ව්‍යාපාර සංවිධාන - හවුල් ව්‍යාපාර (Partnership)

හවුල් ව්‍යාපාර (Partnership)

ලාභ ලැබිමේ පරමාර්ථය මත ව්‍යාපාරයක් පොදුවේ පවත්වාගෙන යන පුද්ගලයන් අතර පවතින සම්බන්ධතාවය හවුල් ව්‍යාපාර ලෙස හදුන්වනු ලබයි. 

හවුල් ව්‍යාපාරයක් ආරම්භ කළ හැකි ප්‍රධාන ආකාර

1. ඇගවිමෙන් (Conduct / Implied)
   හවුල්කරුවන්ගේ හැසිරිම හා ක්‍රියාකාරිත්වය මගින් ව්‍යාපාරය පිළිබද එකගතාවය ඇතිවිමයි
   
   
2. වාචික එකගත්වයකින් (Verbal / Oral Agreement)
   හවුල් ව්‍යාපාරය ඇරඹීම හා පවත්වාගෙන යාමට අදාළ එකගතාවය කටවචනයෙන් ඇති විමයි
   
   
3. ලිඛිත එකගත්වයකින් (Written Agrement)
   හවුල් ව්‍යාපාරයට අදාළ කොන්දේසි ලිඛිතව දක්වා ඊට අත්සන් කර එකගත්වය ප්‍රකාශ කිරිමයි

හවුල් ව්‍යාපාරයක් ඇති විමට අනිවාර්යෙන් තිබිය යුතු ලක්ෂණ

1. පුද්ගලයන් දෙදෙනෙක් හෝ ඊට වැඩි ගණනක් සිටිම (Person)
   පුද්ගලයන් දෙදෙනෙකු හෝ වැඩි දෙනෙකු ඇති කර ගන්නා සංගමයක් විම මින් අදහස් වේ. හවුල්කරුවන් අවම වශයෙන් දෙදෙනෙකු සිටිය යුතු අතර උපරිමය 20කට සිමා විය යුතුය .
   
   
2. ව්‍යාපාරයක් පැවතිම (Business)
   හවුල් ව්‍යාපාරයක් ස්ථාපිත කිරිමට නම් හවුල්කරුවන් යම් ව්‍යාපාරයක් පවත්වාගෙන යාමට එකග විය යුතුය. වෙළදාමක් (Trade) රැකියාවක් (Occupation) හෝ වෘත්තිය කටයුත්තක් (Profession) වැනි ව්‍යාපාරික මුහුණුවරක් ගත් කාර්යය හවුල් ව්‍යාපාරය නියුක්ත විය යුතු බව මින් අදහස් වේ.
   
   
3. ගිවිසුමක් පැවතිය යුතු විම (An agreement)
   වාචික, ලිඛිත හෝ ව්‍යාංග යන කවර හෝ ආකාරයකට ගිවිසුමක් මත හවුලක් ඇතිවිය යුතු බව මින් අදහස් වේ. 
   
   
4. ලාභ බෙදා ගන්නා ආකාරය පිළිබද එකගතාවයක් තිබිම / ලාභ ලැබිමේ අරමුණක් පැවතිම
   හවුල්කරුවන් අතර ලාභ බෙදා ගැනිමේ පදනම මත හවුල් ව්‍යාපාර නිර්මාණය වි තිබේ. හවුල් ව්‍යාපාරයක් පැවතීමට නම් අනිවාර්යෙන් ම ලාභ අරමුණක් පැවතිය යුතුය.

අන්‍යෝන්‍ය නියෝජත්වය (Mutual Agency)

සෑම හවුල් කරුවෙකුම තමාගේ හා සෙසු හවුල්කරුවන්ගේ නියෝජිතයෙකු සහ ප්‍රධානියෙකු වන මින් ප්‍රකාශ වේ මේ නිසා එක් හවුල් කරුවෙකු කරනු ලබන කටයුතු සම්බන්ධයෙන් අනෙක් හවුල්කරුවන් ද වගකීමට බැදේ. මේ අනුව සියලුම හවුල්කරුවන් ඔවුනොවුන් වෙනුවෙන් වගකිමට බැදේ. 

ශ්‍රී ලංකාවේ හවුල් ව්‍යාපාර කෙරෙහි බලපාන අණ පනත්

1. 1890 හවුල් ව්‍යාපාර ආඥා පනත
   හවුල ඇරඹීම, පවත්වාගෙන යාම හා විසුරුවා හැරිමට අදාළ මූලික නීතිමය ප්‍රතිපාදන මෙන්ම හවුල් ඔප්පුවක් නොමැති අවස්ථාවක කටයුතු කළ යුතු ආකාරය දැක්විම.

2. අංක දරන වංචා වැළැක්විමේ ආඥා පනත
   රු.1000 ට වඩා වැඩි ආරම්භක ප්‍රාග්ධනයක් ඇතිවිට හවුල් ගිවිසුම ලිඛිත විය යුතු බව දැක්විම (පනතේ 18 (3) වගන්තිය අනුව )

3. 2007 අංක 07 දරන සමාගම් පනත
   උපරිම හවුල්කරුවන් සංඛ්‍යාව 20ට සීමා කිරිම

4. 1918 අංක 06 දරන ව්‍යාපාර නාම ලියාපදිංචි කිරිමේ ආඥා පනත
   හවුල්කරුවන්ගේ නම්වලින් හැර ව්‍යාජ නාමයකින් හවුල පවත්වා ගෙන යනු ලබයි නම් එකී නාමය ලියාපදිංචි කළ යුතු බව දැක්විම (පනතේ 2(1) වගන්තිය අනුව) 

2007 අංක 7 දරණ සමාගම් පනත අනුව හවුල් ව්‍යාපාරයක සිටිය හැකි උපරිම සාමාජික සංඛ්‍යාව 20 කට සීමා විය යුතුය. සමාගම් පනත මගින් වෘත්තිය ක්ෂේත්‍රයේ හවුල් ව්‍යාපාර සදහා සිටිය හැකි උපරිම හවුල්කරුවන් සංඛ්‍යාව සිමා කර නොමැත. එවැනි ක්ෂේත්‍ර වශයෙන්

1. නිතිඥ ක්ෂේත්‍රයේ හවුල් ව්‍යාපාර
2. ගණකාධිකාරි (විගණන ) ක්ෂේත්‍රයේ හවුල් ව්‍යාපාර
3. කොටස් තැරැව්කාර ක්ෂේත්‍රයේ හවුල් ව්‍යාපාර දැක්විය හැක  

සීමාරහිත / සාමාන්‍ය හවුල් ව්‍යාපාර
ව්‍යාපාරයේ වගකීම් නිදහස් කිරිමේදි සියලුම හවුල්කරුවන් අසීමිතව වගකීමට බැදි සිටින හවුල් ව්‍යාපාර සීමාරහිත / සාමාන්‍ය හවුල් ව්‍යාපාර ලෙස හැදින්වේ.

සීමාසහිත හවුල් ව්‍යාපාර
හවුල් කරුවන්ගේ වගකිම ඔවුන් යොදා ඇති ප්‍රාග්ධනයට පමණක් සීමාවන, එහෙත් යටත් පිරිසෙන් වගකීම අසීමිත වන එක් හවුකරුවෙකු හෝ සිටින හවුල් ව්‍යාපාර සීමාසහිත හවුල් ව්‍යාපාර ලෙස හැදින්වේ.

හවුල් ව්‍යාපාර සංවිධාන ක්‍රමයේ ඇති වාසි හා අවාසි

හවුල් ව්‍යාපාරයට සාපේක්ෂව කේවල ස්වාමි ව්‍යාපාරයක වාසි හා අවාසි

කේවල ස්වාමි ව්‍යාපාරයකට සාපේක්ෂව හවුල් ව්‍යාපාර වල අවාසි

1. තීරණ ගැනිමේදි හවුල්කරුවන් අතර මතභේද ඇති විමට ඉඩ ඇත
2. ලාභය කිහිප දෙනෙකු අතර බෙදි යාම
3. තීරණ ගැනිම ප්‍රමාද විම
4. නිතිමය බලපෑම වැඩි විම
5. ව්‍යාපාරික රහස්‍යභාවය ආරක්ෂා කිරිම 

හවුල් ව්‍යාපාරයක ප්‍රගතියට බාධාකාරි වන අයුරින් ඇතිවිය හැකි ගැටුම් නිරාකරණය කර ගැනිම සදහා අදාළ ව්‍යාපාරය ආරම්භ කිරිමට පෙර ගත යුතු හොදම පියවර වන්නේ ලිඛිත හවුල් ගිවිසුමක් ඇතිකර ගැනිමයි. වංචා වැළැක්විමේ ආඥා පනත අනුව හවුල් ව්‍යාපාරයේ ආරම්භක ප්‍රාග්ධනය රු. 1000 ඉක්වමවන අවස්ථාවකදී හවුල් ඔප්පුවක් තබා ගැනිම අනිවාර්ය වේ. 

හවුල් ගිවිසුම (Partnersip Agreement) හා ඔප්පුව (Partnership Deep) අතර ඇති සම්බන්ධය

හවුල් ගිවිසුම යනු හවුල් ව්‍යාපාරය ආරම්භ කර පවත්වාගෙන යාමට අදාළව හවුල්කරුවන් අතර ඇතිවන ව්‍යාංග වාචික හෝ ලිඛිත එකගත්වයයි.

හවුල් ඔප්පුව යනු හවුල්කරුවන් අතර ඇතිකර ගන්නා කොන්දේසි අඩංගු ලිඛිත ගිවිසුමයි . එනම් හවුල් ව්‍යාපාරයේ කටයුතු පවත්වාගෙන යාම සම්බන්ධයෙන් හවුල්කරුවන් අතර ඇති කර ගන්නා කොන්දේසි අඩංගු නිත්‍යානුකුල ලියවිල්ලයි. ඒ අනුව හවුල් ගිවිසුම ලිඛිතව හා අත්සන් සහිත වු විට එය හවුල් ඔප්පුව නැතහොත් හවුල් ව්‍යවස්ථාවලිය බවට පත්වේ. 

ලිඛිත හවුල් ගිවිසුමක අවශ්‍යයෙන්ම ඇතුළත් විය යුතු නියමයන් සහ කොන්දේසි

1. හවුල්කරුවන් ප්‍රාග්ධනයට දායකවන ආකාරය (මුදලින් / වත්කම්වලින් / නමින් දායක වන ප්‍රමාණය)
2. එක් එක් හවුල්කරුගේ අයිතිවාසිකම් හා යුතුකම්
3. ලාභ අලාභ බෙදා ගන්නා ආකාරය
4. හවුල්කරුවන්ට ගෙවිම පිළිබදව (වැටුප් වේත හා වෙනත් දිමනා)
5. අතිරේක ප්‍රාග්ධනයට / ප්‍රාග්ධනය අතිරේකව සපයන ණය සදහා පොලී ගෙවන ආකාරය
6. නව හවුල්කරුවෙකු බදවා ගැනිමේදි හෝ ඉවත් කිරිමේදි කටයුතු කරන ආකාරය
7. හවුල් ව්‍යාපාරයේ කළමනාකරනයට හවුල්කරුවන් දායක වන ආකාරය
8. හවුල්කරුවන්ගේ ගැනිලි පිලිබදව හා ගැනිලිවලට පොලී අයකරන ආකාරය
9. ප්‍රාග්ධනයට පොලි ගෙවන ආකාරය
10. හවුල් ව්‍යාපාරය විසුරුවා හරින ආකාරය හා එහිදි වත්කම් බෙදා හැරිම පිළිබදව
11. ශේෂපත්‍රය හා ගිණුම් වාර්තා පිළියෙල කිරිම පිලීබදව   

හවුල් ව්‍යාපාරයක ගිවිසුමක් නොමැති අවස්ථාවක

1. ලාභලාභ සමසමව බෙදාගත යුතුවේ
2. ප්‍රාග්ධනයට පොලී හිමි නොවේ
3. හවුල්කරුවන්ට වැටුප් හිමි නොවේ
4. හවුල්කරුවන් සපයන ණය සදහා 5% ක වාර්ෂික පොලියක් හිමි වේ
5. ගැනිලි පිළිබදව සදහන්ව නොමැත හෝ ගැනිලි සදහා පොලී අය කළ නොහැක
6. නව හවුල්කරුවෙකු බදවා ගැනිමට සියලු හවුල්කරුවන්ගේ කැමැත්ත අවශ්‍ය වේ

හවුල්කරුවන් වර්ග

1. ක්‍රියාකාරි / සක්‍රිය හවුල්කරු (Active / Working Partner)
   හවුල් ව්‍යාපාරයේ කළමණාකරන කටයුතු සදහා ක්‍රියාකාරිව සහභාගි වන වගකීම අසිමිත සාමාන්‍ය හවුල්කරුවෙකු මින් අදහස්වේ. බොහෝවිට ලාභයට අමතර වැටුපක් ලැබිමටද ඉඩ තිබේ.
   
   
2. අක්‍රිය හෝ නිදන හවුල්කරු (Dormant or Sleeping Partner)
   ප්‍රාග්ධනය යොදා ලාභයට හෝ පාඩුවට දායක වන කළමනාකරණයට සහභාගි නොවන හවුල්කරුවෙකු බව මහජනයා නොදන්නා, වගකිම අසිමිත හවුල්කරු මින් අදහස් වේ.
   
   
3. සිමිත හවුල්කරු (Limited Partner)
   වගකිම තමා යෙදු ප්‍රාග්ධනයට සිමාවන සිමිත හවුල් ව්‍යාපාර වල සිටින හවුල්කරු, සිමිත හවුල්කරු වේ. මොවුන් කළමනාකරණ කටයුතු වලට සහභාගි නොවන අතර මහජනයා ද නොදනී. යෙදු ප්‍රාග්ධනය ගැනිලි ලෙස ඉවත් කර ගැනිමේ හිමිකමක් මොවුන්ට නොමැති අතරම අනෙක් හවුල්කරුවන් වෙනුවෙන් නියෝජ්‍යත්වයේ නියැලිමටද නොහැක.
   සිමිත හවුල්කරුවෙකුගේ මිය යාම හෝ බංකොලොත් විම හවුල් ව්‍යාපාරයේ පැවැත්ම කෙරෙහි බලපෑම් නොකරයි.
   
   
4. නිහඩ හවුල්කරු (Silent Partner)
   ප්‍රාග්ධනය යොදා ලාභ අලාභ භුක්ති විදින, එහෙත් කළමනාකරණයට සහභාගි නොවන වගකිම අසිමිත හවුල්කරු නිහඩ හවුල්කරු වේ. ඔහු හවුල්කරුවෙකු බව මහජනයා දනී.
   
   
5. රහස්‍ය හවුල්කරු (Secret Partner)
   ප්‍රාග්ධනය යොදා ලාභ අලාභ භුක්ති විදින එමෙන්ම කළමනාකරණ කටයුතුවල යෙදෙන වගකිම අසිමිත වන හවුල්කරු නම් වේ. මොහු හවුල්කරුවෙකු බව මහජනයාට නොදැනෙන ආකාරයට ක්‍රියාකරන නිසා රහස්‍ය හවුල්කරු නමින් හැදින්වේ.
   
   
6. ආරූඩ හවුල්කරු (Quasi Partner)
   ප්‍රාග්ධනයට දායක නොවි ඒ වෙනුවෙන් ණය මුදලක් ලබාදි වාර්ෂික ලාභය මත වෙනස් වන පොලියකට හිමිකම් කියන හවුල්කරු වේ. ඇතැම් විට හවුල්කරුවෙකු විශ්‍රාම යාමේදි ඔහුට ව්‍යාපාරයෙන් ලැබිය යුතු මුදල මෙලෙස ණය මුදලක් ලෙස සපයයි. මොහු හවුල්කරුවෙකු බව මහජනයා දන්නා අතරම වගකීම අසිමිත වේ. එමෙන්ම කළමනාකරණ කටයුතු සදහා ද සහභාගි නොවේ. හවුල්කරුගේ තත්වය ආරූඩ කරගත් ණය හිමියෙක් ලෙස මොහු හැදින්විය හැක. 

හවුල් ව්‍යාපාරයක හවුල්කරුවෙකු සතු අයිතිවාසිකම් හා යුතුකම්

යුතුකම්

1. උපරිම විශ්වාසයෙන් කටයුතු කිරිම
2. ව්‍යාපාර කටයුතුවලදි දැඩි උනන්දුවෙන් සහභාගි විම
3. අලාභ සදහා (පාඩුවට) දායක විම
4. පෞද්ගලික (රහස්‍ය) ලාභ ලබා නොගැනිම
5. තරගකාරි ව්‍යාපාර වල නොයෙදීම
6. හවුල්කරුවෙකු අතින් අලාභයක් සිදුවුවහොත් එය පූරණය කිරිම
7. සෑම හවුල්කරුවෙකුම පෞද්ගලිකවම හා සාමුහිකව ව්‍යාපාරයෙහි වගකීමට යටත් විම
8. තම බලතල ඉක්වමා ක්‍රියා නොකිරිම
9. ගෙවිමක් නොලබා හවුල් ව්‍යාපාරයේ කටයුතු කිරිම
10. ව්‍යාපාරය කෙරෙහි ඇල්ම වෙනත් කෙනෙකුට නොපැවරීම
11. ව්‍යාපාරයේ දේපළ සිය පෞද්ගලික දේපළ ලෙස සලකා පරිහරණය නොකිරිම  

අයිතිවාසිකම්

1. ව්‍යාපාරයේ කටයුතු වලට සහභාගි විමට ඇති අයිතිය
2. ව්‍යාපාරික කටයුතුවලට උපදෙස් දිමට / අදහස් ප්‍රකාශ කිරිමේ හා හවුල් ව්‍යාපාරයේ ඕනෑම කාරණයකදි විමසීම් ලැබිමේ අයිතිය
3. ව්‍යාපාරය උපයන ලාභයට දායක විමට ඇති අයිතිය / ලාභයෙන් කොටසකට හිමිකම් කිම
4. ගිණුම් පොත්පත් වලට ප්‍රවේශ විමට හා පරික්ෂා කිරිමට ඇති අයිතිය
5. ව්‍යාපාරයට සපයන ණය අත්තිකාරම් සදහා පොලි ලබා ගැනිමට ඇති අයිතිය
6. යෙදූ ප්‍රාග්ධනයට පොලී ගෙවයි නම් එය ලබා ගැනිමට ඇති අයිතිය
7. ව්‍යාපාරය වෙනුවෙන් තමා දරන යම් වැයක් වේ නම් එය ලබා ගැනිම
8. ව්‍යාපාරයේ ඇති දේපළ එහි අභිවෘද්ධිය සදහා පරිහරණය කිරිම
9. වන හවුල්කරුවන් බදවා ගැනිම සම්බන්ධයෙන් ගන්නා තීරණ වලට සහභාගි විම
10. හවුල් ව්‍යාපාරයෙන් ඉවත් විමට විශ්‍රාම යාමට ඇති අයිතිය
11. ගැනිලි කිරිමට ඇති අයිතිය 

කේවල ස්වාමි ව්‍යාපාරයක් හා හවුල් ව්‍යාපාරයක් අතර දැකිය හැකි සමානකම් හා අසමානකම් 

සමානකම්

1. ලියාපදිංචි කිරිම අනිවාර්ය නොවිම
2. අයිතිකරුවන්ගේ වගකිම අසීමිත විම
3. පෞද්ගලික හිමිකාරිත්වයක් පැවතීම
4. නෛතික පුද්ගලභාවයක් නොමැති විම
5. අඛණ්ඩ පැවැත්මක් නොමැති විම
6. ගිණුම් තැබිම හා විගණනය අනිවාර්ය නොවිම 

අසමානකම්

අධිකරණයේ මැදිහත්විමකින් තොරව නැතහොත් ස්වෙච්ඡාවෙන් හවුල් ව්‍යාපාර ආයතනයක් විසුරුවා හැරිය හැකි ක්‍රම

1. නියමිත කාලයකට ආරම්භ කලේ නම් එම කාලය අවසන් විම
2. නියමිත කාර්යයක් සදහා ආරම්භ කලේ නම් එම කාර්යය අවසන් විම
3. අවිනිශ්චිත කාලයකට ආරම්භ කර ඇති විටදි හවුල් ව්‍යාපාරය විසුරුවා හැරිය යුතු බව එක් හවුල්කරුවෙකු අනෙක් හවුල්කරුවන්ට දැනුම් දිම
4. හවුල්කරුවකුගේ මරණය හෝ බුන්වත් විම
5. හවුල්කරුවෙකුගේ බාහිර පෞද්ගලික ණයක් සදහා ඔහුගේ ප්‍රාග්ධනය හිලව් කිරිමට සිදු විම
6. හවුල් ව්‍යාපාර නිති විරෝධි විම

අධිකරණ නියෝගයක් මත හවුල් ව්‍යාපාරයක් විසුරුවා හැරිය හැකි ක්‍රම

1. හවුල්කරුවෙකු උමතු විම හෝ සදාකාලික සිහිවිකල් විම
2. හවුල් ව්‍යාපාරයේ තමාගේ කොටස ඉෂ්ට කිරිමට ස්ථිර වශයෙන් නොහැකි වන වෙනත් සිද්ධියක් සිදුවි ඇති විට / ඔත්පල වු විටක
3. හවුල් ව්‍යාපාරය පවත්වා ගෙන යාමට හානිකර විය හැකි හැසිරිමක් සම්බන්ධයෙන් හවුල්කරුවකු අධිකරණයේ වරදකරුවකු විම / හවුල්කරුවන්ගේ අයහපත් හැසිරිම
4. හවුල්කරුවකු හිතාමතා හවුල් ගිවිසුම දැඩි ලෙස කඩ කිරිම / ගිණුමට පටහැනි අන්දමින් ක්‍රියා කිරිම
5. හවුල් ව්‍යාපාරය දිගින් දිගටම පාඩු ලැබිම
6. අධිකරණයේ මතය අනුව හවුල් ව්‍යාපාර විසුරුවා හැරිම යෝග්‍ය හා සාධාරණ ලෙසට කරුණු උද්ගත ඇති අවස්ථාවක 

(මෙම ලිපියෙහි කිසියම්හෝ දෝෂයක් ඇත්නම් ඒ පිළිබදව info@myschool.lk යන ඊ-මේල් ලිපිනයට කාරුණිකව යොමුකරන මෙන් ඉල්ලා සිටිමි.)