භෞම පද්ධතිය
පද්ධතියක් යනු:
කිසියම් ව්‍යුහයකට අනුව නිර්මාණය වු එකිනෙකට සම්මුඛ වස්තු හෝ ද්‍රව්‍ය සමුහයක සමස්තයයි.
තවත් ලෙසකට කිවහොත්, පද්ධතියක් යනු සංරචක රාශියක් එකිනෙකට සම්බන්ධතාවයෙන් යුතුව නිශ්චිත සීමාවක් තුළ ක්‍රියාත්මක වන ව්‍යුහයයි.
- පද්ධතියක් තුළ අංග මෙන්ම උපාංගද තිබිය හැක එම අංග හා උපාංග අතර සම්බන්ධතාවයක් පවතියි එම සම්බන්ධතා ක්‍රියාත්මක වන්නේ ඒවා අතර හුවමාරු වන ශක්ති හා පදාර්ථ මගිනි.
- සමස්ථ පද්ධතියක්ම ශක්ති ගබඩාවක් ලෙස සැළකෙන අතර පද්ධතියකට ශක්තිය ඇතුල්වීම ශක්ති ආදානය ලෙසද පද්ධතියකින් ශක්තිය පිටවීම ශක්ති ප්‍රතිදානය ලෙස ද හඳුන්වයි.
පද්ධතියකට ශක්තිය සහ පදාර්ථ ලබා ගන්නා ආකාරය අනුව ප්‍රධාන වශයෙන් වර්ල තුනකට බෙදෙයි.
- හුදකලා පද්ධතිය.
- ආවෘත පද්ධතිය.
- විවෘත පද්ධතිය.
- හුදකලා පද්ධතිය
තම පද්ධතිය සමඟ සම්බන්ධ නොවී තම ක්‍රියාකාරීත්වයට අවශ්‍ය ශක්තිය හා පදාර්ථ තම පද්ධතිය තුළම නිපදවා ගන්නා පද්ධතිය හුදකලා පද්ධතිය වේ. මෙම පද්ධතියට ශක්ති ආදානයක් ශක්ති ප්‍රතිදානයක් ද සිදු නොවේ.
උදා: සෞරග්‍රහ මණ්ඩලය
- ආවෘත පද්ධතිය
තම පද්ධති සීමාවෙන් පිටතට පදාර්ථ ගලායෑමක් සිදු නොවන අතර ශක්තිය පමණක් ගලා යයි. එසේ්ම එහි ක්‍රියාකාරිත්වයට අවශ්‍ය පදාර්ථ පිටතින් ලබා නොගන්නා අතර ශක්තිය පමණක් ලබා ගනියි
පදාර්ථ හුවමාරු නොවී ශක්තිය පමණක් හුවමාරු වන පද්ධති.
උදා: වායුගෝලීය පද්ධතියට සූර්්‍යය විකිරණ ලැබේ.
- විවෘත පද්ධතිය
ශක්තිය හා පදාර්ථ යන දෙකම පිටතින් ඇතුල් වීමත් ඒවා පද්ධති සීමාවෙන් පිටවීමත් යන ක්‍රියාවලි දෙකම සාදුවන තවත් ලෙසකට කිවහොත් ශක්තිය හා පාදාර්ථ යන දෙකම හුවමාරු කර ගන්නා පද්ධති විවෘත පද්ධති වේ. ලෝකයේ වැඩියෙන්ම තිබෙන්නේ විවෘත පද්ධතීන්ය.
උදා: ගංඟා පද්ධති
පෘථිවියේ පද්ධති තවත් ලෙසකට හඳුනා ගත හැකිවේ.
- මිනිසා විසින් නිර්මාණය කරන ලද පද්ධති.
- ස්වාභාවික නිර්මාණය වු පද්ධති.
මිනිසා විසින් නිර්මාණය කරන ලද පද්ධති වලට උදාහරණ ලෙස,
- වැව් පද්ධති
- වාරි පද්ධති
- ජනාවාස පද්ධති
ස්වාභාවිකව නිර්මාණය වු පද්ධතිවලට උදාහරණ ලෙස,
- වනාන්තර පද්ධති
- තෘණ භූමි පද්ධති
- කඳු පද්ධති
- ගංඟා පද්ධති
භෞම පද්ධතිය.
භෞම පද්ධතිය යනු,
පෘථිවිය වටා ඇති වායුගෝලයන් පෘථිවියෙහි ඇති ජිවි හා අජිවි සියලු සංරචකවල පවතින අන්නෝන්‍ය සම්බන්ධතා සියල්ලන් එක්ව හරකළ එය භෞම පද්ධතිය ලෙස හදුන්වයි.
පෘථිවියෙහි විශාලතම පද්ධතිය භෞම පද්ධතියයි.
මෙය ප්‍රධාන උප පද්ධති 4කින් සමන්විත වේ.
- වායුගෝලීය පද්ධතිය (Atmosphere)
- ජල ගෝලීය පද්ධතිය (Hydrosphere)
- ශිලා ගෝලීය පද්ධතිය (Lithosphere)
- ජෛව ගෝලීය පද්ධතිය (biosphere)
පෘථිවියේ භෞතික පරිසරය නිර්මාණය වී තිබෙන්නේ මෙම පද්ධති අතර අන්තර් ක්‍රියාකාරීත්වයෙනි. ක්‍රියාදාමයන් රාශියක් ඇත එම සෑම ක්‍රියාදාමයකටම ශක්තිය ලබා දෙන්නේ සූර්යයායි.
ක්‍රියාදාමයකට උදාහරණයක් ලෙස,
ජලය ශිලා ගෝලයෙන් වායුගෝලයට වාෂ්ප ලෙසින් ගමන් කරයි. නැවත වායුගෝලයෙන් වර්ෂාව ලෙස ශීලා ගෝලය මත ජෛව පරිසරයක් නිර්මාණය කරයි. ජෛව පරිසරයෙන් නැවත වායුගෝලයට විවිධ වායු වර්ග ද ජලය ද එකතු වේ.
ඉහත නම් කල පද්ධති 4 තුලද උප පද්ධති ඇත.
ශිලා ගෝලයේ උප පද්ධති කිහිපයකි.
- පාෂාණ වක්‍රය
- පාංශු ඛාදන වක්‍ර
- පාංශු වර්ධන ක්‍රියාවලිය
ජල ගෝලීය පද්ධතීන් තුල වු උප පද්ධතීන් කිහිපයක් වන්නේ.
- පාංශු ජල පද්ධති
- භූගත ජල පද්ධති
- ගංගා ජල පද්ධති
- භූ තල ජල පද්ධති
- සාගර ජල පද්ධති
වායු ගෝලයේ උප පද්ධති කිහිපයකි.
- ස්ථරායන
- පරිවර්තී ගෝලය
- අපරවර්තී ගෝලය
- මෙසෝ ගෝලය
- තාප ගෝලය
- ඹ්සෝන් ස්ථරය
ජෛව ගෝලයේ උප පද්ධති.
- වනාන්තර පද්ධතිය
- තෙත්බිම් පද්ධතිය
- තෘණ භූමි පද්ධතිය
- වන ජීවි පද්ධතිය
