අසිරිමත් සාංචි තොරණෙහි කැටයම්
සාංචි ශිල්පියා තම නිර්මානකරණය සදහා
- ජාතක කථා
- බුද්ධ චරිතය
- ඓතිහාසික සිද්ධි
වස්තු විෂය ලෙස තෝරාගෙන ඇත.
මේ කැටයම් තුළ දක්නට ලැබෙන විශේෂතම ලක්ෂණය නම් බුදුන් රූපකායෙන් නොදැක්වීමයි. මේ වන විට ලෝකයේ බුදු පිළිමයක් නිර්මාණය නොවී තිබීම මෙයට හේතුවයි. බුදුන් වෙනුවට සංකේත භාවිත කොට ඇත. ඡත්‍රය, බෝධිය, වජ්‍රාසනය, ධම්ම චක්‍රය, සිරිපතුල වැනි සංකේත බුදුන් දැක්වෙන අවස්ථාවන්හි දී භාවිත කොට ඇත.
බෝධිසත්වයන් දැක්වීමේ දී පවා ජීවිතාරෝපයෙන් දැක්වීමට සාංචි ශිල්පියා මැලිවී ඇති බව පෙනේ. නැගෙනහිර තොරණෙහි මැද ගල් පුවරුවේ මහබිනික්මන දැක්වෙන කැටයම මෙයට නිදසුනකි.
ජාතක කථා
- වෙස්සන්තර ජාතකය
- ඡද්දන්ත ජාතකය
- මහා කපි ජාතකය
වෙස්සන්තර ජාතකය
සාංචි තොරණෙහි දක්නට ලැබෙන ජාතක කථා අතුරින් ඉතා අගනා නිර්මාණය වන්නේ ඡද්දන්ත ජාතකය දැක්වෙන කැටයමයි. උතුරු තොරණෙහි යට ගල් පුවරුවේ දෙපැත්තෙහිම මෙම ජාතක කථා පුවත කැටයමට නගා ඇත. කථාව ඇරඹෙන්නේ නගර වැසියන්ගේ හරසර මැද ඇතු පිටින් වඩින වෙසතුරු රජුගේ හා පවුලේ අය දැක්වෙන කැටයමකිනි. නගර සීමා කෙළවරේ රජ පවුල පමණක් රථයක නැගී යන අයුරුත් අනතුරුව රථය දන් දීමෙන් පසු නැවත නගරයට ගෙන යන අයුරුත් දකුණු කෙළවර තවුස් වෙස් ගත් වෙසතුරු රජු හා පවුලේ අයත් දැක්වේ. ගල්පුවරුවේ ඇතුල් පැත්තේ පුවත දැක්වෙනුයේ දකුණේ සිට වමට කියවෙන අයුරිනි. මෙහි ප්‍රථමයෙන්ම අසපුවෙහි වෙසෙන වෙසතුරු රජු හා පවුලේ අය දැක්වේ.
රැකවලෙහි සිටි වැද්දා කුරිරු විරූපී බමුණා නසන්නට තනයි. මන්ත්‍රී දේවිය ඵලවැල නෙළන්නට ගොසින්ය. බමුණු වෙසින් පැමිණි සක්දෙවි රජු පසෙකින් සිටී. ගිහි ඇදුමෙන් සැරසුණු වෙසතුරු රජු මන්ත්‍රී දේවිය හා දරු දෙදනා කැටිව නුවර දෙසට ගමන් කරයි.
සාංචි ශිල්පියා මේ පුවත කියනුයේ ඔහුටම ආවේනික රටාවකටය. එකිනෙක සිදුව්ම් වෙන්කර දැක්වීමට නොවෙහෙසුන අතර කාලය හා ස්ථානය ගැනද නොවෙහෙසුනහ. කතාව දත් නරඹන්නාට අවස්ථා කැටිකොට ගෙන අවබෝධ කරගත හැකිවන පරිදි පුවත කැටයමට නැගීය.
ඡද්දන්ත ජාතකය
එතරම් සවිස්තරාත්මක නොවූව ද උතුරු තොරණෙහි ඉහළ ගල් පුවරුවේ පිටුපස දැක්වෙන ඡද්දන්ත ජාතකය කැටයම උසස් නිර්මාණයකි.බෝ සතුන් ලෙස ඇතකු දැක්වෙන කදිම අවස්ථාවකි. දළ සොයා ආ වැද්දාට බෝසත් ඇතු විසින් දළ දන් දෙන අයුරු හැගීම් දනවන සුලුය. ඇතුන්ගේ චලන ඉරියව් ස්වභාවිකව කැටයමට නගා ඇති අයුරින් ශිල්පියා සතු කුසලතාව මැනවින් පිළිබිඹු වෙයි. එසේම එයට පසුබිම් වු සුන්දර පරිසරය සොබා සෞන්දර්යයේ චමත්කාරය පිළිබද ඔහු තුළ වූ අත්දැකීම් කියා පෑමට සමත්ය.
මහා කපි ජාතකය
බටහිර තොරණෙහි දකුණු කුළුණේ ඉදිරි පස දැක්වෙන කැටයම මහා කපි ජාතකය නිරූපණය කරයි. බුදුරදුන් පෙර ආත්මයක වදුරකුව ඉපදීමේ සිද්ධියක් මෙයින් නිරූපණය කෙරෙයි. තම සහයන් අනතුරින් මුදවා ගැනීම සදහා ගංගාවකින් එතර කරවීමට ගත් උත්සාහය මෙහි තේමාවයි. ගංගාවේ දෙපස ගස් දෙකක් අතර පාලමක් සේ සිටගෙන තම පිට උඩින් එගොඩ වීමට සලස්වමින් ඔවුන් බේරාගත් අවස්ථාව කදිමට නිරූපණය කෙරේ. මෙහි සිද්ධිය නිරූපණය කර ඇති අයුරු විසිතුරුය. කැටයම මධ්‍යයේ වු ගංගාව පර්යාලෝක සිද්ධාන්තය නිරූපනය වන අයුරින් දක්වා ඇත. ගංගාවේ දිය රැළි රිදිමානුකුලය.
පිහිනා යන මාලුන් දැක්වීමෙන් ගඟ ගලා යන බව හඟවයි. බෝසත් වදුරා විශාලව යෙදීමෙන් එම චරිතයට විශේෂ තැනක් දීමට උත්සාහ ගෙන ඇත. ගස් හා පරිසරය දැක්වීමට යොදාගෙන ඇති ශෛලිගත ක්‍රමය කැටයමට අලංකාරයක් එක්කරලීමට සමත්ය.
බුද්ධ චරිතයේ සිද්ධි
- අභිනිෂ්ක්‍රමණය
- මාර පරාජය
- සංකස්ස පුර දේවාරෝහණය
- මහා මායා සිහිනය
- කපිල වස්තු පුර වැඩීම
- ජටිල දමනය
