රෝග හා පළිබෝධ කළමණාකරණය

ශාක රෝග කෘෂි කාර්මික වගාවෙහි දැකිය හැකි ප්‍රධාන ගැටළුවකි.මේ නිසා බෝග වලට සිදුවන හානි ඉහළ වේ.

ශාක රෝග වර්ධනය වීමට බලපාන සාධක

ශාක රෝග වර්ධනය වීමට බලපාන ප්‍රධාන සාධක 03කි.එනම්,

1. ධාරකයා
2. ව්‍යාධිජනකයින්
3. පරිසරය

 මෙම සාධක චක්‍රයක් ලෙසින් ක්‍රියාත්මක වේ.

ව්‍යාධිජනකයින් ශාක ආක්‍රමණය

ශාකයක් ආක්‍රමණය කිරීම සදහා ව්‍යාධිජනකයින් යොදා ගන්නා රසායනික හා යාන්ත්‍රික බල යොදා ගනී.

ව්‍යාධීජනකයින්ගෙන් ආරක්ෂා වීමට ස්වභාවික බාධක ශාක සතුව පවතී.එනම් ආරක්ෂණ යාන්ත්‍රණ පවතී.රෝගයක් ව්‍යාප්ත වීමේ රටාවක් පවතී.එබැවින් රෝග පාලනය කිරීම සදහා රෝග ව්‍යාප්ත වීමේ රටාවන් හදුනා ගැනීම වැදගත් වේ. කෘෂි කාර්මිකව ශාක රෝග පාලනය කිරීමට විවිධ ක්‍රම යොදා ගනී.එපමනක් නොව රෝග පාලනය කිරීමට රෝග හදුනා ගැනීමද වැදගත් වේ.එනිසා දිලීර, බැක්ටීරියා, වෛරස්, නෙමටෝඩා ලෙසින් රෝග ලක්ෂණ හදුනා ගැනීම වැදගත් වේ.

ශාක රෝගයක් යනු,

ශාක රෝගයක් යනු ,රෝග කාරක ක්ෂුද්‍ර ජීවීන්ගේ  හා පාරිසරික සාධක වල බලපෑම් නිසා ශාක සෛල හා පටක වල ඇති වන අහිතකර තත්ත්වයන් වේ.මේවා ඇසට පෙනෙන හා නොපෙනෙන ප්‍රතිචාර වේ.

අර්ථ දැක්වීම්

• පරපෝෂිතයා යනු ,තම ආහාර,ප්‍රජනන අවශ්‍යතා සදහා වෙනත් ජීවින් මත යැපෙන ජීවීන් වේ. පරපෝෂිතයයින් පහත පරිදි වර්ග කළ හැක.එනම්,
• පරපෝෂිතතාව යනු ,තම අවශ්‍යතාවයන් සදහා වෙනත් අයෙකු මත යැපීමයි.මෙයින් ශාකය දුර්වල වී අස්වැන්න අඩු කිරීම හෝ ශාකය මරණයට පත්වීම සිදුවිය හැක.
• ප්‍රචණ්ඩත්වය යනු ,ව්‍යාධිජනකයෙකු ට රෝගයක් ඇති කිරීමට ඇති හැකියාවේ මට්ටමයි.
• Sign යනු, රෝග කාරකයාගේ දර්ශීය කොටසකි.මෙය රෝග හදුනා ගැනීමට වැදගත් වේ.
• ව්‍යාධිජනකයා යනු,ශාක වලට හෝ සතුන්ට හෝ මිනිසාට රෝගයක් ඇති කිරීමට හේතු වන ජීවියායි.
  • හයිපර්ප්ලාසියා
  • නෙක්‍රොසිය
  • හයිපොප්ලාසියා
• ව්‍යාධිජනකතාව යනු ,රෝග ඇති කිරීමට ව්‍යාධිජනකයාට ඇති හැකියාවයි.
• ධාරකයා යනු ,ව්‍යාධිජනකයා විසින් ආසාධනය කරනු ලබන හෝ පෝෂක ද්‍රව්‍ය උරා ගනු ලබන ජීවියායි.
• රෝග ලක්ෂණ යනු ,ධාරකයා තුළ රෝගී තත්ත්වයක් තිබෙන බව තහවුරු කෙරෙන ඕනෑම තත්ත්වයකි.මෙම රෝග ලක්ෂණ කොටස් 03කි.
  • අනිවාර්ය පරපෝෂිතයා
  • අනිවාර්ය නොවන පරපෝෂිතයා
  • වෛකල්පිත පරපෝෂිතයා

• අනිවාර්ය පරපෝෂිතයා

                 මෙම පරපෝෂිතයන්ට වර්ධනය හා ප්‍රචාරණයට අනිවාර්යෙන් ම ජීවී සෛල අවශ්‍ය වේ. උදා - නෙමටෝඩා, වෛරස

• අනිවාර්ය නොවන පරපෝෂිතයා

                 මෙම පරපෝෂිතයන්ට ජීවී සෛල තුළ හෝ මැරුණු ධාරක සෛල මත හෝ පෝෂක මාධ්‍යයක ජීවත් විය හැක. උදා - දිලීර, බැක්ටීරියා

• වෛකල්පිත පරපෝෂිතයා

                 බොහෝ විට මැරුණු ධාරක සෛල මත හෝ කාබනික ද්‍රව්‍ය මත ජීවත් වන නමුත් ඇතැම් තත්ත්ව යටතේ ජීවීන් තුළ ජීවත් වෙමින් රෝග ඇති කළ හැකිය.

ධාරක පරාසය මත ධාරකයා මත රෝගයකාරකයින්ගේ බලපෑම

මෙය කොටස් 03කි.

1. ශාක වර්ගය
2. ආසාධනය කරනු ලබන පටක හෝ ඉන්ද්‍රිය
3. ශාකයේ වයස

ශාක වර්ගය

මෙය කොටස් 02කි.එනම්,

1. ශාක විශේෂය මත - ෆියුසේරියම් හිටු මැරීම
2. ශාක කුලය මත - බැක්ටීරියා හිටු මැරීම

ආසාධනය කරනු ලබන පටක හෝ ඉන්ද්‍රිය

1. මුල් - White rot
2. කද - කද කුණු වීම
3. පත්‍ර - පත්‍ර පුල්ලි රෝගය
4. ඵල - ඵල කුණු වීම
5. ප්ලෝයම/සෛල - බැක්ටීරියා හිටු මැරීම

ශාකයේ වයස

1. වැඩුණු ශෘක - දිය මලං කෑම
2. නොවැඩුණු ශෘක - ස්කැබ්(Scab)

ශාකයක රෝගයක වර්ධනය

ශාකයක රෝගයක් වර්ධනය වීමට පහත සාධක වැදගත් වේ.

1. ධාරකයා
2. රෝග කාරකයා
3. පරිසර සාධක

ශාකයක් රෝගී වීමට ඉහත සාධක තුනෙන් ධාරකයා හා රෝග කාරකයා අතර සම්බන්ධතාවයක් තිබීම ප්‍රමාණවත් වුවද පරිසර සාධක මත මෙම තත්ත්වයන් පාලනය කළ නොහැක.

පරිසර සාධක

ධාරක ශාකයේ රෝග සදහා වන ප්‍රතිරෝධය කෙරෙහි රෝග කාරකයින්ගේ වර්ධනය ගුණනය වීම හා ප්‍රචණ්ඩතා මට්ටම කෙරෙහි බලපෑම් ඇති කරයි.එනම් රෝගයක් ඇති වීමට ධාරකයාත් රෝග කාරකයාත් පරිසර සාධකත් අතර සම්බන්ධතාවක් තිබිය යුතුය.මෙම සම්බන්ධතාව රෝගී ත්‍රිකෝණය නම් වේ.

• රෝග ත්‍රිකෝණය මගින්
• රෝග ඇති වීමට ඇති හැකියාව
• ව්‍යාධිජනකයාට රෝග ඇති කිරීමට ඇති හැකියාව
• රෝග ඇති කිරීමට පරිසරයේ හිතකර බව නිරූපනය කරයි.
• සාධක 03ම රෝගය ඇති වීමට උපරිම ලෙස හිතකර විට රෝග ඇති වීමේ හැකියාව උපරිම වේ.‍
• රෝග කාරක හා පරිසර සාධක රෝගයට හිතකර මට්ටමෙන් පවතින විට ශාකය 50% රෝග ප්‍රතිරෝධී විට රෝගය ඇති වීමට ඇති හැකියාව අඩුය.නමුත් රෝගය ඇති වීමේ සම්භාවිතය ඇත.
• රෝග කාරක හා පරිසර තත්ත්ව රෝගයට හිතකරව ඇති නමුත් ශාකය 100% ‍රෝගයට ප්‍රති‍රෝධී අවස්ථා‍වේ දී ‍රෝගයක් ඇති ‍‍‍නො‍වේ.

රෝග චක්‍රය

රෝගයක් වර්ධනය වී‍මේ දී විවිධ අවස්ථා පසු ක‍රයි. එබැවින් ‍රෝග චක්‍රයක් ‍‍ලෙස හැදින්‍‍වේ.

1. ආමුකුලනය                        

රෝග චක්‍රය ආරම්භ වන්නේ ආමුකුලන‍යෙනි.ව්‍යාධිජනකයින් ධාරක ශාකයට හදුන්වා දීම ආමුකුලනයයි.‍බො‍හොමයක් ව්‍යාධිජනකයින්ට තනිව ‍බෝග ශාක වලට ඇතුළු විය ‍නොහැකි අතර ‍මොවුන් ධාරක ශාකයට ඇතුළු වන්‍‍නේ වර්ෂාව, සුළග, කෘමී සතුන්, කුරුල්ලන් හා මිනිසා‍ගේ ආධාර‍යෙනි. ධාරක ශාකයට ‍රෝගයක් ඇති කිරීමට සමත් ජීවියෙක් හෝ ජීවී කොටසක් ආමුකුලකය ලෙස හැදින්වේ.

උදා -             නෙමටෝඩාවන්

                   දිලීර බීජාණුව

                   සම්පුර්ණ බැක්ටීරියාව

ආමුකුලක වර්ග 02කි.එනම්,

1. ප්‍රාථමික ආමුකුලක
2. ද්විතීයීක ආමුකුලක

1. ප්‍රාථමික ආමුකුලක

නුසුදුසු පරිසර තත්ත්ව වලදී සුප්ත තත්ත්ව‍යේ පවතින ආමුකුලක සුදුසු පරිසර තත්ත්ව වලදී ක්‍රියාකාරී වී ආසාදන ඇති කරන ‍මොවුන් ප්‍රාථමික ආමුකුලක ‍ලෙස හැදින්‍‍වේ.

1. ද්විතීයීක ආමුකුලක

ප්‍රාථමික ආමුකුලක මගින් නිපදවන ආමුකුලක ද්විතීයීක ආමුකුලක ‍ලෙස හැදින්‍‍වේ.

ආමුකුලක වල ප්‍රභවයන්

1. සුළග
2. ජලය
3. රෝග වාහකයින්
4. උපකරණ

ධාරක ශාකය හා ව්‍යාධිජනකයා අතර සබදතාවක් තිබී‍මෙන් ද,ධාරක ශාක වි‍ශේෂය ව්‍යාධිජනකයාට ග්‍රාහී වීමෙන් ද, ධාරක ශාක‍යේ වර්ධන අවස්ථාව ව්‍යාධිජනකයා‍‍‍ගේ වර්ධනයට සුදුසු වී‍මෙන් ද, ව්‍යාධිජනකයා‍‍‍ රෝග සෑදීමට සුදුසු අවස්ථාවක සිටීම ද  ආසාදනය සිදුවීමට ‍බෙ‍හෙවින් බලපායි.එය සාර්ථක ආසාදනයකට තුඩු ‍දේ.

1. ධාරකයා හදුනා ගැනීම

මෙහිදී ව්‍යාධිජනකයා ධාරක ‍සෛල සමග සම්බන්ධ වීමේ දී ධාරකයාගේ ජෛව රසායනික ක්‍රියාවන් වැඩි වී එයින් අ‍සාදනය ‍මෙන්ම ව්‍යාධිජනකයා‍ගේ වර්ධනයට ද පහසුකම් සලසයි.මෙම අවස්ථාව තවමත් පැහැදිලිව හදුනා‍ ගෙන ‍‍නොමැත.

1. ධාරකයා තුළට ඇතුළු වීම

ව්‍යාධි චක්‍රයේ ඊළග පියවර වන ‍මෙය ආමුකුලක ශාක  තුළට ව්‍යාප්ත ‍වේ. ‍‍මෙය සිදුවිය හැකි ක්‍රම 03කි.එනම්,

• සෘජු ඇතුළු වීම
• තුවාල වීම් හරහා
• ස්වභාවික අංගයන් හරහා

1. සෘජු ඇතුළු වීම

මෙය දිලීර හා වෛරස් වල බහුලව දැකිය හැකි ක්‍රමයකි.එ‍සේ ම කුස්කුටා වැනි පර‍‍පෝෂිත ශාක වල දැකිය හැකි එකම ක්‍රමය ‍මෙය ‍වේ.

දිලීර හා බැක්ටීරියා ව්‍යාප්ත වන ක්‍රම

1. වැසි ජලය
2. සුළග
3. වර්ෂාව සමග හමන සුළග
4. ජල සම්පාදනය හා ජල ගැලීම
5. කෘමි සතුන්
6. සතුන්ගෙන්
7. ආසාදිත බීජ
8. ආසාදිත ‍රෝපණ පැළ
9. කප්පාදුව සදහා ‍යොදා ගන්නා උපකරණ මගින්
10. සතුන් මගින්
11. යන්ත්‍ර මගින්

මෙම අවස්ථා වන විට පරිසර තත්ත්ව නුසුදුසු නම් ව්‍යාධිජනකයින් කාලතරණ ඒකක බවට පත්ව නැවත කාලතරණ ඒකක බවට පත්ව නැවත සුදුසු පරිසර තත්ත්ව ඇති වන ‍තෙක් සුප්ත කාලයක් ගත කරයි.

1. තුවාල වීම් හරහා

බැක්ටීරියා, දිලීර, වෛරස්  හා ‍වෛයි‍රොයිඩ තුවාල හරහා ඇතුළු වීම සිදු වේ.

තුවාල ඇති විය හැකි ක්‍රම කීපයකි. එනම්,

1. තවාන් වලින් උදුරා ‍ ක්ෂේත්‍රයේ සිටුවීමේ දී
2. අස්වනු ‍නෙලී‍මේ දී
3. අස්වනු ‍පෑහීමේ දී
4. කෘමී සතුන්‍‍ගෙන්
5. යාන්ත්‍රික ක්‍රියා වලදී
6. සුළග

1. ස්වභාවික අංගයන් හරහා

     ආමුකුලක ශාක වල පවතින පරිසරයට නිරාවරණය වූ ස්වභාවික අංග එනම් පූටිකා, වා සිදුරු, මධු ජිද්‍ර  හරහා ඇතුළු වීම සිදු ක‍රයි.‍බො‍හොමයක් දිලීර ‍මෙවැනි විවෘත අවයව හරහා ඇතුළු විය හැක.සමහර අවස්ථා වල ‍මෙම ස්වභාවික අවයව හරහා ඇතුළු වීමට යාන්ත්‍රික බලය ‍හෝ රසායනික බලය යෙදීම‍ට ව්‍යාධිජනකයාට සිදුවේ. එනම් ස්වභාවික විවර තුළ ස්වභාවික ආරක්ෂක බාධක ක්‍රියාත්මක වීම ‍මෙයට ‍හේතුව වී ඇත.

1. අපවර්ථනය හා ජනපද පිහිටුවීම

                       ධාරකයා තුළට ඇතුළු වීම සම්පුර්ණ වු පසු අපවර්ථනය හා ජනපද පිහිටු වීම ඇර‍‍‍ඹේ. ‍මෙහිදී ආමුකුලක එහි ස්වභාවය වෙනත් ස්වභාවයකට පත් කර ගනී.එනම්  අපවර්ථනය සිදුවේ.(උදා - දිලීර ආමුකුලක දිලීර ජාලයක් ජාලයක් බවට පත් ‍වේ. ‍මෙම දිලීර ජාලය වර්ධනය වන්නේ ශාක‍යේ උච්චර්මය හා අපිචර්මය අතරයි. පිටි පුස් ‍රෝගයේ දී ශාක‍යේ මතුපිට දිලීර ජාලය වර්ධනය වීම දැකිය හැක ය.) අපවර්ථන අවධි‍යේ දී ව්‍යාධිජනකයා ගුණනය වී ‍කොළනි සෑදීම සිදුකර ජනපද පිහිටු වීම සිදු කරයි.

1. රෝග කාරකයාගේ වර්ධනය හා ප්‍රචාරණය

මෙහි දී ව්‍යාධිජනකයා වර්ධක හා ප්‍රජනන අවධි පසු කරයි.‍මෙහි දී ව්‍යාධිජනකයා ශෘක පටක තුළ වර්ධනය වී ප්‍රජනන අවයව සාදා ගනී. මෙම අවස්ථා‍වේ දී ‍රෝග ලක්ෂණ ‍පෙන්නුම් කිරීමට පටන් ගනී.   

1. රෝග ලක්ෂණ වර්ධනය වීම

                  ව්‍යාධිජනකයා විසින් ධාරකයා සතු පෝෂ්‍ය ද්‍රව්‍ය භාවිතා කරන විට ධාරකයා ‍රෝග ලක්ෂණ ‍පෙන් වී‍‍මෙන් ප්‍රතික්‍රියා දක්වයි. රෝග ලක්ෂණ මගින් එනම්, ලප ඇති වීම, කුරු වීම, විකෘති වීම, වර්ණය වෙනස් වීම, මැලවීම හා ඕනෑම ශාක කොටසක සිදුවන හැකිලීම් ව්‍යාධිජනකයා‍ගේ හානිය තහවුරු කරයි.

1. ව්‍යාධිජනකයා ව්‍යාප්ත වීම

                       ඉන් පසු ව්‍යාධිජනකයා සිය ජීවන චක්‍රයේ  අවසාන අවධියට පැමිණෙයි.‍මෙය ව්‍යාධිජනකයා ව්‍යාප්ත වීම ‍ලෙස හැදින්වේ.‍මෙය ‍‍රෝග චක්‍රයේ අවසාන අදියරයි.‍මෙහි දී ප්‍රජනක කොටස් හා වර්ධක ‍කොටස් ව්‍යාප්ත වී ‍රෝගය ව්‍යාප්ත වීම සිදු කරයි.

දිලීර හා බැක්ටීරියා ව්‍යාප්ත වන ක්‍රම

1. සුළඟ
2. වැසි ජලය
3. වර්ශාව සමග හමන සුළඟ
4. කෘමි සතුන්
5. ජල සම්පාදනය හා ජල ගැලීම්
6. ආසාදිත බීජ
7. ආසාදිත රෝපණ පැළ
8. සතුන්ගෙන්
9. සපත්තු මඟින්
10. යන්ත්‍ර මඟින්
11. කප්පාදුවට යොදා ගන්නා උපන්‍කරණ මඟින්

මේ වන විට පරිසර තත්ත්ව නුසුදුසු වේ නම් ව්‍යාධිජනකයින් කාළතරණ ඒකක බවට පත්ව නැවත සුදුසු පරිසර තත්ත්ව ඇති වන තෙක් සුප්ත කාලයක් ගත කරයි.