ප්‍රධාන දේශගුණික කලාප හා වායුගෝලයේ ස්භාවය
1 නිවර්තන කලාපය
2 සෞම්‍ය කලාපය
3 ශීත කලාපය
නිවර්තන කලාපය
කර්කටක නිවර්තනයත් ( උතුරු අක්ෂාංශ 32 1/2) මකර නිවර්තනයත් ( දකුණු අක්ෂාංශ 23 ½ ) අතර කලාපය නිවර්තන කලාපය ලෙස හැදින් වේ. මෙම කලාපය සාමාන්‍යයෙන් පෘථිවියේ උෂ්ණත්වය අධිකම කලාපය වන අතර අවුරුද්ද මුළුල්ලේ ම ඉතා ඉහළ උෂ්ණත්වයක් පවතී. ශීත සෘතුවක් නැත. මේ නිසා උෂ්ණ දේශගුණික තත්ත්වයන් දක්න ට ඇත.
මෙම කලාපයේ බොහෝ ප්‍රදේශ වල අවුරුද්ද පුරා පැතිරුණ අධික වර්ෂාපතනයක් දක්නට ලැබේ. ඇමර්සන් ,කොංගෝ වැනි විශාල වනාන්තර ප්‍රදේශයන් ද සහරා, අරාබි,තාර් මහා ඕස්ට්‍රේලියන් වැනි කාන්තාර ප්‍රදේශ ද විශාල තෘණ භූමි ප්‍රදේශ ද මෙම කලාපය තුළ ව්‍යාප්තව පවතී. ඊට හේතුව මෙම කලාපයට ලැබෙන වර්ෂාපතනයේ විවිධතාව යයි. මෙම ප්‍රදේශයේ ඇති විශේෂිත දේශගුණ වර්ගයක් ලෙස මෝසම් දේශගුණය දැක් විය හැකිය
සෞම්‍ය කලාපය
කර්කටක නිවර්තනයේ (උතුරු අක්ෂාංශ 23 ½) සිට ආක්ටික් වෘත්තය (උතුරු අක්ෂාංශ 66 ½) දක්වා කලාපය මකර නිවර්තනයේ ( දකුණු අක්ෂාංශ 23 ½ ) සිට ඇන්ටාක්ටික් වෘත්තය ( දකුණු අක්ෂාංශ 66 ½ ) දක්වා කලාපයත් සෞම්‍ය තලාපය වේ.
නිවර්තන කලාපයට වාඩා සමාන්‍ය උෂ්ණත්වය අඩුය. සෘතු නිසා උෂ්ණත්වය අඩු වේ. පැහැදිළි උණුසුම් සෘතුවක් සහ වර්ෂාපතනය සහිත ශීත සෘතුවක් මෙම කාලාපයේ දක්නට ලැබේ. මෙම කලාපයේ දක්නට ඇති විශේෂිත දේශගුණික ලක්ෂණයක් ලෙස මධ්‍යධරණි දේශගුණය හැදින්විය හැකි ය.
ශිත කලාපය
ආක්ටික් වෘත්තය ( උතුරු අක්ෂාංශ 66 ½ ) සිට උත්තරධ්‍රැවය දක්වාත් ඇන්ටාක්ටික් වෘත්තයේ ( දකුණු අක්ෂාංශ 66 ½ ) සිට දක්ෂිණධ්‍රැවය දක්වාත් විහිදෙන ධ්‍රැවාසන්න ප්‍රදේශවල ශීත දේශගුණයක් දක්නට ලැබේ.
මෙම කලාපය තුළ වාර්ෂික වර්ෂාපතනය 250 mm – 300 mm අතර ඉතා පහළ මට්ටමක පවතී. තුහීන ( fog ) හා හිමපතනය ( snowfall ) ශීත කලාපයේ ප්‍රධාන ලක්ෂණය වේ.තුන්ද්‍රා දේශගුණය මෙම කලාපයේ ඇති විශේෂිත දේශගුණයකි.
වායුගෝලයේ ස්භාවය
පෘථිවි ගෝලය වටා එහි ඇති ගුරුත්වාකර්ෂණය හේතුවෙන් පිහිටා ඇති තුනී වායු වළල්ල වායුගෝලය වශයෙන් ගැනේ.විවිධ වායුන්ගෙන් මිශ්‍රණයක් ලෙස සැළකිය හැ කි වායු ගෝලයේ ප්‍රධාන වායූන් 4 කි. ඊට අමතරව ද තවත් වායූන් මෙලෙස හදුනාගත හැකිය.
- නයිට්‍රජන් - 03%
- ඔක්සිජන් - 99%
- කාබන් ඩයොක්සයිඩ් - 03%
- ආගන් - 01%
- ඕසොන් 0.0% සිට 0.07% පමන
- හයිඩ්‍රජන් 0.55 පමන
- නයිට්‍රස් ඔක්සයිඩ් 0.5%
ඒ හැර ජල වාෂ්ප,දූලි අංශු ද ඇත.
සූර්යයා විසින් නිකුත් කරණු ලබන පාරජම්බුල කිරණ ඉහළ වායුගෝලයට ප්‍රබලව ලැබේ.එ ම අණු මඟින් ඔක්සිජන් අණු පරමාණු වලට බිදලයි.එ බදු ඔක්සිජන් පරමාණුවක් ඔක්සිජන් අණුවක් සමඟ සම්බන්ධ වී ඕසෝන් අණුවක් සාදයි.වායුගෝලයේ සැ.10-20ක් අතර තට්ටුවක් ඕසෝන් තීරුවක් ලෙස පිහිටා ඇත.ඕසෝ න් වායුව අන්තරාකාරී පාරජම්බුල කිරණ වල ප්‍රබලත්වය මර්දනය කිරීමට හැකියාව ඇති නිසා පොළෝ තලයේ ජීවිත පැවැත්මට විශාල පිටුවහළකි.
වායුගෝලයේ ඇති ප්‍රධාන වායු වර්ග වන නයිට්‍රජන්,ඔක්සිජන්,කාබන් ඩයොක්සයිඩ් ,ආගන් අන් සියලු වායු වර්ගවලට වඩා බරින් වැඩිය.ඒ නිසා ඒවා වායුගෝලයේ පහළින් පිහිටා ඇත.
වායුගෝලයේ අපරිවර්ති මණ්ඩලය
ඔක්සිජන් අවශෝෂණයේ ප්‍රතිඵලයක් ලෙස ඇතිවන ඕසෝන් ද උන්නතාංශය වැඩි වීම නිසා ද ක්‍රමයෙන් උෂ්ණත්වය වැඩි වෙයි.පරිවර්තී මණ්ඩලයේ දී උෂ්ණත්වය සෙ. අංශක -60 ක් වන අතර එහි උපරිමය -15 කි. මෙසේ සිදුවන්නේ පාරජම්බුල විකිරණය අවශෝෂණය කිරීම නිසාය. අපරිවර්තී ගෝලය ( stratosphere ) සහ පරිවර්තී මණ්ඩලය අතර කලාපයේ මධ්‍ය ගෝලය ( mesosphere) නම් ස්තරය වෙයි. මධ්‍ය වායු ගෝලය නමින් දන්නේ ද මෙම ස්තරයන් දෙක අයත් කරගන්නා කලාපය යි.
