මූලික පොත්
මූලික පොත්
හැඳින්වීම
ව්‍යාපාරයක් ආරම්භ කොට පවත්වා ගෙන යාමේ දී විවිධ ස්වරූපයේ ගනුදෙනු සිදු වේ. එම ගනුදෙනු අත්පිට මුදලට මෙන් ම ණයට ද සිදු වේ. මෙසේ සිදු වන ගනුදෙනු ව්‍යාපාරයේ විවිධ මෙහෙයුම් ක්‍රිරයාකාරකම් හා සම්බන්ධ වේ. මෙසේ සිදු වන සෑම ගනුදෙනුවක් ම ඊට අදාළ වු මූලාශ්‍ර ලිපියක් සම්බන්ධ කර ගනිමින් සියලූ තොරතුරු ඇතුළත් කොට මූල සටහනක් තබා ගනු ඇත. මෙහි දී එක ම ස්වරූපයේ ගනුදෙනු ඊට අදාළ මූලාශ්‍ර ලේඛනයක් පදනම් කර ගනිමින් සටහ තබන පොත් මූලික පොත් නමින් හැඳින්වේ. මේ අනුව ව්‍යාපාරයක මෙහෙයුම් ක්‍රිරයාකාරීත්වයේ දී නැවත විකිණීම පිණිස භාණ්ඩ ණයට ගැනීම, ඒවා ණයට විකිණීම ආදී කටයුතු සිදු වේ. එමෙන්ම එසේ ණයට ගත් භාණ්ඩ ආපසු යැවීම මෙන් ම ණයට විකුණූ භාණ්ඩ ආපසු එවීම ද සිදු විය හැකි ය. එසේ ම භාණ්ඩ අත්පිට මුදලට ගැනීම මෙන්ම විකිණීම ද සිදු වේ. එමෙන් ම දෛනික ව සිදු වන වටිනාකමින් අඩු ගෙවීම් පිළ යුතු වේ. මේ අනුව මෙම පරිච්ඡේදය මගින් ව්‍යාපාරයක් විසින් නඩත්තු කරනු ලබන මූලික පොත් පිළිබඳ ව සාකච්ඡා කෙරේ.
වෙළෙඳ වට්ටම්
භාණ්ඩයක ලකුණු කළ විකුණුම් මිලෙන් අඩු කරනු ලබන අගය වෙළෙඳ වට්ටම් වේ.
මුදල් වට්ටම්
ණය ගැතියන් විසින් ඔවුනට වට්ටමක් ලබා දීම සඳහා ඉඩ දුන් ණය කාල සීමාව අවසන් වීමට පෙර මුදල් ලබාදීමේදීත්, ණය හිමියන් විසින් වට්ටමක් ලබා දීම සඳහා එකඟ වූ ණය කාල සීමාව අවසන් වීමට පෙර මුදල් ගෙවීමේදීත් අඩු කරනු ලබන අගය මුදල් වට්ටම් වේ. මෙය ණය මුදල් ඉක්මනින් ලබා ගැනීම සඳහා කරනු ලබන පෙළඹවීමකි. වට්ටම් දීම හා ලැබීම එකඟ වු කොන්දේසි මත සිදු ව මුදල් වට්ටම් ප්‍රභේද දෙකකි.
- දුන් වට්ටම් - ණය ගැතියන් වට්ටම් කාල සීමාව තුළ මුදල් ගෙවීමේ දී ඔවුනටලබාදෙන වට්ටම් වේ. මෙය ව්‍යාපාරයට වියදමකි.
- ලැබූ වට්ටම් - ණය හිමියන්ට වට්ටම් කාල සීමාව තුළ මුදල් ගෙවීමේ දී ඔවුන් ලබා දෙන වට්ටම් වේ. මේවා ව්‍යාපාරයට ආදායමකි.
ත්‍රිත්ව තීරු මුදල් පොත
ව්‍යාපාරයක් ආරම්භ කොට පවත්වා ගෙන යාමේ දී විවිධ ස්වරූපයේ ගනුදෙනු සිදු වේ. මේවායින් මුදලින් මැනිය හැකි ගනුදෙනු පමණක් පොත්වල සටහන් කරනු ලබන බව ඔබ දැනටමත් දන්නා කරුණකි. ව්‍යාපාරයක් විසින් මුදලින් කරනු ලබන ගෙවීම් සහ ව්‍යාපාරයට මුදලින් කෙරෙන ලැබීම් සටහන් කෙරන පොත, මුදල් පොත නම් වේ. ව්‍යාපාරික ගනුදෙනු සටහන් කරන අනෙකුත් මූලික පොත් මෙන් නොව මුදල් පොත එක විට කාර්යයන් දෙකක් ඉටු කරයි. එනම් මූලික සටහන් පොතක් ලෙස හා ලෙජර ගිණුමක් ලෙස කටයුතු කිරීමයි. ව්‍යාපාරයක් සිදු කරන ගනුදෙනු සඳහා ව්‍යාපාරයේ ඇති මුදල් මෙන් ම බැංකුවේ ජංගම ගිණුමේ ඇති මුදල් ද සම්බන්ධ වේ. මෙහි දී ව්‍යාපාරයේ බැංකු ගිණුම තුළින් සිදු කරනු ලබන ගනුදෙනු සටහන් කිරීම සඳහා අතිරේක තීරුවක් සහිත ව මුදල් පොත පිළියෙල කිරීමයි. ගනුදෙනු වාර්තා කිරීමේ දී මුදල් පොතට තවත් අතිරේක තීරුවක් සම්බන්ධ කර ගනු ලබන්නේ කෙසේ දරෑ ඒ අනුව වටිනාකම් තීරු තුනක් සහිත ව පිළියෙල කරනු ලබන මුදල් පොත —ත්‍රිත්ව තීරු මුදල් පොත˜ යනුවෙන් හැඳින්වේ. ව්‍යාපාරයක් විසින් පවත්වාගෙන යන ත්‍රත්ව තීරු මුදල් පොතේ වටිනාකම දැක්වීම සඳහා ද්විත්ව තීරු මුදල් පොතෙහි දැක්වු මුදල් හා බැංකු තීරුවලට අමතර ව වට්ටම් තීරු පවත්වාගෙන යනු ලැබේ.
සුළු මුදල් පොත
ව්‍යාපාරයක මුදලින් කරනු ලබන ගෙවීම්වලට අදාළ ගනුදෙනුවල වටිනාකම් සුළු අගයන්ගේ සිට විශාල අගයන් දක්වා විහිදේ.
මෙහි දී ව්‍යාපාරයේ සුළු වටිනාකම් සහිත ගනුදෙනු නිතර නිතර සිදු වේ නම් එය ප්‍රධාන මුදල් පොතේ සටහන් කරමින් පවත්වා ගෙන යාම ප්‍රායෝගික ව අපහසු වනු ඇත. එසේ ම අනවශ්‍ය පරිදි මුදල් පොත සංකීර්ණ වීමට ද හේතුවක් වනු ඇත. එබැවින් ව්‍යාපාරයේ අවශ්‍යතාව මත සුළු මුදල් පොතක් ආරම්භ කොට පවත්වාගෙන යා හැකි ය. සුළු මුදල් පොත ද මූලික සටහන් පොතකි. ව්‍යාපාරයක නිතර නිතර සිදු වන සුළු වටිනාකම් සහිත මුදල් ගෙවීම් පිළිබඳ ගනුදෙනු සටහන් කරනු ලබන මූලික පොත - සුළු මුදල් පොත නම් වේ. සුළු මුදල් ගෙවීම් සටහන් කිරීමට අදාළ මූලාශ්‍ර ලේඛනය සුළු මුදල් ගෙවීම් වවුචරය වේ. සුළු මුදල් පොත පවත්වාගෙන යනු ලබන්නේ සුළු මුදල් භාරකරු විසිනි. සුළු මුදල් අග්‍රිම ක්‍රමය සුළු මුදල් ගනුදෙනු පවත්වාගෙන යාම සඳහා ව්‍යාපාර සාමාන්‍යයෙන් යොදා ගන්නේ සුළු මුදල් අග්‍රිම ක්‍රමයයි. නියමිත කාලච්ඡේදයක් තුළ සුළු වියදම් සඳහා යොදාගැනීම පිණිස නිශ්චිත මුදල් ප්‍රමාණයක් (සුළු මුදල් අග්‍රිමය) එම කාලච්ඡේදය ආරම්භවීමේදී ප්‍රධාන මුදල් භාරකරුගෙන් සුළු මුදල් භාරකරුට ලැබීමත්, සුළු මුදල් භාරකරු එම කාලච්ඡේදය තුළ දී වියදම් කර ඇති මුදලට සමාන මුදලක් ප්‍රධාන මුදල් භාරකරු ඒ කාලච්ඡේදය අවසානයේ දී ප්‍රතිපූරණය කිරීමත් මගින් පවත්වාගෙන යනු ලබන ක්‍රමයකි. ව්‍යාපාරයේ ස්වභාවය, ප්‍රමාණය ආදි කරුණු අනුව සුළු මුදල් අග්‍රිමය ව්‍යාපාරයෙන් ව්‍යාපාරයට වෙනස් වේ. සුළු මුදල් අග්‍රිමය ප්‍රතිපූරණය කිරීම ව්‍යාපාරයේ මුදලින් කළ සුළු ගෙවීම් සනාථ කිරීමට සුළු මුදල් ගෙවීම් වවුචර ඉදිරිපත් කළ යුතු ය. ඒ අනුව නිශ්චිත කාල සීමාව තුළ දී මුදලින් කළ සුළු ගෙවීම්වලට අදාළ වවුචර පත් ප්‍රධාන මුදල් භාරකරුට ඉදිරිපත් කිරීමෙන් පසු වියදම් වූ මුදලට සමාන මුදල් ප්‍රමාණයක් සුළු මුදල් භාරකරු ලබා ගැනීම සුළු මුදල් අග්‍රිමය ප්‍රතිපූරණය කිරීම නම් වේ. අග්‍රිමය ප්‍රතිපූරණය කිරීමේ දී එම වටිනාකම ප්‍රධාන මුදල් පොත බැර කර සුළු මුදල් පොත හර කරනු ලැබේ.
ගැනුම් ජ නලය
ව්‍යාපාරයක් නැවත විකිණීමේ පරමාර්ථයෙන් ණයට ගත් භාණ්ඩ සම්බන්ධ තොරතුරු සටහන් කරන මූලික පොත - ගැනුම් ජ නලය වේ. මේ අනුව ව්‍යාපාරයක ණයට ගනු ලබන සියලූ ම දේ ගැනුම් ජ නලයේ සටහන් නොවන බව ඔබට වැටහෙනු ඇත. ව්‍යාපාරයක සිදු වන සෑම ගනුදෙනුවක් ම මූලික පොතක සටහන් කිරීමට මූලාශ්‍ර ලේඛනයක් අවශ්‍ය වේ. එසේ ම ගැනුම් ජ‘නලයේ ගනුදෙනු සටහන් කිරීමට ද එවැනි පිළිගත් මූලාශ්‍ර ලේඛනයක් අවශ්‍ය වේ.
- ඉන්වොයිසිය
විකුණුම් ජ නලය
නැවත විකිණීමේ අරමුණින් මිලට ගත් භාණ්ඩ ණයට විකිණීමේ දී ඊට අදාළ ගනුදෙනු සටහන් කරන මූලික පොත - විකුණුම් ජ නලය වේ. මේ අනුව ව්‍යාපාරයක සිදු වන සියලූ ණයට විකුණුම් පිළිබඳ තොරතුරු විකුණුම් ජ නලයේ සටහන් නොවන බව ඔබට අවබෝධ වනු ඇත. ව්‍යාපාරයක් තම විකුණුම් ජ නලයේ ගනුදෙනු සටහන් කිරීම පිණිස විකුණුම් ඉන්වොයිසිය මූලාශ්‍ර ලේඛනය ලෙස භාවිත කරයි. බැර පත ආපසු එවුම් ජ‘නලයේ ගනුදෙනු සටහන් කිරීම පිණිස භාවිත කරනු ලබන මූලික ලේඛනය බැර පත වේ. ව්‍යාපාරයක් භාණ්ඩ ණයට විකිණීම නිසා ණය ගැතියන් ඇති වන අතර ඔවුන් නැවත භාණ්ඩ ආපසු එවීම නිසා ව්‍යාපාරයේ ණයගැති වත්කම අඩු වේ. වත්කම් ගිණුමක් අඩු කිරීමට එම ගිණුම බැර කරනු ලබන නිසා ඒ බව ණය ගැතියාට දැනුම් දීමට එනම් ඔබගේ නමින් අපගේ පොත්වල පවත්වා ගෙන යන ගිණුම බැර කරන ලදී˜ යනුවෙන් දැන්වීම පිණිස භාවිත කරන හෙයින් එය බැර පත නමින් හැඳින්වේ.
ආපසු එවුම් ජ නලය
ආපසු එවුම් ජ නලයේ ගනුදෙනු ලෙජරයට පිටපත් කිරීම. ආපසු එවුම් ජ නලයේ ගනුදෙනු ද්විත්ව සටහන් න්‍යාය පදනම් කර ගනිමින් පහත සඳහන් පරිදි ලෙජරයේ පිට පත් කෙරේ. ද බැර පතෙහි සඳහන් දිනයන්හි දී භාණ්ඩ ආපසු එවූ ගැනුම් කරුවන්ගේ (ණයගැතියෝ) ගිණුම් බැර කිරීම. (ව්‍යාපාරයක වත්කමක් අඩු කිරීමට එම වත්කම් ගිණුම බැර කෙරේ.) ද අදාළ මස අවසානයේ දී ආපසු එවුම් ජ නලයේ මුළු වටිනාකම ආපසු එවුම් ගිණුමට හර කිරීම. විශ්ලේෂණ තීරු ව්‍යාපාරයක විවිධ ස්වරූපයේ සුළු වියදම් ඇති වේ. මෙම ගනුදෙනු ව්‍යාපාරය සකස් කරන සුළු මුදල් පොතේ විශ්ලේෂණ තීරුවලට සුදුසු පරිදි ඇතුළත් කිරීම ප්‍රායෝගික ව සිදු කෙරේ. මෙම විශ්ලේෂණ තීරු තීරණය කරනුයේ වියදම් වර්ගයකට අනුව වේ. මේ අනුව සුළු මුදල් පොතේ විශ්ලේෂණ තීරු තීරණය කිරීමේ දී සහ එහි ගනුදෙනු සටහන් කිරීමේ දී පහත සඳහන් කරුණු කෙරෙහි ඔබගේ අවධානය යොමු කිරීම වැදගත් වේ. ඒ සමාන වර්ගයේ වියදම් හඳුනාගෙන ඒවා අදාළ විශ්ලේෂණ තීරුවලට ඇතුළත් කිරීම. නිදසුන් - මුද්දර ගාස්තු, ලිපි ලියාපදිංචි කිරීමේ වියදම්, විදුලි පුවත් යැවීමේ ගාස්තු යනාදිය තැපැල් වියදම් නමින් වු විශ්ලේෂණ තීරුවට ඇතුළත් කිරීම. එසේ විශ්ලේෂණ තීරුවකට ඇතුළත් කළ නොහැකි එකිනෙකට වෙනස් ස්වරූපයේ වියදම් ගෙවීම් ඇති විට ඒවා විවිධ නමැති විශ්ලේෂණ තීරුවකට ඇතුළත් කිරීම. ඒ පුද්ගලයන්ට හෝ ආයතනවලට ගෙවීම්, ගෙන ඒමේ කුලී හා පැටවුම් ගාස්තු, සුළු වටිනාකම් සහිත වත්කම් මිල දී ගැනීම සඳහා ගෙවීම් ආදී වියදම් ලෙජර ගිණුම නැමැති තීරුවට ඇතුළත් කිරීම .
-ආපසු යැවුම් ජ නලය
ව්‍යාපාරයක් විසින් ණයට ගත් භාණ්ඩ විවිධ හේතුන් මත සාධාරණ කාල
සීමාවක් තුළ සැපයුම්කරුවන් වෙත හරවා යැවිය හැකි ය. මෙසේ ව්‍යාපාර මිලට ගත්
භාණ්ඩ ආපසු යැවීමට හේතු විය හැකි කරුණු කිහිපයක් පහත දැක්වේ.
¯ ඇණවුම් කළ භාණ්ඩ වෙනස් වීම.
¯ භාණ්ඩ නශ්‍ය වී තිබීම, කල් ඉකුත් වී තිබීම හෝ පලූදු වී තිබීම.
¯ භාණ්ඩවල මිල ගණන් වෙනස් වීම.
¯ භාණ්ඩවල ගුණත්වය, ප්‍රමිතිය බාල වීම.
¯ ඇණවුම අදාළ කාල සීමාව තුළ නො ලැබීම.
මෙසේ හරවා යවන භාණ්ඩ පිළිබඳ ව පොත්වල සටහන් කළ යුතු ය.
ව්‍යාපාරය විසින් නැවත විකිණීමේ අපේක්ෂාවෙන් ණයට ගත් භාණ්ඩ
සැපයුම්කරුවන්ට ආපසු යැවීමට අදාළ ගනුදෙනු සටහන් කරන මූලික
පොත- ආපසු යැවුම් ජ නලය වේ.
