පූර්ව රාජ්‍ය සමය
පූර්ව රාජ සමයේදී මෙරට පාලනය කිරීමට එක් නිශ්චිත පාලකයකු සිටියේ නැත.ඒ වෙනුවට කුඩා ප්‍රදේශවල සිය බලය පවත්වා ගෙන යන ලද්දේ ප්‍රභූන් පිරිසක් විසිනි.ලිවීම ආරම්භ වූ කාලයේ දී මෙම ප්‍රභූවරුන් වැනි සෙල්ලිපිවල හඳුන්වාදී තිබෙන්න දී තිබෙන්නේ පරුමක යන නමිනි යන වචනය සෑදී තිබෙන්නේ සංස්කෘත භාෂාවෙන් ප්‍රමුඛ යන පදයෙනි මේ තේරුම ප්‍රධාන යන්නයි කුඩා ප්‍රදේශයක් වුවද පාලනය කිරීමට බලයක් හිමි වූයේ ඔවුන් ධනවත් වීමත් ඒ නිසා අහිමි වූ බලවත් කම නිසාය .
පැරණි ශ්‍රී ලංකාවේ රාජ්‍යත්වය ලැබුණු ආකාරය විමසා බැලීමේදී එය සහෝදරයාගෙන් සහෝදරයාට හෝ පියාගෙන් පසු පුතාට හෝ හිමි වූ බව පෙනී යයි.
දේවානම්පියතිස්ස රජුගේ අභාවයෙන් පසු ඔහුගේ සොහොයුරු රජකමට පත් වූහ. දුටුගැමුණු රජුට පසුව බලයට පත් වූයේ ඔහුගේ සොයුරු සද්ධාතිස්ස කුමරුය. සහෝදරයාගෙන් සහෝදරයාට රජකම හිමි වීමේදී බොහෝ දුරට රජුට බාල සොහොයුරන් අතරින් වැඩිම සොයුරාට බලය හිමි වී ඇත. එසේ නොවන අවස්ථාවල දී ගැටුම් පැවැති බව ඉතිහාසය දෙස බැලීමේදී පෙනී යයි.
පියාගෙන් පුතාට රජකම උරුම වීමද දක්නට ලැබෙන සුලභ සිදුවීමකි කාවන්තිස්ස රජුගෙන් පසුව දුටුගැමුණු කුමරුට රටේ රජකම හිමි විය.
වසභ රජුගේ ඇවෑමෙන් ඔහු පොත් පුත් වංකනාථතිස්ස ට රජකම හිමිවිය. මෙසේ පියාගෙන් පුතාට රජකම හිමිවීම ශ්‍රී ලාංකේය ඉතිහාසය පුරා දක්නට ලැබෙන අතර එය රජුගේ වැඩිමහල් පුත්‍රයා හට නැතිනම් අගබිසවගේ වැඩිමල් පුත්‍රයා හට උරුම විය.
පරුමක
පරුමක වරුන්ට කිසියම් ආකාරයක ප්‍රාදේශීය පාලන බලයක් හිමිව තිබූ බව පෙන්වා දීමට උපයෝගී කරගත හැකි සෙල්ලිපියක් දඹුල්ලට නුදුරුව පිහිටි කන්ඩලම නමින් හැඳින්වෙන ප්‍රදේශය තිබෙන කොත්ගල්කන්ද දක්නට ඇත. එම සෙල්ලිපිය ක්‍රිස්තු පූර්ව 250 ට අයත් වූවකි .
එහි ඇති ගල් ගුහාවක් භික්ෂූන් වහන්සේලා වෙත පූජා කළ පරුමක යෙකු හඳුන්වාදී තිබෙන්නේ "තොට බොජක' යන නමිනි. එහි තේරුම "තීර්ථය අනුභව කරන්නා" යන්නයි.
තීර්ථය යනුවෙන් හැඳින්වෙන්නේ තොටුපලයි. අනුභව කිරීම යනුවෙන් පැරණි කාලයේ ව්‍යවහාර කරන ලද්දේ අයබදු ලබාගැනීමත් දේපළ භුක්ති විඳිමත්ය.
එසේ කළ හැක්කේ පාලන බලයක් සතු තැනැත්තකු හට පමණි කණ්ඩලම සෙල් ලිපියේ දැක්වෙන පරුමක යා පැරණි කාලයේ ඒ ප්‍රදේශය පාලනය කළ තැනැත්තෙකු බව මින් පැහැදිලි වේ. බෞද්ධ භික්ෂූන් වහන්සේලා වගුවක් සකස් කර පූජා කිරීමට තරම් හැකියාවක් හෝ සතු වූයේ ද ඒ නිසාම බව වැටහේ.
ගෘහපතියෝ
අවම තරමින් ක්‍රිස්තු පූර්ව 900 පමණ වන විට මෙරට ග්‍රාමීය ජනාවාස වියළි කලාපයේ බොහෝ ප්‍රදේශවල පැතිරී ගොස් තිබිණි. මේ ගම් සකස් වී තිබුණේ පවුල් කිහිපයකිනි. ඇතැම් විට පවුල් එකේ සිට 30 දක්වා ප්‍රමාණයක් ඒවායේ ජීවත් වූහ. පවුල යන අදහස කීමට පැරණි කාලයේ භාවිත වූයේ කුල යන පදයයි. මේ සෑම පවුලකම ප්‍රධානියා හඳුන්වන ලද්දේ ගහපති යන නමිනි. මේ සම්බන්ධයෙන් වැදගත් වන සෙල්ලිපියක් අනුරාධපුරයේ පෙරියකුලම නමින් හැඳින්වෙන ප්‍රදේශයේ දක්නට ඇත.
ගමිකයෝ
පැරණි සෙල් ලිපි වල මෙන් ම අටුවා කතාවලද ගාමික යන නමින් හඳුන්වන ලද පිරිසක් පිළිබඳව සඳහන්ව ඇත්තේය. ඒ පැරැණි ගම්වල ජීවත් වූ ගම් ප්‍රධානීන් ය. පැරණි ගම් පැවතියේ එකිනෙකට වෙන්වූ පටු කැලෑ තීරයකිනි.
ඒ ඒ ගම්වල විසූ ගම් නායකයින් එකිනෙකා සමග සමග සුහදව කටයුතු කිරීම ගම් අතර සාමය සහ සහජීවනය පවත්වාගැනීමට මහත් සේ ඉවහල් විය.
හම්බන්තොට දිස්ත්‍රික්කයට අයත් සිතුවිලි පව්වේ පිහිටි පැරණි බෞද්ධ ඉපැරැණි බෞද්ධ විහාරයට අයත් කොරවක් ගල නමින් හැඳින්වෙන ප්‍රදේශයේ තිබෙන ගල් ගුහාවක මේ කරුණ සනාථ කරගැනීමට ඉවහල් වන සාක්ෂි තිබේ. ගල් ගුහාව පිරිසුදු කොට භික්ෂූන් වහන්සේලාට පුජා කිරීමට පුද්ගලයන් තිදෙනකු සහභාගි වී තිබේ. ගමික සිව, ගමික සුමන සහ ගමික තිදන ඒ අයයි. මොවුන් තිදෙනා සිතුල්පව්ව යාබද ගම්වල නායකයින් වන්නට ඇත. මෙවැනි නායකයින් බිහි වීම මෙරට දේශපාලන බලය වර්ධනය වීමෙන් ඉතා වැදගත් තීරණාත්මක අවස්ථාවකි.
