සාංචි ස්ථූපය
අශෝක අධිරාජ්‍යයාගේ කල සිට බෞද්ධ කලාව පිළිබද ප්‍රසිද්ධියක් උසුලන එකම මධ්‍යස්ථානය වූයේ සාංචියයි. මධ්‍ය භාරතයේ රමණීය කදු ගැටයක් මත ඉදුවු මෙය ස්වාභාවක සෞන්දර්යයෙන් හා සුන්දර පරිසරයකින් යුතු විය. මහා වංසයෙහි චේතිය ගිරි නමින් හැදින්වෙන මෙහි චෛත්‍ය කිහිපයක් ඉදිකර ඇත.
සාංචිය අශෝක රජුගේ ජීවිතය හා මහත් සේ සබදතා ඇති කළ ස්ථානයකි. තරුණ කල යුවරජකම් කළ සමයේ අශෝක කුමරු සාංචිය පිහිටි මාල්වා ප්‍රදේශය පාලනය කළේ උදේනී පුර සිටය. එහි සිට සැතපුම් 06 ක් පමණ දුරින් පිහිටි චීදිසා නගරයේ විසු දේවී නම් වු කුමරියක සමග විවාහ වූයේ මේ සමයේදිය. පසු කලෙක අශෝක සමග බුදු දහම වැලදගත් දේවී කුමරිය තම මව් බිමේ අශෝක ලවා විහාරයක් කරවා ඇත.ඇගේ පුතනුවන් වු මිහිදු මා හිමියන් ලක් දිවට බුදු දහම රැගෙන ඒමට පෙර මේ ස්ථානයේ වැඩවිසු බව කියවේ.සැරියුත් මුගලන් දෑගසව්වන්ගේ ධාතු ද තෙවන ධර්ම සංගායනාවේ පුරෝගාමී වු මොග්ගලී පුත්ත තිස්ස තෙරුන්ගේ ධාතු ද ධර්මදුත මෙහෙවරෙහි යෙදුන හිමිවරුන්ගේ ධාතු ද මේ චෛත්‍යයෙ තැන්පත් කොට ඇත. මේ නිසා සාංචිය අශෝක රජතුමාගේ විශේෂ සැලකිල්ලට හා ගෞරවාදරයට පාත්‍ර වු ස්ථානයක් බව නිසැකය.
සාංචියේ චෛත්‍ය සමුහය අතරින් ඉතා වැදගත් වනුයේ වනුයේ මහා චෛත්‍යයයි. අඩි 120 ක විස්කම්භයකින් යුතු මෙය අඩි 56 ක් උසය.බුබ්බුලාකාර හැඩයෙන් යුතු මෙහි ගර්භය වටා ඇවිදිමින් ප්‍රදක්ෂිණා කළහැකි පරිදි ප්‍රදක්ෂිණා පථයක් පොළොවේ සිට අඩි 16 ක් පමණ ඉහළින් ඉදිකොට ඇති. මෙය මේධි නමින් හැදින් වෙයි.මෙය ගල් ගරාදි වැටකින් ආවරණය කර ඇති අතර එයට නැගීම සදහා සෝපාන පථ දෙකක් ඉදිකොට කිබේ.
පොළොවෙහි වූ ප්‍රදක්ෂිණා පථයකි. එයද ගල් වැටකින් ආවරණය කෙරිණි.ගර්භයට ඉහළින් චතුරශ්‍රාකාර කොටසද ගල් ගරාධි වැටකින් ආවරණය විය. මෙය හර්මිකා යනුවෙන් හැදින්විනි.හර්මිකාව මැද සෙල්මුවා යෂ්ටියක් සිටුවා එ මත වෘත්තාකාරව තනන ලද ශෛලමය ඡත්‍ර තුනක් පහළ සිට ඉහළට කුඩා වන අයුරින් යොදා ඇත.
මහා චෛත්‍යට ඊසනෙ දෙසින් පිහිටි දෑග සව්වන්ගේ ධාතු තැම්පත් කරන ලද තෙවන චෛත්‍යය ද වැදගත් එකකි.මෙය ද බාහිර පෙනුමෙන් මහා චෛත්‍යයට සමාන වු ද මෙහි ඇත්තේ එක් ප්‍රදක්ෂිණා පථයක් පමණි.
බිම පිහිටි එය ද ගල් ගරාධි වැටකින් ආවරණය වන මුත් එයට පිවිසීම සදහා තනා ඇත්තේ එක් කොරණක් පමණි.මෙයද කලාත්මක කැටයම් වලින් යුත්තය.
සාංචියේ ඇති අගනා කලා කෘති
- මහා චෛත්‍යයේ තොරණ සතර
- දෑගසවු ධාතු නිදන් කොට තැනු තුන්වන චෛත්‍යයයේ තොරණ
- දෙවන චෛත්‍යයයේ ගල් වැට
සාංචි තොරණ නිර්මාණය කරනු ලැබුයේ දෙපස විශාල සිවිරැස් ගල් කුළුණු දෙකක් සවිකො‍ට ඒ මත හරස් අතට ගල් පුවරු තුනක් තැබීමෙනි. හරස් ගල් පුවරු අතරට සවි කරන ලද කුඩා ගල් කුට්ටි 3 බැගින් 6 ක් වේ. ප්‍රධාන හරස් ගල් පුවරු තල් පතක් දිගහැරි විලසින් දැක්වීමට උස්සාහයක යෙදී ඇත.පුවරුවේ දෙකෙලවර තල්පත හකුලුවා ලු ආකාරය දක්වයි. බුද්ධ චරිතය හා බෞද්ධ ඉතිහාසය චිත්‍රණය කරන ලද තල්පතක් දිගහැර දක්වන ආකාරයක් මෙයින් නිරූපණය වේ. තොරණ මුදුනේ ත්‍රිවිධරත්නය හැගවීමට සේ කරන ලද ත්‍රීශූල ලක්ෂණය ගත් කොටස් දෙකක් ද මධ්‍ය යේ ධම්ම චක්‍රය ද යොදා ඇත අවකාශ ඇති සෑම තැන්හිම ඇත් රූප හා සිංහ රූප යොදා තිබේ. පහත හරස් ගල් පුවරුව හතරැස් ගල් කණුවට සම්බන්ධ වන තැන බ්‍රැකට්ටුවක් සේ සිටින අයුරින් යක්ෂි රෑ යොදා ඇත.
