කවියක රස-නිරස බව හා හේතු සාදක විමසා බැලීම.

                                    හොදම වචන හොදම පිළිවෙලට ගැලපීම කවිය නම් වේ. සිතෙහි පහළ වන හැගීම් පද වැලකට හැරවීම කවිය නම් වේ. රසවත් වු වැකිය කවියයි.බාෂාමය උපක්‍රම ඔස්සේ යම්අදහසක් නිර්මාණාත්මකව ප්‍රකාශ කිරීම කවිය නම් වේ, යනාදී වශයෙන් කවිය පිලිබද නිර්වචන අපට හමුවේ. එහෙත් ඒ කිසිදු නිර්වචනයකින් කවිය පිලිබද පූර්ණ නිර්වචනයක් ලැබෙන්නේ නැත. කවර තරමේ නිර්වචනයකින් වුවද, විග්‍රහවන්නේ කවියෙහී සුවිශේෂතා, විවිධ ලක්ෂණ, විවිධත්වය අවබෝධ කොට ගැනීම අවශ්‍ය වේ. මෙතැන් සිට කවියෙහි අංග, සුවිශේෂතා විවිධතාවන් බලමු.

      කවියක ඕනැම කෙනෙකුට දැනෙන ප්‍රදාන අංගය වන්නේ රසය යි. තාලයට ගායනා කළ හැකි බැවින් පලමුවෙන්ම ශබ්ද ලැබේ, එහෙත් ශබ්ද රසයක් ලැබූ පමණින් කවිය රසව්ත් යැයි කිව නොහැකිය. පහත දැක්වෙන කවිය මගින් ඒ පිළිබද විමසීමක යෙදෙමු.

                                                                  " ගොඩ මඩ දෙකම සරුසාරය ඵල        බරය

                                                                    කටු රොද ගම්මානෙ තරමක පිටි        සරය

                                                                    ඒ ගම මැදින් ගලනා ගග  මන           හරය

                                                                    කඩ මන්ඩිය පිහිටියෙ ගම කෙල          වරය"

                                          ඉහත දැක්වෙන කවිය රසවත්ව ගායනා කළ හැකිය.කනට මිහිරී බව සත්‍යයකි. එහෙත් එමගින් නවමු ජීවන අත්දැකීමක් ලැබේ දැයී, විමසිය යුතුය. ගොඩ මඩ දෙකම සරුසාර බවත් පිටිසර ගමක් වු කටුරොද ගම්මානේ මදින් ගගක් ගලන අතර ගමේ කෙළවර කඩ මණ්ඩියක්ද තිබේ. මේ අකරයෙන් ප්‍රකාශ කලද අරුතේ වෙනසක් නැත. කවියක් නම් ගද්‍ය මගින් කිව හකි නොවේ. මෙම කවිය තුලින් සහර්දයා ප්‍රකම්පනයට පත්වන්නේ නැත. විමස විමසා රස විදීමට තරම් ගැඹුරු අරුතක් නැත. එහෙයින් මෙහි ජීවන අත්දැකීමක් නොමැති බව නිගමනය කළ හැකිය. ඒ නිසාම ඉහත දැක්වු කවිය රසවත් එකක් නොවේ. පහත දැක්වෙන කාව්‍ය නිර්මාණය අපූර්ව අත්දැකීමක් ලබ දෙන රසවත් කව්‍යයක් දැය විමසා බලමූ.

                                                                 "  ලීලයි කමලයි චම්පයි           රේඛයි

                                                                   බානුමතී නයනයි            සදලේඛයි

                                                                  දිය ගෙන යාමට එන ළිද       මේකයි

                                                                  මේ ළිද ළග නිතරම         අවිවේකයි"

            මෙම කවියෙහි දැක්වෙන්නේ නම් වැලක් පමනි. එහි අපූර්වවු වස්තු නිර්මාණායක්ද නැත. අසන, කියවන අයගේ ජීවිතය ආලෝකමත් කරන බුද්ධියට ආමන්ත්‍රණය කරන යමක් මෙහි දක්නට නැත. එහෙයින් මෙය රසවත් වු කවියක් ලෙස නිගමනය කල හැකි නොවේ. මෙසේ කාව්‍ය නිර්මාණයක් රසව්ත් නොවීමට හේතු වූයේ කුමක්දැයි විමසා බැලිය යුතුය. ඒ අනුව අපට නිගමනයකට එලඹිය හැකිය.

        කව්‍ය නිර්මාණයක් වාර්තාකතන බසින් යුක්ත වු කල්හි එය අපුර්ව අත්දැකීමක් පහළ කරන්නේ නැත. එම නිස වර්තාකතනය ඉක්මවු බසක් කවියක තිබිය යුතුය.

     කව්‍ය නිර්මණයක් රසව්ත් නොවීමට යොදාගත් බාෂාව මූලික වන බව අවබෝද වන කරුනකි. ඒ නිසා සාර්තක රසවත් කව්‍ය නිර්මාණයක අංග ලක්ෂන මෙසේ විමසා බලමූ.

                                                          " පිරුවානා පොත්       වහන්සේ

                                                           කනප්පුවේ පෙරලී          ඇත

                                                           මිදුල පුරා වියළුණු        කොළ

                                                           ඒ මේ අත විසිර            තිබේ

                                                           මිදුලෙ පහන් පලේ        නිතර

                                                           සලුණු දැල්ල නිවී        ගොස්ය

                                                           ඉද හිට ගෙයි         පිළිකන්නේ

                                                           බල්ලෙක් උඩු ඹුරනු        ඇසේ"

                                 මෙම කවියෙහි පිරුවානා පොත් වහන්සේ යන පදය