මහාවංසය යනු, විවිධ කාලවල දී රචිත බහුකර්තෘක කෘතියක් ද?
පෙරදිග සහ අපරදිග ඉතිහාසකරණ සම්ප්‍රදායන් පිළිබඳව අධ්‍යනයේ දී පෙරදිග ඉතිහාසකරණ සම්ප්‍රදායෙහි ලා බෙහෙවින් වැදගත් වන මහාවංසය කෙරෙහි ද අවධානය යොමු කිරීම වැදගත් බව වියත්හු පවසති. ඒ අනුව මහාවංසයෙහි දක්නට වන ඉතිහාසකරණ සම්ප්‍රදායට අනුකූල අංග ලක්ෂණවලින් ඔබ්බට ගොස් ඒ පිළිබඳ පුළුල් දැක්මකින් යුතුව කටයුතු කරන්නට විද්වතුන් විසින් පෙළඹුණි. ඒ අනුව ඔවුනට මතු වූ ගැටලුවක් වූයේ මහාවංසය යනු, විවිධ කාලවල දී රචිත බහු කර්තෘක කෘතියක් ද? යන ගැටලුවයි. එහි දී විවිධ කරුණු ගොනු කරන ලද විද්වතුන් විසින් මහාවංසය යනු, විවිධ කාලවල දී රචිත බහු කර්තෘක කෘතියක් ය යන නිගමනයට එළැඹුණි. ඒ අනුව මහාවංසය යනු, විවිධ කාලවල දී රචිත බහු කර්තෘක කෘතියක් ය යන විද්වත් මතවාදය පිළිබඳව විමසීමේ දී මේ හා සම්බන්ධයෙන් පක්ෂව සහ විපක්ෂව අදහස් දක්වන ලද විද්වතුන් කිහිපදෙනෙකු ලෙස විල්හෙල්ම් ගයිගර්, ශ්‍රී සුමංගල හිමි, බටුවන්තුඩාවේ, පොල්වත්තේ බුද්ධදත්ත හිමි, සිරිමා වික්‍රමසිංහ (පසුව සිරිමා කිරිබමුණේ ලෙස භාවිත කරන ලදී.), ලක්ෂ්මන් එස්. පෙරේරා, ඉන්ද්‍රකීර්ති සිරිවීර, ඩබ්ලිව්. එම්. කේ. විජේතුංග, අනුත්තරාදේවි විද්‍යාලංකාර ආදී විද්වතුන් හැඳින්විය හැකිය.
- මූලාශ්‍ර පිළිබඳ හැඳින්වීම
මූලාශ්‍ර, ප්‍රාථමික මූලාශ්‍ර සහ ද්විතියික මූලාශ්‍ර ලෙස වර්ගීකරණය කරනු ලබයි. එහි දී ප්‍රාථමික මූලාශ්‍ර වශයෙන් සාහිත්‍ය සහ පුරාවිද්‍යාත්මක මූලාශ්‍ර හඳුන්වා දිය හැකි ය. අනුත්තරාදේවි විද්‍යාලංකාර මේ පිළිබඳව දක්වා ඇති අදහස පහත පරිදි වේ.
“ඉතිහාසය අධ්‍යයනය කරන්නෙකුට හමුවන මූලාශ්‍ර ද්විත්වයකි. එනම්, ප්‍රාථමික මූලාශ්‍රයන් සහ ද්විතියික මූලාශ්‍රයන් ය. ප්‍රාථමික මූලාශයක් සෑම විටම සමකාලීන මූලාශ්‍රයක් වන අතරකිසිදු විටෙක කිසිදු විටෙක අර්ථ නිරූපණ හෝ ඇගයීම්වලින් සංගෘහිත නොවේ. ඉතිහාසඥයයන් ප්‍රාථමික මූලාශ්‍ර කෙරෙහි වඩාත් විශ්වාසය තබන්නේ ඒවා තුළ පවත්නා ආවේණික ගුණාංග කිහිපයක් නිසයි.”
සාහිත්‍යමය මූලාශ්‍ර ලෙස වංසකථා, අට්ඨකථා, ධර්ම ග්‍රන්ථ සහ විදේශීය සාහිත්‍ය මූලාශ්‍ර හැඳින්විය හැකි ය පුරාවිද්‍යාත්මක මූලාශ්‍ර ගණයෙහි ලා සලකනු ලබන්නේ අභිලේඛන, කාසි සහ නටබුන් ය. ඉන්පසු අභිලේඛන ද තවත් කොටස් කිහිපයකට වර්ගීකරණය කරනු ලබයි. ඉන්ද්‍රකීර්ති සිරිවීරයන් ඒ පිළිබඳව මෙසේ සඳහන් කර තිබේ.
“අභිලේඛන ගනයට ශිලා ලිපි, කැටපත් පවුරු ගී, රන් සහ තඹ තහඩුවල ලියා ඇති සන්නස් සියල්ල ඇතුළත් වෙයි.”
අනුරාධපුර යුගය නම් කෘතියට ‘ඓතිහාසික මූලාශ්‍ර’ යන මැයෙන් ලිපියක් සපයන ලද සිරිමා වික්‍රමසිංහ විසින් විසින් මූලාශ්‍ර පිළිබඳ පහත පරිදි අදහස් දක්වා තිබේ.
“ඉතිහාසය නිවැරදිව අවබෝධ කරගැනීමට නම් ශේෂව තිබෙන ඊට අදාළ මූලාශ්‍රයන් ශාස්ත්‍රීය ලෙස විග්‍රහකර බැලීම අවශ්‍යය. ලංකාවේ පැරණි ඉතිහාසය හැදෑරීමේ දී අඛණ්ඩ වූ ඓතිහාසික පුරාවෘත්තයන් වංසකථාවල පිළිබිඹුව තිබීම අපේ භාග්‍යයක් කොට සැලකිය හැකි ය. ලංකාවේ ඇති ඓතිහාසික රචනා ඉතා ඈත අවධියක දී පටන් ලියැවිණි. දිවයිනේ දීර්ඝ ඉතිහාසය අඛණ්ඩව පැවත ආ හෙයින් මේවා ලංකා ඉතිහාසය ශාස්ත්‍රීය ලෙස සකස්කොට ලියන්නට තැත්කරන නූතන ඉතිහාසඥයාට සරු කෙත් වී තිබේ.”
එමෙන්ම ශිලාලේඛන ද ලෙන්ලිපි, ගිරිලිපි, පුවරු ලිපි ලෙසින් වර්ග කළ හැකි ය. කාසි හෙවත් නාණක විද්‍යාත්මක සාක්ෂි ද මූලාශ්‍ර විශේෂයක් වන අතර ලක්දිවින් දේශීය සහ විදේශීය නාණක ද හමු වෙයි. එමෙන්ම නටබුන් ද මෙහි දී වැදගත් වන අතර ඒ පිළිබඳව ලක්ෂ්මන් එස්. පෙරේරා විසින් පහත දැක්වෙන පරිදි ලංකා විශ්වවිද්‍යාලයෙහි ලංකා ඉතිහාසය නම් ග්‍රන්ථයෙහි සඳහන් කර තිබේ.
“පොත්පත් හෝ සෙල්ලිපි මඟින් නොව ඈත අතීතයේ වාසය කළ මිනිසුනගේ නිර්මාණයන් මඟින් එකල ජීවිතයේ තත්ත්වය හෙළි කරන සෑම මූලාශ්‍රයක්ම මේ ගණයට ඇතුළත් වෙයි. මේ නිර්මාණ නම් ප්‍රාග් ඓතිහාසික යුගයට අයත් රළු උපකරණ සහ අනුරාධපුර, පොළොන්නරු යුගවලට අයත් මනහර සිතුවම්, ප්‍රතිමා, මාහැඟි ගොඩනැඟිලි ආදිය යි. මෙයින් බොහෝ දෑ නටබුන්ව ඇති බව සැබෑ ය. දැනට ඉතිරි වී ඇත්තේ වැඩිකල් පවත්නා ද්‍රව්‍යවලින් සාදන ලද හෙයින් කාලයාගේ විනාශ මුකයෙන් බේරුණු දෑ පමණ ය...”
- පෙරදිග ඉතිහාසකරණ සම්ප්‍රදාය සහ මහාවංසය
මහාවංසය යනු විවිධ කාලවල දී රචිත බහු කර්තෘක ග්‍රන්ථයක් ය යන විද්වත් මතවාදය පිළිබඳව විමසීමේ දී පෙරදිග ඉතිහාසකරණ සම්ප්‍රදාය සහ මහාවංසය යන සාධකය කෙරෙහි ද අවධානය යොමු කිරීම වැදගත් බව විද්වතුන් විසින් පවසු ලබයි. ක්‍රි. ව. හය වන ශතවර්ෂයේ දී මහා විහාරයේ දීඝසන්ඩ පිරිවෙණෙහි විසූ මහානාම නම් භික්ෂූන් වහන්සේ කෙනෙකු විසින් රචනා කරන ලද මහාවංස පිළිවෙළකට කරුණු ගලපා ව්‍යක්ත ලෙස රචනා කරන ලද කෘතියකි. කෘතිය ආරම්භයේ දී ම එහි කර්තෘ පහත පරිදි සඳහන් කර තිබේ.
“පොරාණෙහි කථා පෙසො - අතිවිත්‍ථාරිකො ක්‍විච
අතීව ක්‍විච සංඛිත්‍ථො - අනෙක පුනරුත්‍ථකො
වජ්ජිතං තෙහි දොසෙහි - සුඛග්ගහණ ධාරණං
පසාදසංවෙගකරං - සුතිතොච උපාගතං”
ඉහත සඳහන් මහාවංස ගාථාවෙහි අර්ථය වන්නේ, ‘පැරැන්නන් විසින් සම්පාදිත මේ හා සමාන විස්තර තැනෙක දීර්ඝව ද, තැනෙක කෙටියෙන් ද, තවත් තැනෙක පුනරුක්ත දෝෂයෙන් ද ගහණ ය. ඒ දෝෂ දුරු කර මම මහාවංසය කරමි’ යන්න යි. මහාවංස මූලාශ්‍ර කොට ගත්තේ සීහලට්ඨකථා මහාවංස, උත්තරවිහාරට්ඨකථා, විනයට්ඨකථා වැනි කෘතීන් බව පෙනී යයි. ඉහත කී පුනරුක්ත දෝෂ ආදිය දක්නට ඇත්තේ මේ මූලාශ්‍රයන්හි ය. එමෙන්ම මහාවංසය රචනා කිරීමේ දී මහාවංස කතුවරයා විසින් පරමාර්ථ දෙකක් ඉටු කර ගන්නා ලදී. ඒ පිළිබඳව සිරිමා කිරිබමුණේ විසින් මෙසේ දක්වා ඇත.
“මහාථූපය සහ ලෝහපාසාදය වැනි ගොඩනැඟිලි තැනීම පිළිබඳ උදාර වර්ණනා ඇතුළත් කිරීමෙන් ඔහු මහා විහාරයේ ගුණ කීර්තනය කළේය. දුටුගැමුණු රජුගේ දේශපාලන ජීවිතයේ ප්‍රධානම සිද්ධිය වූයේ අනුරාධපුර රාජධානිය එළාර නම් දෙමළ නරපතියාගෙන් පැහැර ගෙන මුළු දිවයින ම එක්සත් කිරීමයි. එය වර්ණනා කිරීමේ පරමාර්ථය වන්නට ඇත්තේ අසන්නන් තුළ ජාතික හැඟීම් උපදවා ලීම විය යුතුය....සිය පරමාර්ථය වනුයේ අසන්නන් තුළ ́ප්‍රසාද සංවේගය ජනනය බව̀ ආරම්භයේ ම පවසන ලද අතර මෙම යෙදුම හැම පරිච්ඡේදය කෙළවරම නැවත යෙදී ඇත. බෞද්ධ භික්ෂුවක් වශයෙන් තමා සතු යුතුකම ඔහුට අමතක කළ නොහැකි වූ බව පැහැදිලිය... මහසෙන් රජු උදෙසා කැපවුණු අවසාන පරිච්ඡේදය හැර අන් හැම පරිච්ඡේදයකම අග උපදේශයක් ගෙනහැර දක්වා ඇත.....”
එපමණක් නොව ලක්දිව වංසකථා සාහිත්‍යයට නැතහොත් වංසකථාවල මූලාශ්‍රවලට මුඛ පරම්පරාගත පුරාවෘත්ත පදනම් වී ඇත් බව ජනප්‍රිය කරුණකි. Senarat Paranavitana commemoration Volume VII සඳහා The Mahavamsa: A study of a ancient Historiography of Sri Lanka යනුවෙන් ලිපියක් පළ කරන ලද සිරිමා කිරිබමුණෙ විසින් ඉතිහාසකරණ සම්ප්‍රදාය සහ මහාවංසය පිළිබඳව අදහස් දක්වා තිබේ. එනම්, දේශීය ඉතිහාසකරණ සම්ප්‍රදායෙහි ඵලදායීම ප්‍රතිඵලය ලෙස සිංහලයන්ගේ ප්‍රධාන වංසකථාව වන මහාවංසය හඳුන්වා දී තිබේ. එය දිවයිනේ ඓතිහාසික තොරතුරු අඛණ්ඩ කථන සම්ප්‍රදායෙන් ඉදිරිපත් කර තිබෙන අතර එය දිවයිනේ ඉතිහාසකරණ සම්ප්‍රදායෙහි සුවිශේෂීත්වය පිළිබිඹු කරනු ලබයි. එමෙන්ම ලංකාවේ ඓතිහාසික රචනා සම්ප්‍රදායේ පරිණාමය හදාළ යුතු වන්නේ භාරතය හා පැවති සම්බන්ධතා, බෞද්ධ සාහිත්‍යය සමග වූ සමීප සම්බන්ධය හා ලංකාවට බෞද්ධ ධර්මය ගෙන ඒමට තුඩු දුන් කරුණු යන මේ සියල්ල පසුබිම් කොට ගෙනය. වෙනත් සමකාලීන රාජ්‍යයන් හා සසඳන කල, විශේෂයෙන් ම දිවයිනට ආසන්න ඉන්දියාව හා සසඳන කල අඛණ්ඩව ඉතිහාසය රචනා වී ඇති එකම දේශය ශ්‍රී ලංකාව යි. එනමුත් දිවයිනේ අඛණ්ඩ ඉතිහාස රචනය ලෙස මහාවංසය පමණක් හුදෙකලා කොට භාවිත කිරීම අපහසු ය; එසේ කිරීමෙන් සාර්ථක ප්‍රතිඵල ද අත් නොවේ.
“…the island boasts of a historical tradition which goes back to very ancient time. The most fruitful outcome of the historical thinking of the early Sinhalese is the ´Great Chronicle` or the Mahavamsa… This chronicle was brought up to date from time to time and purports to relate the history of the island in an unbroken chronological order. It has been the basic source of most historical studies relating to the ancient and medieval periods of Sri Lanka. Thus the composition of the original mahawamsa in about in the 5th century A. D. This is an important landmark in the island historiography”
මහාවංසයෙහි ඇති ඇතැම් තොරතුරු සහ කරුණු අඩුපාඩුකම්වලින් යුක්ත වන බවට ඇති අදහසත් සමග ඓතිහාසික මූලාශ්‍රයක් වශයෙන් එහි ඇති විශ්වසනීයත්වය පිළිබඳ කතිකාවක් ගොඩනැඟී තිබේ. මහාවංසයෙහි මුල් පරිච්ඡේදවල සඳහන් තොරතුරු ජනප්‍රවාදවලින් ගහණ හෝ ඇතැම් විට විශ්වාස ඇතැම් විට විශ්වාස කළ නොහැකි අත්භුතජනක සිදුවීම්වලින් ගහණ ය. මෙම මිත්‍යා කථාවන්ට ජාතක කථාවන්ගේ ආභාසය එන්නට ඇති බව වියත්හු පවසති. ව්‍යක්ත පාලි පද්‍යයෙන් ලියන ලද මහාවංසයෙහි මහා කාව්‍යයක ලක්ෂණ දක්නට ලැබෙන බව මහාවංසයෙහි සඳහන් දුටුගැමුණු රජු පිළිබඳ විස්තරයට අවධානය යොමු කරමින් ලක්ෂ්මන් සු. පෙරේරා මහතා විසින් පවසනු ලබයි. මහානාම හිමි මහාවංසය රචනා කරමින් කලා කෘතියක් නිපද වීමට උත්සාහ කරන ලද බව ලක්ෂ්මන් සු. පෙරේරා විසින් පවසනු ලබයි. එමෙන්ම එය පුනරුක්ත දෝෂවලින් යුක්ත වූ අතර ශ්ලේෂ, අනුප්‍රාසය ආදී අලංකාරයන් ඉවහල් කරගන්නා මහානාම හිමියන් සමතා ලක්ෂණය ඇති සමස්තයක් වශයෙන් මහාවංසය ඉදිරිපත් කරනු ලැබේ. භාරතීය කාව්‍ය ශාස්ත්‍රය අනුව මෙය කාව්‍යයකැයි ද, මහා කාවයයකැයි ද, මහාවිහාරයේ පුරාණය යැයි ද කියනු ලැබේ. කෙසේ වුවද මහාවංසය මෙවන් වූ අඩුපාඩුවලින් සමන්විත ශ්‍රී ලාංකේය ඉතිහාසය අධ්‍යයනෙහිලා එහි ඇති වැදගත්කම පහත පරිදි දක්වා තිබේ.
“මහාවංසය රචනා වීමට මුල් වූ සාධක, එහි ලේඛන සම්ප්‍රදාය , තොරතුරු පෙළගැස්ම සහ ඒවායේ සුවිශේෂීත්වය පිළිබඳව සමතුලිත හා මධ්‍යස්ථ ශාස්ත්‍රීය ගවේෂණයක යෙදෙන්නෙකුට ලංකා ඉතිහාසය අධ්‍යයනය කිරීමෙහිලා එහි ඇති වැදගත්කම කිසිසේත්ම අවතක්සේරු කළ නොහැකි ය. ලෞකික හා ආගමික කරුණු ද්විත්වය ම මහාවංසය තුළ සඳහන් වුවත්, මහානාම හිමියන්ගේ අවධානය නිරන්තරයෙන් යොමු වූයේ ආගමික ඉතිහාසය දෙසට ය. ඒ අනුව රජ කෙනෙකුගේ පාලන කාලය තුළ සිදු වූ වැදගත් සේවාවන්ගෙන් එකක් නම් බුද්ධාගමේ චිරස්ථිතිය උදෙසා ඔවුන්ගෙන් ඉටු වූ සේවය යි.”
මහාවංස කතුවරයා එය රචනා කිරිමේ දී අනුගමනය කළ එක් රීතියක් වන්නේ බුදු සසුන ආරක්ෂා කරන යම් පාලකයෙකු වේ ද ඔහු කවර ජන වර්ගයකට අයත් වුවත් ඔහුව රක්ෂා කිරීම යි. එමෙන්ම යම් රජෙකු කෘෂිකර්මාන්තයට අවශ්‍ය ජලය සම්පාදනය කරීමට වැව් අමුණු කොතෙකුත් නිර්මාණය කළ ද බුදුදහමට කළ අවැඩ හේතුවෙන් මහාවංස කතුවරයාගේ පැසසුමට ලක් නොවී ය. ඊට උදාහරණ වශයෙන් මහසෙන් රජු දැක්විය හැකි ය. මහාවංස කතුවරයාගේ අවධානය වැඩි වශයෙන් බුදුදහම කෙරෙහි නැඹුරු විය. එනමුත් මහාවංසය හුදෙක් බුදුදහමේ ප්‍රචාරක ග්‍රන්ථයකැයි කියන ඇතැමුන්ගේ මතය නිවැරදි නොවන බව වියත්හු පවසති. එමෙන්ම කවදා කවුරුන් විසින් ලියැවෙන මහාවංසයක වුවත් ඔහු ලියන්නේ ලංකා ඉතිහාසය පිළිබඳව නම් මෙ කියන ප්‍රචාරයෙන් ඔහුට ගැලවීමට නොහැකි ය. තවද ආගමික වශයෙන් යම් පමණක පක්ෂග්‍රාහිත්වයක් දක්නට ලැබුණ ද දේශපාලනික වශයෙන් යම් අපක්ෂපාතීත්වයක් වංසකථාව මුළුල්ලේ ම පවත්වාගෙන ගොස් ඇති බව සිරිමා කිරිබමුණෙ විසින් පවසනු ලබයි.
කෙසේ වෙතත් මහාවංසයෙහි අගය හරියාකාරව විමසීමේ දී ඓතිහාසික විනිශ්චය පිළිබඳ ඉතා දැඩි මිණුම් භාවිත කිරීම යුක්ති සහගත නොවේ. මහාවිහාරයේ භික්ෂුවක වශයෙන් එහි කතුවරයා සමාජයේ ඉසිලූ තත්ත්වය ස්වකීය මුලාශ්‍ර නිසා පැන නැගුණු සීමාවන් සහ තමා විසූ කාලයේ බල පෑ අදහස්වලට අනුකූල වීමේ අවශ්‍යතාව වැනි කරුණු මෙහි ලා සිහියේ තබාගත යුතු වේ”. කෙසේ වෙතත් මහාවංසයෙහි ඓතිහාසික කෘතියක් වශයෙන් අඩුපාඩු කිහිපයක් පැවතිය ද එහි දැක්වෙන කරුණු බොහොමයක් පුරාවිද්‍යාත්මක මූලාශ්‍රවලින් අනාවරණය වීම ආදී කරුණු මත මහාවංසය ලක්දිව ඉතිහාසය පිළිබඳ අධ්‍යයනයේ දී වැදගත් වන බව පැහැදිලිය. එමෙන්ම පෙරදිග ඉතිහාසකරණ සම්ප්‍රදාය පිළිබඳ සාකච්ඡා කරන විට මහාවංසය සුවිශේෂී සංධිස්ථානයක් බව පැහැදිලිය.
- මහාවංසය යනු, විවිධ කාලවල දී රචිත බහු කර්තෘක ග්‍රන්ථයක් ද?
මහාවංසය යනු විවිධ කාලවල දී රචිත බහු කර්තෘක ග්‍රන්ථයක් බව විද්වතුන්ගේ මතය වේ. ඒ අනුව බොහෝ විද්වතුන්ගේ අවධානය මේ වෙත යොමුව තිබෙන අතර ඒ හා සම්බන්ධයෙන් නොයෙකුත් මතවාදයන් පවතී. මහාවංසය පෙරදිග ඉතිහාසකරණ සම්ප්‍රදායෙහි වැදගත් සංධිස්ථානයක් බව ඉහත දක්වන ලද කරුණුවලින් අවධාරණය විණි. ඒ අනුව මේ පිළිබඳව ද මෙහි ලා අවධානය යොමු කිරීම වැදගත් වේ. එමෙන්ම මහාවංසය විවිධ කාලවල දී රචිත ග්‍රන්ථයක් ය සහ මහාවංසය යනු, බහු කර්තෘක ග්‍රන්ථයක් ය යනුවෙන් මේ පිළිබඳ ප්‍රස්තුත දෙකක් යටතේ කරුණු ගොනු කිරීම අසීරු වන්නේ ඒ ප්‍රස්තුත දෙකම එකිනෙක හා සම්බන්ධව පවතින බැවිනි. තවද මහාවංසයෙහි මුල් කොටස හැරෙන්නට අනෙකුත් කොටස් කිහිපය චූලවංසය යන ව්‍යවහාරයෙන් යුක්තව පවතින බැවින් මෙම පැවරුම තුළදී මේ පිළිබඳ කරුණු දැක්වීමේ දී මහාවංසයෙහි පළමුවන කොටස හැර අනෙකුත් කොටස් චූලවංසය ලෙස නොව මහාවංසයෙහි දෙවන, තෙවන, සිවුවන කොටස් ආදී වූ ලෙසින් දක්වනු ලැබේ.
මහාවංසයෙහි මුල් කොටස වශයෙන් සැලකෙන මහසෙන් රාජ්‍ය කාලය අවසානය තෙක් (ක්‍රි. ව. 301) වූ පරිච්ඡේද තිස් හයක් හා 37වන පරිච්ඡේදයේ ගාථා 50 කින් සමන්විත ග්‍රන්ථය රචනා කළ කතුවරයා හැඳින ගැනීමට එම කෘතියෙන් කිසිම උපකාරයක් නොලැබේ. එනමුත් වංසත්ථප්පකාසිනියෙහි ඒ පිළිබඳ සඳහන් විස්තරය වැදගත් වේ.
“දික්සඳ සෙනෙවිරඳුන් වසින් කරවන ලද මහා පිරිවෙන් වැසි, මහාවංස අර්ථසාරයෙහි ප්‍රවීණ ආචාරයන් කෙරෙන් ලද මහානාම යන නම් ඇති තෙරුන් විසින් හෙළ බසින් කරන ලද පැරණි හෙළ අටුවායෙහි භාෂාන්තරය හැර අර්ථ සාරයම ගෙන, හෙළ බසට අනුරූප වනසේ කරන ලද පද්‍ය පද මහාවංසය.”
මහානාම නම් මහා ස්ථවිරයන් වහන්සේ කෙනෙකු දීඝසන්ද සේනාපති හෙවත් දික්සඳ සෙනෙවි පිරිවෙන්හි විසූ බවත්, ධාතුසේන කුමරු පරසතුරන්ගෙන් ආරක්ෂා වීම සඳහා පැවිදිව සිටියේ උන්වහන්සේ ළඟ බවත් මහාවංසයෙහි දෙවන කොටසෙහි සඳහන් වේ. ඒ අනුව මහාවංසයෙහි මුල් පරිච්ඡේද 37හි 50වන ගාථාව දක්වා කොටස මෙම මහානාම හිමි විසින් රචිත බව මහාවංස ටීකාව ව වංසත්ථප්පකාසිනියෙහි නිගමනයෙහි සඳහන් වන බව ලක්ෂ්මන් එස්. පෙරේරා විසින් සඳහන් කර තිබේ. එනමුත් සෙනරත් පරණවිතානයන් විසින් මේ හා සම්බන්ධයෙන් එනම් මහාවංසයෙහි රචකයා හා සම්බන්ධයෙන් වෙනස් ම මතවාදයක් ඉදිරිපත් කර තිබේ. එනම්, මහාවංසය රචනා කරනු ලැබූයේ පළමුවන මොග්ගල්ලාන රජු විසින් සීගිරි පර්වතයෙහි කරවා පුදනු ලැබූ දීඝාසන නම් විහාරයෙහි වාසය කළ මහානාම නම් හිමියන් විසින් යැයි නිගමනය කර තිබේ. උන්වහන්සේ සදධම්මප්පකාසිනී නම් තවත් පාලි ග්‍රන්ථයක ද කතුවරයා බව සඳහන් කර තිබේ. ධාතුසේන සහ ඔහුගේ කණිටු පුත් පළමුවන මොග්ගල්ලාන යන රජවරුන්ගේ රාජ්‍ය කාල අතර සමීප බව සලකන විට (ධාතුසේන ක්‍රි. ව. 455-473, මොග්ගල්ලාන ක්‍රි. ව. 491-508 අවු: 58) මහානාම නම් වූ එකල වැඩ විසූ, පිය පුත් දෙදෙනාගේ ම උපහාරයට භාජනය වූ, මහා ස්ථවිරයාණ කෙනෙකැයි සිතීමට ද බාධාවක් නැත. ධාතුසේන රාජ්‍ය කාලයෙ හි දී සහ මොග්ගල්ලාන රාජ්‍ය කාලයෙහි දී විසූ මහානාම හිමි එකම පුද්ගලයෙකු ලෙස ඇතැමුන් විසින් සැලකුව ද මහාවංසයෙහි දෙවන කොටසෙහි සඳහන් මහානාම හිමි ඉතා මහලු බව ලක්ෂ්මන් එස්. පෙරේරා විසින් පවසනු ලබයි.
“මහානාම නමැති ලාංකික භික්ෂුවක ගැන බුද්ධගයාවේ ද සෙල්ලිපියක සඳහන් වෙයි. උන්වහන්සේ පළමුවන මොග්ගල්ලාන රජුගේ ඇවෑමෙන් තුන්වන වර්ෂයේ දී ලියා අවසන් කරන ලද ‘සද්ධම්මප්පකාසිනී’ නම් පටිසම්භිදාමග්ගඅට්ඨකථාවේ කර්තෘවරයා වූ මහානාම හිමිපාණන් වියයුතු යයි ද කෙනෙක් කල්පනා කරති.”
මේ අනුව ඉහත සඳහන් කරුණුවලින් මහාවංසයෙහි පළමුවන කොටස ලෙසින් හඳුන්වනු ලබන 37වන පරිච්ඡේදයේ 50වන ගාථාව දක්වා වූ කොටස මහානාම නම් හිමි නමක් විසින් රචනා කරන්නට ඇති බව පැහැදිලිය. එමෙන්ම මෙහි දී ඇති වූ ගැටළුව වන්නේ ධාතුසේන රාජ්‍ය සමයෙහි දී සහ පළමුවන මොග්ගල්ලාන රාජ්‍ය සමයෙ හි දී විසූ මහානාම හිමි එකම පුද්ගලයෙක් ද නැතහොත් පුද්ගලයින් දෙදෙනෙකු ද යන්නයි. මහාවංසය විරචිත කාලය ලෙස සැලකෙනුයේ ක්‍රි. ව. 5වන සියවස අග භාගයත් ක්‍රි. ව. 6වන සියවස මුල් භාගයත් අතර කාලය යි. ධාතුසේන රජුගේ රාජ්‍ය කාලයත් (ක්‍රි. ව. 455-473), පළමුවන මොග්ගල්ලාන රජුගේ රාජ්‍ය කාලයත් (ක්‍රි. ව. 491-508) ඉහත සඳහන් කළ මහාවංසය විරචිත යැයි සැලකෙන කාල පරිච්ඡේදය හා සම වන බව පැහැදිලිය. ඒ අනුව මෙම රජුන් දෙදෙනාගේ ම රාජ්‍ය කාලවල දී සඳහන් වන මහානාම හිමි එකම පුද්ගලයෙකු යැයි පැවසීම යුක්ති සහගත වේ.
මහාවංසයෙහි පළමුවන කොටස පිළිබඳව සාකච්ඡා කිරීමේ දී එහි කර්තෘත්වය පිළිබඳ ගැටලුවක් තිබූ බව ඉහත සඳහන් කරුණුවලින් අනාවරණය විණි. ඒ අයුරින් ම මහාවංසයෙහි දෙවන කොටස හා සම්බන්ධයෙන් ද කර්තෘත්වය හා සම්බන්ධ මතභේදයක් විද්වතුන් අතර පවතියි. එමෙන්ම මෙවක් පටන් විද්වතුන්ගේ අවධානය මහාවංසය රචිත කාලය හා සමග ද බහු කර්තෘත්වය යන සාධකය සමග ද සම්බන්ධ වේ. පොල්වත්තේ බුද්ධදත්ත හිමියන් විසින් සංස්කරණය කරන ලද මහාවංසයෙහි ඇතැම් පුස්කොළ පිටපතක ‘මහාවංසො නිට්ඨිතො’ යනුවෙන් පාඨයක් දක්නට වන බව සඳහන් කර තිබේ. එනමුත් මහාවංසයේ පළමු කොටස 37වන පරිච්ඡේදයෙහි 50වන ගාථාවෙන් අවසන් වුව ද මහාවංසයෙහි දෙවන කොටස ආරම්භ වන්නේ 51වන සහ 52වන ගාථාවලින් මහසෙන් රාජ්‍ය කාලය පිළිබඳව ම සඳහන් කරමින් ය. මේ පිළිබඳව මංගල ඉලංගසිංහයන්ගේ අදහස පහත පරිදි වේ.
“...51, 52 යන ගාථා ද මහසෙන් රාජ්‍ය කාලය ගැනම සඳහන් කරන නිසා මහාවංසය තවදුරටත් ලියාගෙන යෑම මිස නිමාවක් දැකීම කතුවරුන්ගේ අපේක්ෂාව නොවූ බව පෙනේ. හැම පරිච්ඡේදයක් අවසානයෙහි ම යෙදූ‘සුජනප්පසාද සංවේගත්‍ථාය කතෙ මහාවංසෙ...’ යන පාඨය නොයොදා මහානාම මහා ස්ථවිරයන් විසින් තම කෘතිය නිමාවට පත් කළ බව සිතීම අපහසුය. විශේෂයෙන් ම හැම පරිච්ඡේදයෙහි ම මෙම උපදේශාත්මක පාඨය ඇතුළත් වන්නේ මහානාම මහා ස්ථවිරයන්ට පසුව ලියැවුණේ යැයි දැන් සලකනු ලබන කොටසය. එහි දෙවන ගාථාව (ගයිගර්ට අනුව චූලවංස ප්‍රථම කොටස-බුද්ධදත්ත නාහිමියන්ගේ සංස්කරණය අනුව 37.52 ගාථාව) මෙසේ ය.
තස්මා අසාධුසංසග්ගං - ආරකා පරිවජ්ජිය
අභිංවාසිවිසං ඛිප්පං - කරෙය්‍යත්තහිතං බුධො
‘ඒ නිසා බුද්ධිමත් තැනැත්තා අයහපත් අයගේ ආශ්‍රය ආශිර්විෂ සර්පයෙකු සේ දුරින් දුරු කොට තමාගේ හිත සුව පිණිස වහා ක්‍රියා කරන්නේ ය.’
‘මහසෙන් රජු අසාධු සංගමය නිසා අයහපත් ක්‍රියාවන් හි යෙදුනේ වුව ද යහපත් දේද කළ නිසා තම කර්ම විපාකය පරිදි දිවංගත වූයේ ය.’ යනුවෙන් 51වන ගාථාවෙන් කෙරෙන නිගමනය ද මෙහි දී සැලකිල්ලට ලක් විය යුතු ය. මහානාම හිමියන් ලියූ කොටසේ 50වන ගාථාවේ දෙවන පදයෙන් කියැවෙන්නේ ද මහසෙන් රජු පින් මෙන් ම පව් ද රැස් කළේ ය යන්නයි.”
එමෙන් මහාවංසයෙහි දෙවන කොටසෙහි කර්තෘත්වය හා සම්බන්ධ මතවාදයෙහි දී වියතුන් විසින් විවිධ අදහස් පළ කරන ලදී. එනම්, මහාවංසයෙහි දෙවන කොටස මුළුමනින් ම නොවේ නම් එහි කොටසක් හෝ ධම්මකිත්ති නම් ථෙර නමක් විසින් රචනා කරන ලද බව ගයිගර් විසින් සඳහන් කරනු ලබයි. සිරිමා වික්‍රමසිංහ ද මෙම අදහසට එකඟව තිබේ. එනම්, එතුමිය විසින් ජන ප්‍රබන්ධ මත පිහිටා ධම්මකිත්ති හිමි දෙවන පැරකුම්බා රජ දවස (ක්‍රි. ව. 1236-1271) බුරුමයේ සිට ලංකාවට වැඩම කළ බව පිළිගෙන තිබේ. එමෙන්ම සිරිමා වික්‍රමසිංහ පවසනුයේ 37වන පරිච්ඡේදයේ සිට 79වන පරිච්ඡේදය දක්වා වන මහාවංසයෙහි දෙවන කොටස ( එතුමිය සඳහන් කරනුයේ චූලවංසයේ පළමු කොටස ලෙසිනි) කර්තෘවරුන් දෙදෙනෙකු විසින් අවස්ථා දෙකක දී රචනා කරන ලද බවයි. ඉන්ද්‍රකීර්ති සිරිවීරයන් විසින් ද සිරිමා කිරිබමුණෙගේ අදහසට එකඟ වී ඇති බවක් දක්නට ලැබේ. එනමුත් මෙම අදහස අඩුපාඩු සහිත බව මංගල ඉලංගසිංහයන් විසින් පවසනු ලබයි. ලක්ෂ්මන් එස් පෙරේරා විසින් මේ පිළිබඳව ඉදිරිපත් කරන ලද මතවාදය පහත පරිදි වේ.
“මහාසේන රජුගේ ඇවෑම කෙළවර කොට, නැවතුණු තැන සිට පළමුවන පරාක්‍රමබාහු රජුගේ කාලය දක්වා වංසකථාව පසු කලක රචනා කරන ලදී. මෙය ධම්මකිත්ති නමැති හිමිපාණ කෙනෙකුන් විසින් කරන ලදැයි ගයිගර් මහතා කියන්නේ පරම්පරාගතව සිංහලයන් අතර පැවතුණු මතය අනුව ය... මහාවංසයේ අන්තිම පරිච්ඡේදයේ අන්තිම ගාථාවෙන් පටන්ගෙන, අතර ඉඩ නොතබා වංසකථාව කියාගෙන යෑමෙන් පෙනෙන්නේ මෙහි කතුවරයා කවරෙකු වුව ද, ඔහු මහාවංසය නොකඩවා ගෙන ගිය බවයි. මේ පොතේ පරිච්ඡේද තිස් දෙකෙන් දහසයක් ම පළමුවන පරාක්‍රමබාහු රජු පිළිබඳ වර්ණනයට වෙන් වී තිබේ. වංසකථාවේ පසු කොටස චූලවංසය යන නම යෙදීමේ සිරිත ඇති වූයේ මුල් කොටස මහත් ගෞරවයට පාත්‍ර වී තිබීම නිසා යැයි සිතිය හැකිය. එහෙයින් මේ කොටස චූලවංසයේ පළමුවන කාණ්ඩය යන නමින් මෙහි අග සඳහන් කරනු ලැබේ...
මේ රජ පරපුරේ අන්තිමයා වූ පළමුවන පරාක්‍රමබාහු රජුගේ කාලය විස්තර කිරීමේ දී කතුවරයා සියැසින් දුටු දෑ ඉවහල් කරගත් බව නිසැකය. කලින් විසූ වංසකථා කර්තෘන් විසින් චූලවංසයේ මුල් කොටස ලියන ලදැයි සිතිය හැකි ය. එසේ නම් ධම්මකිත්ති හිමියන් කළේ ඒ සියල්ලම එකතු කර, තම ශෛලියෙන් වංසකථාව ලිවීම විය යුතුය.”
තවද මහාවංසයේ දෙවන කොටස රචනා කළේ යැයි සැලකෙන ධර්මකීර්ති හිමි පිළිබඳ මංගල ඉලංගසිංහයන් විසින් ද අදහස් ඉදිරිපත් කර තිබේ. එමෙන්ම එතුමා පවසන පරිදි ධර්මකීර්ති මිථ්‍යාව ගොඩනැඟීමේ දී ගයිගර් පඬිවරයා විසින් අවිනිශ්චිත, වික්ෂිප්ත තත්ත්වයකින් යුතුව පරස්පර විරෝධී ප්‍රකාශ ඉදිරිපත් කරන ලද බවයි. එමෙන්ම ඉලංගසිංහයන් විසින් ධර්මකීර්ති ස්ථවිරයන් පිළිබඳව මැනවින් හැඳින ගැනීමට මහාවංසයෙහි සඳහන් වන පහත සඳහන් ගාථා පාඨයන් උපුටා දක්වන ලදී.
“නැවත ඒ (රජ) තෙමේ තඹරට අනවරථයෙන් වසන්නා වූ නොයෙක් ලජ්ජී භික්ෂූන් අතුරෙන් ධර්මකීර්ති යැයි ප්‍රසිද්ධ වූ සිල් තෙදින් බබලන්නා වූ එක් මහතෙර කෙනෙක් ඇති. පිඬු සිඟා වඩනා ඒ තෙරුන්ගේ ඉදිරියෙහි මග කිසි කලෙක පියුමක් පහළ වී යයි වික්ෂිප්ත කරන ලදුව දළදාවෙන් ස්පර්ශ කරන ලද්දා වූ .....”
මේ අනුව තඹලිංගමු ධර්මකීර්ති මහා ස්ථවිරයන් මහාවංසයෙහි මහසෙන් රජුගේ සිට ඉදිරියට ඇති සවිස්තරාත්මක වංසකථාව ලිවීම හෝ එතෙක් ලියන ලද කොටස් එකතු කර සංස්කරණය කළේ යැයි ගයිගර් සහ සිරිමා කිරිබමුණේ විසින් ඉදිරිපත් කරන ලද උපකල්පනයන් පිළිගත නොහැකි බව මංගල ඉලංගසිංහයන් විසින් පවසනු ලබයි. එමෙන්ම සුමංගල හිමියන් සහ බටුවන්තුඩාවේ ද තිස් හත්වන පරිච්ඡේදයේ පටන් අසූහත්වන පරිච්ඡේදය දක්වා වූ කොටස දඹදෙණිය රාජධානියෙහි රාජ්‍ය කළ පරාක්‍රමබාහු රාජ්‍ය සමයෙහි දී ධර්මකීර්ති නම් හිමිනමක් විසින් රචනා කරන ලද බවට පවසන ලද මතය බැහැරකර තිබේ. ඒ බවක් පද්‍ය බන්ධන රීතියෙන් ද අවධාරණය නොවන බව සඳහන් කර තිබේ.
පොළොන්නරු රාජධානියෙහි රාජ්‍ය කළ මහා පරාක්‍රමබාහු රජුගේ සමයෙහි දී ධර්මකීර්ති නම් හිමි නමක් විසින් දාඨාවංසය රචනා කර තිබේ. දාඨාවංසය සංස්කෘත කාව්‍ය ලක්ෂණවලින් අනූන භාෂා විලාශයකින් රචනා කර තිබෙන අතර දාඨාවංසයෙහි එන ඇතැම් වර්ණනා මහාවංසයෙහි අදාළ කොටසෙහි එන වර්ණනා මනහර භාෂා විලාශය, පද්‍ය බන්ධන රීති ආදී කරුණු එකිනෙක සමාන වන බව මංගල ඉලංගසිංහයන් විසින් පවසනු ලබයි. තවද මහාවංසයෙහි එන මහා විජයබාහු සහ මහා පරාක්‍රමබාහු වැනි රජුන්ගේ චරිත උද්දීපනය කර බලන විට ගයිගර් පඬිතුමා සහ වික්‍රමසිංහ මහත්මිය විසින් නම් කරන ලද පරාක්‍රම වීර කාවය රචනා කරනු ලැබූයේ මෙ කියන ධර්මකීර්ති හිමි විසිනැයි කිව හැකිය. පාලි, සංස්කෘත, ප්‍රාකෘත ආදී වූ භාෂාවන්ගේ ප්‍රවීනයෙකු වූ මෙ හිමියන්ගේ භාෂා ඥාණය දාඨාවංසයෙන් නිරූපණය වෙයි. එමෙන්ම කෞටිල්‍ය අර්ථ ශාස්ත්‍රයෙහි එන විස්තරයන්ට සමාන අයුරින් මහා පරාක්‍රමබාහු රජු පිළිබඳව වර්ණනා කර තිබේ. ඒ අනුව මහා පරාක්‍රමබාහු රජුගේ කාලය අවසානය දක්වා වූ කොටස මෙම ධර්මකීර්ති හිමියන් විසින් රචනා කරන ලදී.
යගිරල ප්‍රඥානන්ද හිමියන් ද මහාවංසයෙහි දෙවන කොටසෙහි කර්තෘත්වය පිළිබඳ අදහස් ඉදිරිපත් කර තිබේ. එ හිමියන් පවසන පරිදි එහි කර්තෘ අභිධානප්පදීපිකා කර්තෘ මොග්ගල්ලාන හිමියන් බවයි. එපමණක් නොව පුංචිබංඩාර සන්නස්ගල පවසනුයේ මහාවංසයෙහි දෙවන කොටස පොළොන්නරු ථූපාරාමයෙහි විසූ මුගලන් හිමියන් අතින් විරචිත බවයි. මේ අයුරින් මහාවංසයේ දෙවන කොටසෙහි කර්තෘ පිළිබඳව විද්වතුන් අතර විවිධ මතවාදයන් පවතින අතර ඒ පිළිබඳව නිශ්චිත නිගමනයකට එළැඹීමට අපොහොසත් වී තිබෙන බව පැහැදිලිය. මහාවංසයෙහි පළමු සහ දෙවන කොටසෙහි කර්තෘත්වය හා සම්බන්ධයෙන් පවතින මෙම ගැටලුව පිළිබඳව ඩබ්ලිව්. එම්. කේ. විජේතුංගයන් විසින් මෙසේ සඳහන් කරනු ලබයි.
“මහාවංසයෙහි ප්‍රථම කොටස පරිච්ඡේද 37කින් සමන්විතය. මෙම කොටස එකම භික්ෂු නමක් විසින් රචිත බව අවිවාදාත්මක ය. උන්වහන්සේ මහානාම නම් වේ. 37වන පරිච්ඡේදයේ ගාථා 51න් ආරම්භ වන නිර්නාමික භික්ෂූන් එක් නමක් හෝ ඊට වැඩි ගණනක කර්තෘත්වය දරන්නකි. කර්තෘත්වය සඳහා පසු කාලයේ ධම්මකිත්ති සහ මොග්ගල්ලාන යන හිමිවරුන් දෙදෙනෙකුගේ නම් ඉදිරිපත් වී ඇත බහු කර්තෘකත්වයට හේතු සාධක වශයෙන් රචනා ශෛලිය ආදී වූ වෙනස්කම් ඉදිරිපත් කෙරේ. ප්‍රථම භාගයට වඩා ද්විතීය භාගය තොරතුරු අතින් කුඩා විශ්වකෝෂයක් හා සමානය. කාලය ගැන සලකන විට එහි ඇති තොරතුරු අතිශයින් විස්මය ජනකය. රජුන් හා රාජ පරම්පරා වශයෙන් ද දෙවන භාගය ඉදිරියෙන් සිටියි. ලක්දිව ඉතිහාසයේ ප්‍රබලතම මහාරජුන් සිව් දෙනෙකු හා ලක් ඉතිහාසයේ දීර්ඝතම රජ පරපුර මෙම කාලයට අයත් ය. නම් වශයෙන් ධාතුසේන, මානවම්ම හා ඔහුගෙන් ආරම්භ වන රජ පරපුර සහ පළමු වන විජයබාහු හා පළමු වන පරාක්‍රමබාහු රාජ්‍ය කාලයන් ය.”
මේ අයුරින් මහාවංසයේ දෙවන කොටසෙහි කර්තෘ පිළිබඳව විද්වතුන් අතර විවිධ මතවාදයන් පවතින අතර ඒ පිළිබඳව නිශ්චිත නිගමනයකට එළැඹීමට අපොහොසත් වී තිබෙන බව පැහැදිලිය. තවද ශ්‍රී ලාංකේය වංස කථාව ලිවීම ආචාර්ය පරම්පරා ගණනක ප්‍රතිඵලයක් ය යන කරුණ කෙරෙහි ද මෙහි දී අවධානය යොමු කිරීම වැදගත් වේ. ක්‍රි. ව. පස්වන ශතවර්ෂයෙහි සිට පොළොන්නරු යුගය තෙක් කාලය පාලි සාහිත්‍යයෙහි ස්වර්ණමය යුගය ලෙස හඳුන්වනු ලැබේ. ඒ අනුව ශතවර්ෂ අටක් පමණ මහාවංසය රචනා කිරීම අත්හැර දමා තිබුණේ යැයි ගයිගර් පවසන නිගමනය පිළිගත නොහැකිය.
“මහාවංසයේ මුල් කොටසේ අවසාන පරිච්ඡේද පහත් ‘ලංකා විලොප’ නම් වූ 53වන පරිච්ඡේදය තෙක් වු පරිච්ඡේද පහළොවත් එකම ස්වරූපයකින් ලියැ වී ඇත. මේ පරිච්ඡේද පහළොහම ලියන ලද්දේ එකම කතුවරයෙකු විසින් යැයි සිතිය නොහැක්කේ ශතවර්ෂ අටක පමණ දීර්ඝ කාල පරිච්ඡේදයක් ඊට ඇතුළත්ව ඇති බැවිනි... මහාවිහාර, අභයගිරිය, ඡේතවන යන භික්ෂු නිකායවල වර්ධනය සිදු වූයේ ද මේ කාල පරිච්ඡේදයෙහි දී ම බව පැහැදිලිය. මෝරිය-ලම්බකර්ණ බල අරගලය, ලංකාව හා දක්ෂිණ භාරතීය රාජ්‍ය අතර සම්බන්ධතා වර්ධනය, අනුරාධපුර සමාජයෙහි විදේශික කුලී හේවායන් ඉසි ලූ තත්ත්වය වැනි නොයෙකුත් සංකීර්ණ ප්‍රශ්න සලකා බලන විට ඒ සියල්ල පොළොන්නරු යුගයේ හෝ දඹදෙණි යුගයේ ජීවත් වූ කතුවරයෙකු වසින් නිවැරදිව සටහන් කර තබන ලද්දේ කෙසේ ද? යන්න විමසිල්ලට ලක් කළ යුතුව ඇත.”
මහාවංසයෙහි පළමු කොටසට මූලාශ්‍ර වූ සීහලට්ඨකථා මහාවංසයක් තිබුණේ වුව ද දාඨාවංසය, කෙසධාතුවංසය වැනි කෘතීන් සහ පුඤ්ඤපොත්තක වැනි ග්‍රන්ථවල තොරතුරු මඟින් පමණක් මහාවංසයෙහි දෙවන කොටසෙහි ඓතිහාසික තොරතුරු නිවැරදිව වාර්තා කරමින් සම්පූර්ණ කළ නොහැකි ය. පොළොන්නරු යුගය දක්වා මේ ලියකියවිලි සුරක්ෂිතව තිබූණේ දැයි සැක සහිතය. එනම්, චෝල ආක්‍රමණ හේතුවෙන් අනුරාධපුර රාජධානිය විනාශයට පත් විය. එබැවින් මහාවංසය එක් කතුවරයෙකු විසින් පමණක් නොව මහා විහාරික භික්ෂු පරම්පරා ගණනාවක් විසින් කලින් කලට රචනා කිරීමෙහි ප්‍රතිඵලයක් බව පැහැදිලිය. එමෙන්ම එහි දී තම පෞද්ගලිකත්වය ඉස්මතු කිරීම නොව ථෙරවාදී ඓතිහාසික සම්ප්‍රදාය ඉදිරියට පවත්වාගෙන යෑම ඔවුන්ගේ අභිප්‍රේතාර්ථය වූ බව පැහැදිලි ය.
“...පළමුවන සේන රාජ්‍ය කාලයට එන තුරු මහාවංසය ලිවීම කතුවරුන් කීප දෙනෙකු විසින් කරන ලද බවත් ඉන් අනතුරු පරිච්ඡේද ද එලෙස ම කතුවරුන් කීප දෙනෙකු විසින් ම ලියැවුණු බවත්ය... තිස් අට වන හා තිස් නව වන පරිච්ඡේදවල දක්නට ලැබෙන සමාන පද යෝජනාදිය විමසිල්ලට ලක් කළ හික්කඩුවේ ශ්‍රී සුමංගල හිමි සහ දොන් අන්ද්‍රිස් සිල්වා බටුවන්තුඩාවේ යන විද්වතුන් එම පරිච්ඡේද දෙක එක ආචාර්යවරයෙකු විසින් ලියන්නට ඇතැයි නිගමනය කළහ... ප්‍රබලම නිදර්ශනය නම් කාශ්‍යප රජු දිවිනසා ගැනීමෙන් පසු මුගලන් කුමාරයා අනුරාධපුරයට පැමිණීම දක්වන ‘සබ්බං සො ධනමාදාය ආගඤ්ජි නගරං වරං’ හෙතෙම සියලු ධනය රැගෙන අනුරාධපුරයට පැමිණියේ ය යන යෙදුමයි. දුරුතු දානය පිළිබඳ තොරතුරු ලැබෙන්නේ ද පළමුවන මුගලන් රාජ්‍ය සමය හා සම්බන්ධයෙනි. ඒ අනුව මෙම පරිච්ඡේද දෙක ලිවූ කතුවරයා පළමු වන මුගලන් රජුගෙන් පසු සියවසක් දෙකක් ඇතුළත ජීවත් වූ කෙනෙකු බව මෙයින් හොඳින් පැහැදිලි වේ.
එමෙන්ම මහානාග රජුගේ අවසානය තෙක් වූ 41වන පරිච්ඡේදයේ ඉතිරි කොටස තවත් ආචාර්යවරයෙකු විසින් ලියන ලද බව මේ විද්වතුන්ගේ මතය යි. එම නිගමනයට පාදක වී ඇත්තේ මුල් ගාථා තුන හැර එම පරිච්ඡේදයෙහි සෙසු ගාථාවල ඇති පද්‍ය බන්ධන විලාශය යි. 42වන පරිච්ඡේදය වෙනත් ආචාර්යවරයෙකු විසින් ලියන ලද බව අලංකාර රීති, පද්‍ය බන්ධන විලාශය ආදිය විමර්ශනයට ලක් කළ ශ්‍රී සුමංගල බටුවන්තුඩාවේ පඬිවරු නිගමනය කරති.....එහෙත් අදාළ රජවරුන්ගේ පුණ්‍ය ක්‍රියා පමණක් නොව රාජ්‍යයට පත්වීම්, රාජ්‍ය පැහැර ගැනීම්, ඒ ඒ තැන කළ සටන් ආදිය ගැන කෙරෙන කුදු මහත් විස්තර සලකා බලන විට පෙනී යන්නේ ඒ ඒ රාජ්‍ය කාලවලට සමකාලීන හෝ සමීපකාලීන උගතුන් විසින් එම පරිච්ඡේද ලියන ලද බවයි... පද්‍යාලංකාර රීතිය ආදිය විභාග කොට බැලූ ශ්‍රී සුමංගල-බටුවන්තුඩාවේ පඬිවරු 44වන පරිච්ඡේදයේ සිට 50වන පරිච්ඡේදය අවසානය තෙක් එක කතුවරයෙකු විසින් රචනා කරන්නට ඇතැයි අනුමාන කරති. එහෙත් අපගේ අදහස නම් පළමුවන සේන රජුගේ රාජ්‍ය කාලය (ක්‍රි. ව. 833-853) විස්තර කරන 48වන පරිච්ඡේදයේ සිට ඉදිරියට ඇති කොටස පසුකාලීන කතුවරයෙකු විසින් රචනා කරන්නට ඇති බවය.... අග්ගබෝධි රාජ්‍ය කාලය අවසානය තෙක් වූ පරිච්ඡේදය අනුරාධපුර අගනුවර ම විසූ කතුවරයෙකු හෝ කතුවරුන් කීප දෙනෙකු විසින් රචනා කරන ලද බවයි. මෙම නිගමනයට උපයෝගී කරගත හැකි ප්‍රබලම සාධකය නම් යම් යම් සිද්ධීන් විස්තර කිරීමේ දී ස්ථාන නාම දක්වන ලද ආකාරය යි.....
මහාවංසයෙහි 37වන පරිච්ඡේදයෙහි 47වන පරිච්ඡේදයේ අවසානය දක්වා අනුරාධපුරයේ මහාවිහාරික ආයතනවල සිටි භික්ෂූන්වහන්සේලා කීප නමක් විසින් රචනා කරන ලද බවයි.... පළමුවන සේන රජුගෙන් ආරම්භ වන පරිච්ඡේද හතර (48-52) අනුරාධපුර රජ පෙළපත පිළිබඳ නිරවුල් දැනුමක් තිබූ කතුවරයෙකු විසින් රචනා කරන්නට ඇති බවයි..... වංසකථාවෙහි 53වන පරිච්ඡේදයෙහි (ලංකා විලොප) සිට 59වන පරිච්ඡේදය අවසානය තෙක් වූ කොටස පොළොන්නරුවෙහි ජීවත් වූ කතුවරයෙකු විසින් ලියන ලද බව පෙනේ... වංසකථාවේ 60වන පරිච්ඡේදයෙහි සිට ‘විහාරකාරාපන’ නම් වූ 76වන පරිච්ඡේදය තෙක් වූ කොටස එක් ආචාර්ය පරම්පරාවක උගතුන් කීපදෙනෙකු විසින් රචනා කරන්නට ඇතැයි ශ්‍රී සුමංගල-බටුවන්තුඩාවේ පඬිවරු නිගමනය කරති...76 හා 77 පරිච්ඡේද නියත වශයෙන් ම පොළොන්නරුවෙහි ජීවත් වූ කතුවරයෙකු විසින් ලයන බව යි...මෙම කතුවරයා අනෙකෙකු නොව පරාක්‍රමබාහු රජ පවුලේ කුළුපග මිත්‍රයෙකු වූ රාජගුරු ධර්මකීර්ති හිමියන් බව අපගේ පිළිගැනීම යි... මෙතැන් සිට 85වන පරිච්ඡේදය අවසානය තෙක් කොටස පූර්ව පරිච්ඡේද තරම් මනෝහර නොවන නමුත් කාව්‍ය ශාස්ත්‍රාදියෙහි දක්ෂයන් විසින් ම කර ඇතැයි ශ්‍රී සුමංගල-බටුවන්තුඩාවේ පඬිවරු නිගමනය කරති. එසේ ම එතැන් සිට 90වන පරිච්ඡේදය මධ්‍යය දක්වා වූ පරිච්ඡේද කිහිපය, ඒකාකාර ක්‍රම යුක්තව, ඉතා මධුර වූ පද්‍ය බන්ධනයෙන් මනෝහරව ඇති බැවින්, වෙනත් කතුවරයෙකුගේ බව මේ පඬිවරුන්ගේ අදහසයි.”
ඉහත සඳහන් කරන ලද පරිදි මංගල ඉලංගසිංහයන්ගේ මතය වන්නේ මහාවංසයෙහි දෙවන කොටස දඹදෙණි සමයෙහි විසූ ධර්මකීර්ති හිමියන්ගේ පමණක් නොව කර්තෘවරුන් කිහිපදෙනෙකුගේ ම උත්සාහයේ ප්‍රතිඵලයක් බවයි. එමෙන් ම මහාවංසයෙහි තෙවන කොටසෙහි කර්තෘ අඥාත බව බොහෝ වියතුන්ගේ මතය වේ; 79වන පරිච්ඡේදයේ සිට 90වන පරිච්ඡේදය දක්වා වූ කොටස මීට ඇතුළත් වේ. මහාවංසයෙහි සිවුවන කොටස 90වන පරිච්ඡේදයේ අවසන් වූ තැන් සිට කීර්ති ශ්‍රී රාජසිංහ රජුගේ කාලය දක්වා අයත් වේ. එය ක්‍රි. ව 18වන ශතවර්ෂයේ දී සිද්ධාර්ථ බුද්ධරක්ෂිත නම් හිමියන් විසින් රචනා කර තිබේ. ඒ අනුව මහාවංසය යනු, විවිධ කාලවලදී රචිත බහු කර්තෘක කෘතියක් ය යන්න මෙතෙක් දක්වන ලද කරුණුවලින් බොහෝ දුරට සනාථ වී තිබෙන බව පැහැදිලිය.
මහාවංසයෙහි දෙවන කොටසෙහි පටන් චුලවංසය යැයි ව්‍යවහාර කිරීමට ඇතැම්හු පෙළඹුණහ. එය ආරම්භ කරනු ලැබූයේ විල්හෙල්ම් ගයිගර් විසින් ය. එනමුත් මෙම පැවරුමෙහි දී චූලවංසය ලෙස නොව මහාවංසයෙහි දෙවන කොටස ආදී වූ ලෙසින් දැක්වීම යෝග්‍ය වන බැවින් එසේ ව්‍යවහාර කළෙමි. එමෙන්ම මහාවංසයෙහි පළමු කොටස මහානාම හිමියන් විසින් රචනා කරනු ලැබූයේ ක්‍රි. ව. 5වන සියවස අග භාගයත් ක්‍රි. ව. 6වන සියවස මුල් භාගයත් අතර කාලයෙහි දී බව පැහැදිලිය. එමෙන්ම ඉන්පසු මහාවංසයෙහි දෙවන සහ තෙවන කොටස් කතුවරුන් දෙදෙනෙකුට වැඩි ප්‍රමාණයක් විසින් රචනා කරන ලද බවයි. එනම්, එය ආචාර්ය පරම්පරාවක් විසින් රචනා කරන ලදැයි පවසන මතය සාධාරණීකරණය කළ හැකි බව පැහැදිලි විණි.
තවද මහාවංසයෙහි දෙවන කොටසෙහි කතුවරයා ලෙසින් ධර්මකීර්ති හිමියන්ගේ නම පමණක් සඳහන් කිරීම සාධාරණ නොවේ. ඓතිහාසික කරුණු පිරික්සීමේ දී මෙම ධර්මසේන හිමියන් දඹදෙණි යුගයෙහි විසූ හිමිනමක් බව අනාවරණය විය. එනමුත් මහාවංසයෙහි දෙවන කොටස අනුරාධපුර, පොළොන්නරු ආදී රාජධානි සමයන්හි දී විසූ කතුවරුන් විසින් ද විරචිත බව අනාවරණය විණි. තවද ධර්මකීර්ති හිමියන් කවරෙක් ද යන්න පිළිබඳ නිශ්චිත නිගමනයක් විද්වතුන් අතර නොපවතින බව පැහැදිලි විණි. මහාවංසයෙහි දෙවන කොටස මොග්ගල්ලාන නම් හිමි නමක් විසින් රචිත බවට ද මතයක් පවතී. එපමණක් නොව මහාවංසයෙහි සිවුවන කොටස රචනා කර ඇත්තේ ක්‍රි. ව. 18වන සියවසෙහි විසූ සිද්ධාර්ථ බුද්ධරක්ෂිත හිමියන් විසින් ය. මේ අනුව පැහැදිලි වන්නේ පොදුවේ අප මහාවංසය ලෙසින් හඳුන්වන ග්‍රන්ථය කර්තෘවරුන් කිහිපදෙනෙකු විසින් ම රචිත බවයි. එමෙන්ම මෙයින් ගම්‍ය වන අනෙක් කරුණ මහාවංසය යනු, විවිධ කාලවල දී රචිත ග්‍රන්ථයක් බවයි. ඒ බව අවිවාදයෙන් ම පිළිගත හැකිය. මෙහි දී චූලවංස ව්‍යවහාරය කෙරෙහි ද අවධානය යොමු කරනු ලැබූයේ විද්වතුන්ගේ අවධානය දැඩිව ඒ වෙත යොමුව තිබෙන බැවිනි. එහි දී චූලවංස ව්‍යවහාරය ශාස්ත්‍රානුකූල පදනමකින් තොර වූ මතවාදයක් බව පසක් විය. මේ අනුව මහාවංසය යනු විවිධ කාලවල දී රචිත බහු කර්තෘක කෘතියක් ය යන විද්වත් මතය නිරවද්‍ය බව පැවසිය හැකිය.
