අව්‍ය පද
අව්‍යය පද
‘ව්‍යය’ යන්නෙන් වෙනස් නොවන, වැය නොවන යන අර්ථය ලැබේ. ව්‍යය නොවන්නේ අව්‍යයි. එනිසා භාෂාවේ වැය නොවන පද ‘අව්‍යය පද’ ලෙස හඳුනා ගත හැකිය.
අව්‍යය පද කොටස් දෙකකට බෙදා දැක්විය හැකිය.
- නිපාත
- උපසර්ග
අව්‍යය පද පද ලෙසවත්, නාම හා ක්‍රියා විභක්ති ලෙසවත්, ලිංග භේදය ලෙසවත්, වචන ලෙසවත් බෙදිය නොහැකිය. එනම් වර නැගෙන්නේ නැත. එබැවින්,
- අව්‍යය පදවලට වචන භේදයක් නැත
- අව්‍යය පදවලට ලිංග භේදයක් නැත.
- අව්‍යය පදවලට විභක්ති භේදයක් නැත.
‘මිනිස්’ යන නාම ප්‍රකෘතිය මිනිසා, මිනිසුන්, මිනිසාට, මිනිසුන්ට ආදි වශයෙන් නාම විභක්ති අනුව වර නැඟිය හැකිය. ‘ගය’ යන ධාතු ප්‍රකෘතිය ගයයි, ගයති, ගයහි, ගයහු, ගයමි, ගයමු ලෙස ආඛ්‍යාත විභක්ති අනුව වර නැඟේ. ඒ අනුව සලකන විට නාම සහ ධාතු යන ප්‍රකෘති දෙවර්ගයම වර නැඟිය හැකි බව පෙන්වා දිය හැකිය.
ප, පර, අව, සු යනාදි උපසර්ගවත්, අද, පිණිස, ද, ත් යන නිපාතවත් කිසිවිට ලිංග භේදය, වචන භේදය, විභක්ති භේදය යනාදී කරැණු හේතු කොටගෙන කිසි විටකත් වෙනස් නොවන හෙයින් මෙකී පදවලට ව්‍යය නොවන හෙවත් අව්‍යය පද යන නමින් හැඳින්වීම වටිනේය.
උපසර්ග
උපසර්ග යනු ළංව පිහිටා අර්ථය ලබා දීම යන්නයි. උපසර්ගයන් හි ප්‍රධාන සාධක කිහිපයකි. එනම්,
- සෑමවිටම උපසර්ගය නාමයකට හෝ ධාතුවකට මුලින් පිහිටයි.
- උපසර්ගයක් තනිව ගත්විට එහි අර්ථය පැහැදිලි නැත.
- උපසර්ගය නාමයෙන් හෝ ධාතුවෙන් වෙන් නොකොට තනිපදයක් සේ ලිවීම අනිවාර්ය වේ.
උදා - ‘අව’ යන උපසර්ගය ‘මඟුල’ යන නාම පදයට මුලින් යෙදී ‘අවමඟුල’ යන වචනය නිර්මාණය වී ඇත. ඒ අනුව මෙය ‘අවමඟුල’ ලෙස ලියනවා විනා ‘අව මඟුල’ ලෙස නොලියන බව පසක් වේ.
උපසර්ග නාම හෝ ධාතු ප්‍රකෘතියක අර්ථයට තුන් ආකාරයක වෙනස්කමක් සිදු කිරීමට සමත් වෙයි.
- ප්‍රකෘතියේ පවත්නා අර්ථයට වඩා වෙනස් හෝ විරැද්ධ අර්ථයක් ගෙනදීම. ‘සිරිත්’යන නාම ප්‍රකෘතියට ‘දු’ යන උපසර්ගය මුලින් එක් කළ විට ‘දුසිරිත්’ යන පදය ලැබේ. එය ‘සිරිත්’ යන පදයේ විරැද්ධාර්ථය වේ.
උදා - වි + දෙස් = විදෙස්
අ + කුසල් = අකුසල්
- ප්‍රකෘතියේ පවත්නා අර්ථයට සමාන අර්ථයක් හෙවත් එකී අර්ථයටම පවත්වා ගෙන යාම සඳහා උපකාරයක් කිරීම.
‘පුරන’ යන්නෙන් පුරවන යන අරැත ලබා දෙයි. එයටම ‘ස’ යන උපසර්ගය යෙදූවිට ලැබෙන ‘සපුරන’ යන්නෙන් ද පෙර අර්ථය ම ලබා දේ.
උදා - ප + සිඳ = පසිඳු
අබි + මන් = අබිමන්
- ප්‍රකෘතියේ අර්ථයට විශේෂත්වයක් හෝ අර්ථය වැඩි දියුණු කිරීම
උදා - සු + විසල් = සුවිසල්
අති + මහත් = අතිමහත්
සිංහලයේ එන උපසර්ග
සිංහල භාෂාවේ උපසර්ග 20 කි.
ප පර අව ස අනු
නි දු වි අ අදි
සු උ අබි පිරි උප
අප පස් පිළි අති පි
- ප - පබල, පවර
- පර - පරසිත, පරසිඳු
- අව - අවලස්සන, අවනඩුව
- ස - සලකුණ, සබඳ
- අනු - අනුනායක, අනුස්මරණ
- නි - නිදුක්, නිරෝගි
- දු - දුබල, දුදන
- වි - විදෙස්, විපුල්
- අ - අපමණ, අනුවණ
- අදි - අදිබල, අදියර
- සු - සුවිසල්, සුපරික්ෂා
- උ - උගෙන, උදුල
- අබි - අබිමන්, අබිසෙස්
- පිරි - පිරිසිදු, පිරිනිවන
- උප - උපකාර, උපදෙස්
- අප - අපවාද, අපචාර
- පස් - පසක්, පසැස්
- පිළි - පිළිසරණ, පිළිවෙළ
- අති - අතිමහත්, අතිරස
- පි - පියන, පිහිකුළු
ඉහත කී උපසර්ග 20 හි ඇතුළත් ‘අප, අති, පි’ යන උපසර්ග 3 වෙනුවට කුමාරතුංග මුනිදාසයන් ස්වකීය උපසර්ග විග්‍රහයට ‘ඔ, කු, ඉ’ ලෙස වෙනත් උපසර්ග තුනක් සපයා ඇත.
උදා - ඔ - ඔද
කු - කුකවි
ඉ - ඉමහත්
මිශ්‍ර සිංහලයේ එන සංස්කෘත උපසර්ග
ප්‍ර පරා අප සං අනු
අව නිස් දුස් වි ආ
නි අධි අපි අති සු
උද් අභි ප්‍රති පරි උප
- ප්‍ර - ප්‍රගමනය, ප්‍රවාහනය
- පරා - පරාජය, පරාක්‍රම
- අප - අපකීර්තිය, අපවාද
- සං(සම්) - සම්පූර්ණ, සංකේත
- අනු - අනුකරණ, අනුබද්ධ
- අව - අවබෝධ, අවමාන
- නිස්(නිර්/නිශ්/නිෂ්) - නිර්මාණ, නිෂ්ඵල, නිශ්චල
- දුස් (දුර්/දුශ්/දුෂ්) - දුෂ්කර, දුර්වල, දුශ්ශීල
- වි - වියෝග, විදේශ
- ආ - ආගමන, ආක්‍රමණ
- නි - නිදුක්, නිමල
- අධි - අධිවේග, අධිබල
- අපි - අපිචර්ම, අපිධාන
- අති - අතිරස, අතිදක්ෂ
- සු - සුදන, සුපුන්
- උද්(උත්) - උත්සාහය, උද්වේග
- අභි - අභිමානය, අභිෂේක
- ප්‍රති - ප්‍රතිඵල, ප්‍රතිචාර
- පරි - පරිභව, පරිශීලන
- උප - උපවාස, උපනායක
නිපාත
‘නිපාත’ යනු පතිත වීම නැතහොත් වැටීම යන්නයි. වාක්‍යයක මුල, මැද, අග යන ත්‍රිවිධ ස්ථානයන් හි දී ම නිපාත තිබිය හැකිය. මෙම පද විශේෂය නාම ආඛ්‍යාත මෙන් නීතිවලට අනුකූලව නොවේ. ප්‍රකෘති ලෙසම පවතී. නිපාතයන් හි මූලික ලක්ෂණයකි. එනම්,
නිපාත වල අර්ථය නිශ්චිත නොවේ. එක් එක් තැන් වල දී එකම නිපාතය වෙනස් අරැත් පෙන්විය හැකිය. නිපාතයේ අර්ථය වටහා ගත හැක්කේ වාක්‍යයේ යෙදෙන ස්ථානය අනුවය.
උදා - ඔයා කෑවා ද ?
අම්මා ද තාත්තා ද පන්සල් ගියෝ ය.
සිංහලයේ නිපාත සංඛ්‍යාව මෙතෙකැයි කියා කිව නොහැකිය. එහි අවිනිශ්චිත බවට කරැණු කිහිපයක් බලපා තිබේ.
- පැරණි භාෂාවේ භාවිත වූ නිපාත නූතන ව්‍යවහාරයෙන් ඉවත් වීම.
උදා - ‘ල’ නිපාතය වෙනුවට ‘ලු’ නිපාතය ආදේශ වීම.
‘වැළි’ ‘පිළි’ වැනි කාලය හඟවන නිපාත භාවිතා නොවීම.
- භාෂණයේ දී භාවිත වන ඇතැම් නිපාත ලේඛනයේ දී හෝ ව්‍යාකරණයේ දී ඇතුලත් නොකිරීම.
උදා - හැඟීම් ප්‍රකාශ කරන ‘ඊයා’ ,‘චිකේ’ වැනි නිපාත
ආමන්ත්‍රණයේදී යොදා ගන්නා ‘ඒයි’ ‘අඩෝ’ වැනි නිපාත
- ඇතැම් නිපාත පිළිබඳ ව්‍යකරණඥයන් අතර මතභේද පැවතීම.
උදා - සමඟ, අතර යන පද නිපාත පද ලෙසත්, සමඟින්, අතරින්, අතරට, ආදී වශයෙන් විභක්ති ප්‍රත්‍ය ගන්නා නිසා ඇතැම් අය ශබ්ද ප්‍රකෘති වලින් උපන් පද ලෙසත් සලකති.
- අනාගතයේ දී පවතින නිපාත ඉවත්වී යෑමටත් නව නිපාත භාෂාවට එක් වීමටත් ඇති ඉඩකඩ.
සිංහල භාෂාවේ නිපාත
- කාලය හඟවන නිපාත
අද, හෙට, ඊයේ, වැළි, පිළි, නැවත, ඉක්බිති, අනතුරැ, පැසුළු, ඉනික්බිති, නිති, නිතර, නිරන්තර, අනතුරැව, නිබඳ, දැන්, ඉතිකින්, තව
උදා - ඊයේ ඇද හැලුණු මහා වර්ෂාවෙන් පවුල් රැසක් අවතැන් වී ඇතැයි අද පත්තරයේ පළ වී තිබිණි.
- පිණිස යන අර්ථය හඟවන නිපාත
පිණිස, සඳහා, තකා, වස්
උදා - අනාගතය ජය ගැනීම සඳහා හොඳින් ඉගෙන ගත යුතුය.
- වාක්‍ය සම්බන්ධය හඟවන නිපාත
යි, නම්, ද, ත්
උදා - අම්මා ත්, තාත්තා ත්, අපගේ දිවියට පෑයූ හිරැ සඳු වේ.
- නිශ්චයාර්ථය හඟවන නිපාත
මිස, හැර, මුත්, විනා
උදා - දෙමව්පියන් මිස දරැවන්ගේ දුක දැනෙනා වෙනකෙකු ලොව නැත.
- ප්‍රශ්නාර්ථය හඟවන නිපාත
ඇයි, මොකෝ, මොක ද, කුමක් ද,කින්ද, මන්ද
උදා - ඔබ පාසල් නාවේ ඇයි ?
- ප්‍රමාණාර්ථය හඟවන නිපාත
මෙන්, වගේ, පමණ, තරම්, මඳක්
උදා - ඇයට වයස දහතුනක් පමණ වෙයි.
- වාක්‍යාවසානය හඟවන නිපාත
ය, හ, යි, සේක
උදා - බුදුන් වහන්සේ සියලු කෙලෙසුන් නැසූ සේක.
- අනියමාර්ථය හඟවන නිපාත
හෝ, නොහොත්
උදා - හෙට හෝ අනිද්දා විභාග ප්‍රතිඵල නිකුත් වන බව දැනුම් දුනි.
- ආශිර්වාදය හඟවන නිපාත
වා
උදා - සියලු සත්වයෝ නිදුක් වෙත්වා !
- අවධාරණාර්ථය හඟවන නිපාත
ම, නම්
උදා - එසේ නම් මා පිට වෙන්න ද?
- ආමන්ත්‍රණාර්ථය හඟවන නිපාත
එම්බා, එම්බල, ඒයි, ඕයි, කොල, බොලේ, බොල
උදා - එම්බල දරැවා, මා අසලට එව.
- උපන්‍යාසය හඟවන නිපාත
නම්, වනාහි, කලී
උදා - එම පුෂ්පය වනාහී ශ්‍රී ලංකාවට ආවේණික වූවකි.
- පර්යායාර්ථය හඟවන නිපාත
හෙවත්
උදා - බුදුන්වහන්සේ හෙවත් සර්වඥයෝ අපව දුකින් මුදවා ගත් සේක.
- විභක්ත්‍යාර්ථය හඟවන නිපාත
විසින්, නිසා, හට, පිණිස, වස්, ගෙන්, ගේ, කෙරෙන්, කෙරෙහි, කරණ කොට
උදා - වැද්දා විසින් සතුන් මැරෙති
- සමානාර්ථය හඟවන නිපාත
වගේ, මෙන්, සේ, ලෙස, බඳු, අයුරැ, වැනි, එව්, සා
උදා - සඳ වැනි මුහුණ දුටු විගස මා සිත වසඟ විය.
- සමුච්චයාර්ථය හඟවන නිපාත
ද, දු, හා, ය, ත්
උදා - අක්කා හා මා පාසල් යන්නෙමු.
- සීමාව හඟවන නිපාත
තෙක්, දක්වා, තුරැ, පටන්, තාක්, කරා
උදා - දෙදිනක පටන් එම රෝගියා උදරාබාධයකින් පෙලෙන බව දැන ගන්නට ලැබුණි.
- ශිඝ්‍රාර්ථය හඟවන නිපාත
වහා, ඉක්මනින්, සෙද, නො ලසා, යුහු ව
උදා - ඉක්මනින් පිළිතුරැ ලියා අවසන් කරන ලෙස ගුරැතුමිය පැවසුවාය.
- භාව ප්‍රකාශන හඟවන නිපාත (ශෝකය/විස්මය)
අනේ, අපොයි, අහා, ආහ්,චී, චිකේ, අහෝ
උදා - අපොයි මගේ දරැවා !
- ඇසූ දෙයක් බව (ශ්‍රැතිසූචනාර්ථය) හඟවන නිපාත
ල, ලූ
උදා - ඔහු එම වරදට හසු වුවාලු.
- සම්බන්ධාර්ථය හඟවන නිපාත
සමඟ, එක්ක, කැටුව, සහ, හා
උදා - යහළුවන් සමඟ කල් ගත කිරීම විනෝදජනකය.
- අර්ථයට බාධාකිරීම් හඟවන නිපාත
නො, නෑ, බෑ, නැත
උදා - උනන්දු වී වැඩ නොකොලොත් නිසි ප්‍රතිඵල ලබා ගත නො හැක.
- පදපූරණාර්ථය හඟවන නිපාත
ලා, පිය, ගෙන, දමා, කර
උදා - මල්ලී පාඩම් කර නින්දට ගියේය.
- ස්ථිරාර්ථය (තහවුරැ කිරීම) හඟවන නිපාත
ඔව්, එසේය, හරි
උදා - එසේය, මහ රජතුමනි.
- වේදනාර්ථය හඟවන නිපාත
ආයි, ඌයි, ආයියා
උදා - ඌයි මගේ කකුල රිදෙනවා.
එක් නිපාතයක් විවිධ අර්ථයන්ගෙන් පෙනී සිටීම
නිපාත, වාක්‍යයන් තුළ ඇති වෙනත් පද හා සම්බන්ධ වීමෙන් විවිධ මුහුණුවරයන් ගත හැකිය. එසේ වෙනස් වන්නා වූ නිපාත කිහිපයකි.
මෙන් - සමානාර්ථය - ඇගේ මධුර කටහඬ සවනට මී පැණි මෙන් ය.
ප්‍රමාණාර්ථය - අම්මාගේ වයස මගේ වයස මෙන් දෙගුණයකි
පිණිස යන අර්ථය - උපාසිකාව නිවන් දකින්නට මෙන් පින් කරන්නීය.
වගේ - සමානාර්ථය - පාසල් සිසුන් සුදු කොක් රැළක් වගේ ය.
ප්‍රමාණාර්ථය - ඒ වගේ ධනයක් අපට කොයින් ද ?
ද - ප්‍රශ්නාර්ථය - ඔබගේ සැප දුක් කෙසේද ?
සමුච්චයාර්ථය - මිනිසුන් ද සතුන් ද ඇතැම් අවස්ථා වලදී සමාන වේ.
විසින් - කර්තෘ අර්ථය - ඇය විසින් පොත බැලෙයි.
කරණ අර්ථය - හේතු ප්‍රත්‍ය විසින් බලන විට එය සාධාරණය.
හා - භාව ප්‍රකාශනාර්ථය - හා, ඉක්මනට යමු.
සමඟ යන අර්ථය - ඔබ හා මා එන්නම්
සමුච්චයාර්ථය - පූසා හා මීයා පරම හතුරෝ වෙති.
ප්‍රත්‍යාර්ථ නාම
ප්‍රත්‍ය වලින් යම් නාමයක් අර්ථ ගැන්වේ ද, ඒවා ප්‍රත්‍යාර්ථ නාමයන් ලෙස හැඳින්වේ.
ප්‍රත්‍ය යනු, නාම ප්‍රකෘතියකට හෝ ක්‍රියා ප්‍රකෘතියකට පෙර කිසියම් අර්ථයක් ප්‍රකාශ කිරීම සඳහා යෙදෙන්නකි. එම ප්‍රත්‍ය යෙදීම නිසා ප්‍රකෘතිය අර්ථ ගැන්වේ.
ප්‍රත්‍යාර්ථ නාම දෙවර්ගයකි.
- තද්ධිත නාම
- කෘදන්ත නාම
- තද්ධිත නාම
ප්‍රකෘතියට ප්‍රත්‍යයක් එකතු වීමෙන් පදයක් සෑදේ. ඒ අනුව ශබ්ද ප්‍රකෘතියට ප්‍රත්‍යයක් එකතු වීම නිසා නාම පදයක් සෑදේ.
උදා - නාම ප්‍රකෘතිය ප්‍රත්‍යය තද්ධිත නාමය
ගම් + අ = ගම
සිසු + ආට = සිසුවාට
දරැ + අකු = දරැවකු
ගම් + ඉ = ගැමි
තද්ධිත හා ඒවායින් ප්‍රකාශ වන අර්ථ
සිංහල භාෂාවේ මූලික තද්ධිත ප්‍රත්‍ය ගණන 24 කි.
ඉ තම බ අ
මුවා ඉති තා අළ
මය අටි ආණ ආ
වත් අටු අණු උ
මත් අස් අණි උතු
තර අත් එක්/අක් අලු
‘ඉ’ ප්‍රත්‍යය
උදා - රට + ඉ = රැටි
දහම් + ඉ = දැහැමි
නැව් + ඉ = නැවි
‘මුවා’ප්‍රත්‍යය
උදා - දැව + මුවා = දැවමුවා
සෙල් + මුවා = සෙල්මුවා
රන් + මුවා = රන්මුවා
‘මය’ ප්‍රත්‍යය
උදා - මිණි + මය = මිණිමය
රන් + මය = රන්මය
ලෝහ + මය = ලෝහමය
‘වත්’ ප්‍රත්‍යය
උදා - කුල + වත් = කුලවත්
ධන + වත් = ධනවත්
පින් + වත් = පින්වත්
‘මත්’ප්‍රත්‍යය
උදා - දිරි + මත් = දිරිමත්
ප්‍රීති + මත් = ප්‍රීතිමත්
ඉසුරැ + මත් = ඉසුරැමත්
‘තර’ප්‍රත්‍යය
උදා - ගරැ + තර = ගරැතර
මහලු + තර = මහලුතර
බල + තර = බලතර
‘තම’ප්‍රත්‍යය
උදා - විශාල + තම = විශාලතම
සොඳුරැ + තම = සොඳුරැතම
ප්‍රිය + තම = ප්‍රියතම
‘ඉති’ ප්‍රත්‍යය
උදා - කැඳ + ඉති = කැඳිති
සුඟ + ඉති = සිඟිති
දිය + ඉති = දියති
‘අටි’ප්‍රත්‍යය
ඉඟ + අටි = ඉඟටි
කළු + අටි = කළටි
කර + අටි = කරටි
‘අටු’ප්‍රත්‍යය
උදා - බොක + අටු = බොකුටු
වක + අටු = වකුටු
කැස + අටු = කැසටු
‘අස්’ප්‍රත්‍යය
උදා - සිසිල + අස් = සිසිලස්
වරල + අස් = වරලස්
මියුරැ + අස් = මියුරස්
‘අත්’ ප්‍රත්‍යය
උදා - මුදුන + අත් = මුදුනත්
නළල + අත් = නළලත්
සවන + අත් = සවනත්
‘බ’ප්‍රත්‍යය
උදා - මෙ + බ = මොබ
එ + බ = ඔබ
‘තා’ප්‍රත්‍යය
උදා - කුසල + තා = කුසලතා
දුබල + තා = දුබලතා
‘ආණ’ ප්‍රත්‍යය
උදා - රජ + ආණ = රජාණ
පිය + ආණ = පියාණ
‘අණු’ප්‍රත්‍යය
උදා - පුත + අණු = පුතණු
මල + අණු = මලණු
‘අණි’ප්‍රත්‍යය
උදා - දුව + අණි = දුවණි
මා + අණි = මෑණී
‘එක්/අක්’ප්‍රත්‍යය
උදා - දරැ + එක් = දරැවෙක්
ස්ත්‍රී + අක් = ස්ත්‍රියක්
‘අ’ප්‍රත්‍යය
උදා - ගම් + අ = ගම
දිග් + අ = දිග
‘අළ’ප්‍රත්‍යය
උදා - පා + අළ = පහළ
සිහිල් + අළ = සිහිලළ
‘ආ’ප්‍රත්‍යය
උදා - නිහඬ + ආ = නිහැඬියා
හැදි + ආ = හැදියා
‘උ’ප්‍රත්‍යය
උදා - නෙත් + උ = නෙතු
සිත් + උ = සිතු
‘උතු’ප්‍රත්‍යය
උදා - ඇඳි + උතු = ඈඳුතු
‘අලු’ප්‍රත්‍යය
උදා - සිත් + අලු = සිතලු
ගැට + අලු = ගැටලු
කෘදන්ත
ධාතු ප්‍රකෘතියට පෙර හෙවත් ක්‍රියා ප්‍රකෘතියකට පසුව ප්‍රත්‍යයන් යෙදී එ මඟින් ක්‍රියා මූලය අර්ථ ගැන්වෙන හෙයින් කෘදන්ත නාම ප්‍රත්‍යාර්ත නාම විශේෂයක් ලෙස දැක්වේ. කෘදන්ත නාමයේ විශේෂත්වය වන්නේ ධාතුවක් හෙවත් ක්‍රියා ප්‍රකෘතියක් කරණ කොට ගෙන නාම පද විශේෂයක් නිර්මාණය වීමයි.
ව්‍යාකරණයෙහි කෘදන්ත ස්වරෑප තුනකින් භාවිත කෙරේ.
- නාම ලෙස යෙදීම
- නාම විශේෂණ ලෙස යෙදීම
- ක්‍රියා පද ලෙස යෙදීම
එසේම කෘදන්ත ප්‍රභේද හතරකි.
- කර්තෘකාරක කෘදන්ත
- කර්මකාරක කෘදන්ත
- භාවකාරක කෘදන්ත
- කරණකාරක කෘදන්ත
- කර්තෘකාරක කෘදන්ත
අනතීත කර්තෘකාරක හා අතීත කර්තෘකාරක ලෙස මෙය කොටස් දෙකකි.
අනතීත කර්තෘකාරක කෘදන්ත
අතීතයෙ හි නොවන එනම් වර්තමානයේ හෝ අනාගතයේ සිදුවන්නා වූ බව හඟවන ප්‍රත්‍ය සහිත කෘදන්ත මෙම ගණයෙහි ලා සැලකේ. එහි ප්‍රත්‍ය තුනකි.
න, නු, නා
උදා - වය + න = වයන
වය + නු = වයනු
වය + නා = වයනා
අතීත කර්තෘකාර කෘදන්ත
අතීත කාලයේ කර්තෘකාරක යෙදෙන කෘදන්ත මේ නමින් හැඳින්වේ. එහි ප්‍රත්‍ය හතරකි.
උ, ඌ, ඉ, ඈ
උදා - බල + උ = බැලු
බල + ඉ = බැලි
බල + ඌ = බැලූ
බල + ඈ = බෑ
- කර්මකාරක කෘදන්ත
මෙය ද කොටස් දෙකකට බෙදේ. ඒ අනතීත කර්මකාරක කෘදන්ත හා අතීත කර්මකාරක කෘදන්ත යනුවෙනි.
අනතීත කර්මකාරක කෘදන්ත
අතීතයෙහි නොවන එනම් වර්තමානයේ හෝ අනාගතයේ සිදුවන්නා වු බව හඟවන ප්‍රත්‍ය සහිත කෘදන්ත මෙම ගණයෙහි ලා සැලකේ. එහි ප්‍රත්‍ය තුනකි.
න, නු, නා
මෙම කෘදන්ත නිර්මාණය වන්නේ ධාතුව හා ප්‍රත්‍යය අතරට ‘එ’ යෙදීමෙනි.
උදා - නට + එ න = නැටෙන
නට + එ නු = නැටෙනු
නට + එ නා = නැටෙනා
අතීත කර්මකාරක කෘදන්ත
අතීත කාලයේ කර්මකාරක යෙදෙන කෘදන්ත මේ නමින් හැඳින්වේ. එහි ප්‍රත්‍ය දෙකකි.
උණ, උණු
උදා - ගය + උණ = ගැයුණ
ගය + උණු = ගැයුණු
- භාවකාරක කෘදන්ත
හැඟීම් මාත්‍රයක් හෝ ක්‍රියා මාත්‍රයක් හඟවන කෘදන්ත මේ නමින් හැඳින්වේ. කර්තෘ හෝ කර්ම වශයෙන් කාරකාර්ථ පළ නොකිරීම මෙහි විශේෂ ලක්ෂණය වේ. මෙහි ප්‍රත්‍ය පහකි.
නු, උම්, ඊම්, ඉලි, මන්
උදා - ගය + නු = ගයනු
ගය + උම් = ගැයුම්
ගය + ඊම් = ගැයීම්
ගය + ඉලි = ගැයිලි
ගය + මන් = ගැයුමන්
- කරණකාරක කෘදන්ත
කරණකාරකාර්ථයක් හඟවන කෘදන්ත මේ නමින් හැඳින් වේ. යම්කිසි උපකරණයක් හැඳින්වීම සඳහා මෙම කෘදන්ත විශේෂය යොදා ගැනීම මෙහි ඇති සුවිශේෂී ලක්ෂණයයි. මෙහි ප්‍රත්‍ය ගණනදෙකකි.
න, නා
උදා - දවට + න = දවටන
බස් + නා = බස්නාව
