මතුරා කලා සම්ප්‍රදාය
භාරයේ යමුනා ගග බඩ පිහිටි මතූරා නගරය කේන්ද්‍රස්ථානය කොට ගෙන ක්‍රි . පූ . 2 වන සියවසයේ බිහි වු කලා අතර මතූරා කලා සම්ප්‍රදාය යනුවෙන් හැදින්වෙයි.
මතුරා නගරය පුරාණයේ සිටම සංස්කෘතික හා ආගමික මධ්‍යස්ථානයක් සේ පැවතින.මෙම සම්ප්‍රදායේ වැදගත්ම යුගය කණිෂ්ක යුගයයි.
මේ අනුව ක්‍රි . ව . 1 වැනි සියවසේ සිට 5 වැනි සිය වස දක්වා මතුරාව භාරතයේ වැදගත් කලා මධ්‍යස්ථානයක් සේ සැකකේ.මෙය ගාන්ධාර කලා සම්ප්‍රදායට සමකාලීන එකකි.
එහෙත් ගාන්ධාර කලාවට ලැබුණ ග්‍රීක රෝම ආභාසයන් මතුරා කලාවට ලැබීයයි සිතීමට ඉඩ නැත.
මතුරා කලා සම්ප්‍රදාය සම්පූර්ණයෙන්ම ඉන්දීය එකක් සේ සැලකේ. ඉන්දියාවට ආවේනික කලා සම්ප්‍රදායන් බිහිකළ මතුරාව ඉන්දීය කලා ඉතිහාසයේ වැදගත් කලා මධ්‍යස්ථානයකි.
මතුරා කලා ශිල්පීන් සිය නිර්මාණ කරන ලද්දේ සික්රි නම් ස්ථානයෙන් ලබා ගත් රක්ත වර්ණ පාෂාණ වර්ගයකිනි. මේ පාෂාණ වර්ගය තරමක් අසෝභනය.
මෙහි සුදුවන් කහ සහ දුඹුරු තින් වැටී ඇත. එ නිසාම කලා කෘතියක් නිම කිරීමෙන් පසු බදාමයක් ගෑම හෝ රන් ආලේප කිරීම කරන ලදී. බදාමයෙන්ම නිම කරනලද ඒවා ද වේ.
මතුරා ශිල්පියාගේ නිර්මාණ අතර බුද්ධ රූප. බෝධිසත්ව රූප , රජ රූප , යක්ෂ රූප හා උන්නත කැටයම් නිර්මාණ රැසක් දක්නට ඇත.
මතුරා සම්ප්‍රදායේ ඉතා වැදගත් කලා නිර්මාණය වන්නේ බුද්ධ ප්‍රතිමාවයි.
ගාන්ධාර ශිල්පීන් බටහිර කලා සම්ප්‍රදායන්ගේ ලක්ෂණයන්ට අනුව බුද්ධ රූප නිර්මාණය කල ද මතුරා ශිල්පී හු එය නිර්මල ඉන්දීය නිර්මාණයක් බවට පත් කළහ.
ප්‍රථමයෙන් බුදු පිළිම වහන්සේ නිර්මාණය කිරීමේ ගෞරවය ගාන්ධාර ශිල්පීන්ට හිමි වුව ද දේශිය ලක්ෂණයන්ගෙන් යුතුව ගුණ සම්පන්න බුදු පිළිමයක් නිර්මාණය කිරීමේ ගෞරවය හිමිවන්නේ මතුරා ශිල්පීන්ට ය.
- සාරානාත් බුදු පිළිමය
මෙය සාරානාත් ගුරුකුලයේ බිහි වූ අග්‍ර ගන්‍ය කලා නිර්මාණයකි. චුනාර් නම් වූ වැලි ගලින් නිර්මාණය කර ඇත.පත්මාසන ක්‍රමයෙන් වැඩ හිදී.
දෙවුර වැසෙන සේ නෙලා ඇති චීවරය රැළි රහිතය. ඇගට ඇලුණු ස්වභාවයක් පෙන්වයි.
ප්‍රතිමාවෙන් නිරූපණය වනුයේ බරණැස ඉසිපනයේ මිගදායේ දී බුදුන් වහන්සේ පස්වග තවුසනට ප්‍රථම ධර්ම දේශනය පැවැත් වූ අවස්ථා වයි.
මේ බව දැක්වීමට ධම්මචක්ක මුද්‍රාව යොදාගෙන තිබේ.
දකුණතින් අල්ලාගත් ධර්ම චක්‍රය වමතේ ඇගිලි තුඩු වලින් කරකවන විලාසයක් මේ මුද්‍රාවෙන් දැක්වෙයි. වැඩසිටින ආසනයේ ඉදිරිපස මුහුණතේ පස්වග තවුසන් යොදා ඇත.
මධ්‍යයේ ධම්ම චක්ක දේශනාව සිහිපත් කරවීමට ධර්ම චක්‍රයක් යොදා ඇත. දෙපස යොදා ඇති මුවන්ගේ රූප වලින් මිගදාය සිහිපත් කරවයි.
පිළිමයේ හිසට පිටුපසින් අලංකාර ප්‍රභා මණ්ඩලයකි.
- මතුරා පිළිමය
මාතුරාවෙන් හමුවී දැනට නවදිල්ලි කෞතුකාගාරයේ තැන්පත් කොට ඇති හිටිපිළිමය මතුරා ගුරුකුලයෙන් හමු වූ උසස්ම නිර්මාණයයි.
රතු වැලි ගලින් නෙළන ලද මෙම පිළිමය උපශාන්ත බවේ හා මහා කරුණාවේ ප්‍රති මූර්තියක් බදුය.
බර්මින් හැම් කෞතුකාගාරයේ තිබෙන සුල්තාන්ගන්ජි ලෝකඩ ප්‍රතිමාව ද ගුප්ත කලා සම්ප්‍රදාය අනුව නිර්මාණය වූ කලා කෘතියකි. අඩි 7 ½ ක් උස් වු මෙම පිළිමය දෙවුර වැසෙන සේ නිර්මාණය කර ඇත.
චීවරය ඇගට අලුනු ස්වභාවයක් ගනී.
ඉන්දියාවේ අජන්තා ගුහා තුළ දක්නට ලැබෙන මූර්ති හා චිත්‍ර බොහෝමයක් ගුප්ත යුගයට අයත්ය. ක්‍රි . ව . 4, 5 , 6 වැනි සියවස් වල කරන ලද නිරිමාණ තුළ ගූප්ත කලා ලක්ෂණ ඇත.
19 වැනි ගුහාවේ දක්නට ලැබෙන බුද්ධ ප්‍රතිමාව ගුප්ත කලා ලක්ෂණ පිළිබිඹු කරයි. චිත්‍ර අතරින් 1 වැනි ගුහාවේ දැක්වෙන පත්මපානි බෝසත් රුව ගුප්ත සම්ප්‍රදානුකූලව නිර්මාණය කර ඇත.
