්‍ර සාත කර්ණ හා ක‍්‍රි.පූ. 114-86 කාලයේ රාජ්‍ය කළ ගෞතමී පුත‍්‍ර සාතකර්ණ යනු රජවරුන් දෙදෙනා විශාල වශයෙන් සාංචියේ දියුණුවට කටයුතු යොදන ලදී. ස්තූපයේ සතර පැතිකඬේ තිබෙන තොරණ් ආදීය නිර්මාණය කරන ලද්දේ මෙම රාජ්‍ය අවධියේදීය. මෙයින් අනතුරුව ක‍්‍රි.ව 319 දී පමණ ගුප්ත රාජයෙන්ද සාංචියේ දියුණුව සදහා කටයුතු සිදු වූහ. ගුප්ත රාජයේ පරිහානියත් සමග පිළිවෙළින් ශක- ශත‍්‍රප- හුණ- ප‍්‍රතිභාර- පරමාර ආදී ආක‍්‍රමණිකයන් සාංචියට විවිධ අවස්ථාවලදී පහර දී ඇත. ක‍්‍රි.ව. 13 සියවසේ මෝගල් ආක‍්‍රමණයෙන් විශාල වශයෙන් සාංචි ස්ථූපය විනාශයට පත් විය.
මේ ආකාරයෙන් විවිධ යුගයන්ගෙන් එකට එකතු වූ නිර්මාණයන් සමග වර්තමානයේ සාංචි ස්ථූපයට අද්වීතීය ස්ථානයක් ලෝකයේ හිමිව ඇත. මෙලෙසින් විවිධ යුගයන් පසු කරමින් පැමිණි සාංචි ස්ථූපයේ අන්තර්ගත වන බහු සංස්කෘතික ලක්ෂණයන් මොනවාදැයි සොයා බැලිය යුතු කරුණකි. සාංචි ස්ථූප නිර්මාණයන් පිළිබද සොයා බැලීමේදී මූලික වශයෙන් වෛදික ග‍්‍රාමයන්ගේ ආභාෂයන් ලබා ගෙන ඇති බවක් දැක ගැනීමට හැකි වනුයේය. වෛදික ග‍්‍රාමයන්හී දැක ගැනීමට හැකිවන දැව හෝ උණ දඩු භාවිතයෙන් නිර්මාණය කරන ලද උස්වූ ඇතුලූ වීමේ දොරටුව හා හරස් දඩු භාවිතයෙන් නිර්මාණය කරන ලද වැට ආදී වාස්තු විද්‍යාත්මක ලක්ෂණ සාංචියේ ඇතුළු වීමේ තොරණින් හා ස්ථූපය වටා ඉදිව ඇති ගරාදි වැටින් හෙළි වනු ලැබේ. පුරාණ වෛදික ග‍්‍රාමයන් හී දැක ගැනීමට හැකි වූ උස්වූ තොරණ ගෞරවනීයත්වයේ සංකේතයකි. මෙම ගෞරවනීය තත්වයද ස්තූපයට ලබාදීමේ අරමුණ මූලික කොට මෙය පැවැතියාවූ සමාජයේන් උකහා ගත් බවක් දැකිමට හැකිය. වෛදික ග‍්‍රාමයන් හී දැකිමට හැකි වන උස්වූ ඇතුලූ වීමේ දොරටුව හා හරස් දඩු භාවිතයෙන් නිර්මාණය කරන ලද වැට කොටස් දෙකෙහි අන්තර්ගතය හා සාංචි ස්ථූපයේ අන්තර්ගතය පිළිබද සංසන්දනය කිරීමේදී සාංචි ස්ථූපයේ විවිධ වූ කැටයමින් යුත්ත වූ නිර්මාණයන් දැකිය හැකිය. වෛදික අවධියේ නිර්මාණය කෙරෙණු නිවාස වල මූලික වූ ලක්ෂණ අඩංගු නිවාස මෙම සාංචි කැටයම් නිර්මාණයන් අතර දැක ගැනීමට ලැබේ. මෙම කැටයම් මගින්ද සාංචිය සදහා බහු සංස්කෘතික අභාෂයක් ලබා ගත් බව දැක්විය හැකි නිර්මාණයන්ගෙන් යුත්ත වන්නේය. සාංචි ස්ථූපයේ නැගෙනහිර තොරණේ ඉදිරිපස වම් පැතිකඬේ ඉහළ කොටසේ අන්තර්ගත වන ගජ ලක්‍ෂ්මී කැටයම බහු සංස්කෘතික ලක්ෂණයක් වශයෙන් පෙන්වා දිය හැකිය. ගජ ලක්‍ෂ්මී සංකල්පය හින්දු දහමේ අන්තර්ගත කරුණකි. ගජ ලක්‍ෂ්මී සංකල්පය වර්තමානය තෙක් ඉන්දියාවේ දැකිය හැකි සංකල්පයකි. භාරතීය මුදල් භාවිතයෙදී නිර්මාණය කරන්නට යෙදුණු කාසිවලද මෙම ගජ ලක්‍ෂ්මී රූපයන් අන්තර්ගත වේ. මේ අනුව ගජ ලක්‍ෂ්මී සංකල්පය එවක භාරතයේ ප‍්‍රධාන දේව ඇදැහිල්ලක් වශයෙන් තිබෙන්නට ඇත. මෙලෙසින් මෙම සංකල්පයන් මෙම බෞද්ධ වාස්තු විද්‍යාවට ඇතුලත් කරන ලද්දේ කුමන හේතුවක් පදනම් කර ගනිමින්ද යන්න සොයා බැලිය යුතු කරුණක් වන්නේය. මෙහිදී ඇතැම් විට සමාජයේ තිබූ ප‍්‍රමුඛ ඇදහිල්ලක් ලෙස මෙම ගජ ලක්‍ෂ්මී සංකල්පය තිබුණා විය හැකිය. එසේ නොමැති නම් නිර්මාණකරුවාගේ අභිමතය මත මෙය නිර්මාණය වූවාද යන්න උපකල්පනය කළ හැකි වන්නේය. එම උපකල්පනය නිවැරදි නම් ඔහු හින්දු නිර්මාණකරුවෙකු විය යුතුයි. එසේම හින්දු සංකල්පයක් මෙලෙස ඇතුළත් කිරීම ම`ගින් බෞද්ධ නොවූ පිරිස් මෙම ස්ථානය වෙත ගෙන එ්ම මූලික විය හැකිය. කෙසේ වූවද හින්දු සංකල්පයේ එන ගජ ලක්‍ෂ්මී අභිෂේක කිරීම, සාංචි ස්ථූපයේ තොරණෙහි අන්තර්ගත වේ.
සාංචි කැටයම් අතර විශේෂ වූ ස්ථානයක් සත්ත්ව රූපයන් හට ලබා දී ඇත. මෙහිදී ඇතා, අශ්වයා, සිංහයා, ගවයා, මොනරා, මුවා ආදී සතුන් සදහා විශේෂීත වූ ස්ථානයක් ලබා දී ඇත. මෙම සත්වයින් අතරින් ඇතැම් සතුන් හට ඉන්දියානු සමාජයේ විශේෂිත වූ ස්ථානයක් හමු වේ. ගවයා වැනි සතුන් අතීත භාරතයේ වස්තුවක් ලෙස සැලකූහ. බුදු දහම මගින් ගවයා ධනයක් වශයෙන් සළකන ලදී. වර්තමානයේ පවා ගවයාට විශේෂිත ස්ථානයක් ලබා දෙනු ලැබේ. හින්දු දහමේ පූජනීය සත්ත්වයා වශයෙන් සළකන ගවයාට තිබූ විශේෂිත සැළකිල්ල හේතුවෙන් මෙලෙස ගව නිර්මාණයන් බහුල ලෙස දැකිමට හැකිය. එසේම ඇතැම්ප කැටයමින් සත්ත්ව රූප පියාපත් යොදා ගනිමින් ග‍්‍රීක ආභාෂිය ලක්ෂණයන්ගෙන්ද යුත්ත වන බව දැකීමට හැකිය. ග‍්‍රීක මූර්ති නිර්මාණයන් අතර පියාපත් සහිත වූ සත්ත්වයන් බහුල ලෙස දැකැ ගැනීමක් දැකිය හැකිය. ඔවුන්ගේ නිර්මාණයන් පිළිබද සොයා බැලීමේදී මූලික වශයෙන් සාංචි ස්ථූපයේ සත්ත්වයන් හට යොදා ඇති පියාපත් සමාන බවකින් යුත්තවේ. සාංචියේ දකුණු දොරටුවේ කුළුණේ පහත ලින්ටනයේ කෙළවර දෙකෙහි මූලික වශයෙන් යොදා ඇති ස්ත‍්‍රී රූප දෙක යක්ෂණී රූපයන් ලෙස හදුනාගැනීමට හැකි වනුයේය. ගසක් මුල දෙපා තබා ගෙන අත් ගසෙහි තබා ගනිමින් නර්ථන විලාශයක් පෙන්නුම් කරන ආකාරයක් දැකිය හැකිය. මෙහි මූලික වශයෙන් දෙ අත් හා දෙපා වලත් වළලූ රාශියකින් යුත්ත වන්නේය. සමකාලීන සමාජයේ පැළදීම් පිළිබද මෙයින් ගම්‍ය වනුයේය. මෙම කාන්තාවන් යක්ෂණීයන් වශයෙන් හදුන්වනුයේ නම් මූලික වශයෙන් එවක සමාජයේ පැවැති යම් ඇදැහැලි වල සිටිනා යක්ෂණීයන් විය යුතුය. එසේම නාග වන්දනය පිළිබද යම් වූ සමාජ පසුබිමක් තිබුණු බවට යම් යම් සාධකයන් දැක ගැනීමට ලැබේ. මෙහිදී මූලික වශයෙන් නාග සංකල්පය ට වඩා නාගයන් හට ගෞරවනීම තත්වයක් තිබුණ බවට සනාථ කිරීමට ඇතැම් නිර්මාණයන් හේතු වේ. සාංචි ස්ථූපය හා එහි නිර්මාණ මගින් බහුල වශයෙන් බහු සංස්කෘතික ලක්ෂණ දැක ගැනීමට නොහැකි වුවද බෞද්ධ පසුබිම තුළ යම් තරමින් බහු සංස්කෘති ලක්ෂණ අඩංගු වන්නේය. හින්දු, ග‍්‍රීක ආභාෂයන් සමග මූලික වශයෙන් මෙම බහු සංස්කෘතික ලක්ෂණයෙන් යුත්තව ඇතැම් නිර්මාණ නිර්මාණ කොට තිබේ.
